OSMANLI DİPLOMASİSİ

Osmanlı Devleti tarihinin ilk ve en büyük toprak kayıplarını verdiği antlaşma Karlofça Antlaşması'dır.

Osmalı tarihinde Avrupa tarzında ilk yenileşme hareketi ile birlikte diplomasi alanında Avrupa ile yakınlaşma III. Ahmed döneminde başladı.

Pasarofça sonrası Damat İbrahim Paşa sadaretinde eskiye nazaran dışarıya gönderilen elçilerin ve temsilcilerin sayılıları ve icraatlarında artışlar görüldü. Fransa, Avusturya, Lehistan ve Rusya'ya giden bu elçiler yalnızca diplomatik ve ticari görüşmelerde değil Avrupa diplomasisi, kültürü, sanatı, sanayisi, tarımıyla birlikte askeri ve teknolojik gücü hakkında bilgi edinmeye ve bunları birer rapor halinde sunmaya başladılar. 1720 yılında Paris'e giden Osmanlı elçisi Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'dir.

Osmanlılar Belgrad Antlaşması ile daha önceki savaşlarda kaybettiği prestiji kazanarak Avrupa'da itibar kazanmıştır.  Belgrad Antlaşmalarıyla Osmanlılar 1699’daki Karlofça sonrası ilk defa iki güçlü devletle başa çıkabilmiş ve onları geri çekilmeye mecbur etmişti. Bu durum Karlofça ve Pasarofça Antlaşmaları ile kaybedilen zararlar›n bir kısmının telafisi anlamına gelip Osmanlı halkı tarafından sevinçle karşılanmıştı.

Yedi Yıl Savaşları Prusya-İngiltere ile Avusturya, Rusya, Fransa, İspanya ve Isveç arasında olmuştur. Osmanlı Devleti bu savaşa karşı tarafsızlık politikası izlemiştir.

Ocak 1756'da İngiltere ile Prusya arasında Westminster Antlaşması ve Mayıs 1756'da Fransa ile Avusturya arasında Versailles Antlaşması yapıldı. Bu olay Avrupa diplomasi tarihinde "Diplomatik İhtilal" olarak adlandırıldı.

Aynalıkavak Tenkihnamesi görüşmelerinde Osmanlı tarafını Abdürrezzak Bahir Efendi temsil etmiştir.

1788'de Prusya, Hollanda ve İngiltere arasında Üçlü Birlik yapılmıştır.

Ebubekir Ratip Efendi Avrupa ülkeleri hakkında bilgi almak için Viyana'ya elçi olarak gönderilmiştir.

1789 yılının sonlarına kadar Ruslar'ın bütün Boğdan ve Eflak'ı, Avusturya'da Belgrad ve Niş'i işgal etmesi üzerine III. Selim Kasım 1789'da Cezayirli Gazi Hasan Paşa'yı Sadrazam olarak atadı.

Karlofça’da Avrupalı kurt diplomatlarla masa başında Osmanlıyı temsil eden isim dönemin Reisülküttabı Mehmed Rami Efendi’dir. Mehmed Rafi Efendi'nin gösterdiği diplomasi, Osmanlılarda dış politika alanında başarılı olan devlet çalışanlarının en üst seviyelere kadar çıkabilmelerinin önünü açmıştır. Karlofça’dan hemen sonra Mehmed Rami’nin Reisülküttablıktan Sadrazamlığa getirilmesiyle bu süreç giderek güçlenmeye başlamış ve bundan sonra birçok reisülküttabın sadrazamlığa getirilmesinin yolu da açılmış oldu. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

I, II ve IV. ifadeler doğru iken III. ifade yanlıştır. Çünkü Karlofça'dan sonra “Dar-ül İslam - Dar-ül Harb” ayrımına dayanan ve Avrupalı güçlerle mutlak bir savaş durumunu içeren dış politika ilkeleri teoride değişmese de, artık, uygulamada bir savunma durumu hakim olmuş,aktif bir savaş durumu ve anlayışı geçerliliğini kaybetmiştir. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

A,C,D ve E şıklarında verilen ifadeler doğru iken B şıkkında verilen ifade yanlıştır. Çünkü 20 Temmuz’da Sadrazam Baltacı Mehmed Paşa’nın idaresindeki ordu Rusları kuşatma altına almıştı. Ne yazık ki Baltacı Mehmed Paşa, modern Rusya’nın kurucusunu ve ordusunu yok etme gibi yakaladığı bu tarihi fırsatı değerlendirecek kapasitede olmadığını gösterdi ve Rusların barış istekleri karşısında fazla dayanamadı. Neticede Baltacı Mehmed Paşa, Osmanlılar için çok uygun bir durumda, şaşılacak kadar hafif şartlarda 23 Temmuz 1711’de Prut Antlaşması’nı imzaladı. Büyük bir fırsat kaçırıldığına inanan bir kısım devlet erkanı ile Kırım Hanı ve XII. Şarl’ın Prut Antlaşması’na büyük tepkiler göstermesi üzerine III. Ahmed Baltacı Mehmed Paşa’yı 20 Kasım 1711’de azletti. Sonuç olarak, Prut anlaşması Ruslar için ağır şartlar içermemekte, Osmanlı açısından fırsat varken değerlendirilemediği için diplomatik zayıflık olarak görülmektedir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış politikası ve ticareti için önemli olduğuna inanan ve fiilen adımları atan ilk sadrazam Damat İbrahim Paşa'dır. Bu doğrultuda İstanbul'daki Avrupa ülkelerinin diplomatik temsilcileriyle düzenli bir ilişki kurmuştur. Doğru seçenek "E" şıkkıdır.

Damat İbrahim Paşa, Osmanlıların Avrupa’daki iç sorunlara müdahil olmaması yolunda bir politika izlese de, Avrupa’daki gelişmeleri de yakından takip etmek istemekteydi. Yirmisekiz Çelebi Mehmed de sadrazamın söz konusu politikası çerçevesinde Fransa’ya görevlendirilmiştir. Dönemin Fransız Büyükelçisi Bonnac ile Sadrazam yakın dostluk kurmuştu. Bonnac padişahın Fransa’ya bir elçi göndermesinin iki ülke arasındaki ilişkilerin daha çok gelişeceği telkininde bulunmuştu. İbrahim Paşa’nın Yirmisekiz Çelebi Mehmed’i seçmesinde kendisinin hacegan mensubu olması ve Pasarofça Antlaşması görüşmelerinde ikinci delege olarak görev yapması nedeniyle diplomasi deneyiminin olmasının etkisi bulunmaktaydı. Daha önceleri genelde, Osmanlıların yabancı ülkelere gönderdikleri elçiler çavuş, müteferrika ve kapıcıbaşı gibi düşük rütbeli devlet görevlilerinden seçilmekteydi. Böylece, bu tarihten itibaren Osmanlıların gönderdikleri elçiler yüksek rütbeli kişilerden seçilmeye başlanmıştır. Doğru seçenek "A" şıkkıdır.

Rusya, Osmanlıların Kırım Tatarlarının akınlarını önleyemediğini bahane ederek I. Mahmud’a bir ültimatom göndererek Prut Antlaşması’nı tanımadığını bildirip bazı ağır taleplerde bulundu. Osmanlılar ne kadar savaştan sakınmak istediyseler bile, kendilerini korumak için savaştan kaçınmayacaklarını bildirdiler. Rusların Azak kalesine taarruzları ve Kırım’a yönelik saldırılarının başladığı haberlerini alan Babıâli de 2 Mayıs 1736’da savaş ilan etti. 1736 da Osmanlılar Ruslar arasında başlayan üç yıl sürecek olan savaşa 1737’de Rusya ile daha önce yaptığı gizli anlaşmaya binaen Avusturya da katıldı. Osmanlıların özellikle Avusturya cephesinde üstünlük kurdular. Ayrıca Avusturyalıların savaşın ancak Ruslara yarayacağını anlamaları sebebiyle, 18 Eylül 1739’da Osmanlıyla imzaladığı Belgrad Antlaşması’yla Avusturya Pasarofça’da kazandıkları tüm kazançları kaybetmiş oldu. Osmanlıların Avusturya ile Belgrad Antlaşması haberi Rusların bütün planlarını alt üst ederek korku ve paniğe sebep oldu. Zira bu sıralarda İsveç-Fransa ittifakı, Osmanlılar ile Prusya arasında antlaşma müzakerelerinin yürütülmesi ve Osmanlılarla İsveç arasında ticaret antlaşmaları için yapılan müzakereler Rusları tedirgin etmekteydi. 3 Ekim 1739’da Rusların da Fransızların aracılığını ve barış teklifini kabul etmesiyle Belgrad’a temsilci gönderilip İkinci Belgrad Antlaşması da Ruslarla imzalandı. Neticede Ruslar bütün isteklerinden vazgeçmiş oldular. Dolayısıyla Belgrad anlaşmaları Avusturya ve Rusya ile imzalanmıştır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

I,II,III ve V. ifadeler doğru iken IV. ifade yanlıştır. Çünkü Mehmed Ragıb Paşa Avrupalı devletlerin kendi çıkarları lehine Osmanlıları kullanmak istediklerini anladığından Prusya ile müzakereler neticesinde 22 Mart 1761’de askerî antlaşmadan ziyade iki devlet arasında dostluk ve ticaret antlaşması yapılmıştır. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Küçük Kaynarca Antlaşması Osmanlıların Karlofça’dan sonra imzalamak zorunda kaldığı en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma Karlofça Antlaşması’na göre toprağa ilişkin maddeleri pek kısıtlı olmasına nazaran hukuk, ticaret ve diplomasi alanında Osmanlı tarihinin en ağır belgesidir. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Küçük Kaynarca Antlaşması’ nda Osmanlı topraklarındaki Ortodoks tebaanın haklarının koruyuculuğunun Ruslara verilmiş olması şeklinde yorum bulan maddeye göre Ruslara İstanbul’da bir Ortodoks kilisesi kurma ve koruma hakkı tanınmaktaydı ki daha sonraları Rusya bu maddelere dayanarak Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etme hakkını kendinde görmüştü. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Rusya'nın 1788'de işgal ederek 25.000 masum ve müdafaasız sivil halkı öldürdüğü, 18.yy Avrupa'sının en büyük katliamlarından birini gerçekleştirdiği Osmanlı toprağı Özi'dir. Rus barbarlığı ve vahşeti Avrupa'da da esefle karşılandı ve özellikle de İsveç ile İngilizler bu hadiseden sonra Rusya’ya karşı ciddi tepkiler gösterdiler. I. Abdülhamid bu gelişmeden dolayı felç oldu. Doğru yanıt "C" şıkkıdır.