OSMANLI DİPLOMASİSİ

Karlofça’dan
hemen sonra Mehmed Rami’nin Reisülküttablıktan Sadrazamlığa getirilmesiyle bu
süreç giderek güçlenmeye başlamış ve bundan sonra birçok reisülküttabın sadrazamlığa getirilmesinin yolu açılmış oldu. Böylece XVIII. yüzyıl Osmanlı diplomatlarının da ön plana çıkmaya başladığı bir dönem oldu.

Osmanlı tarihinde Avrupa tarzında
ilk yenileşme hareketi ile birlikte diplomasi alanında Avrupa ile yakınlaşma III.
Ahmed döneminde başladı. Avrupa tarzında yenileşme de büyük ölçüde Osmanlı
diplomasisi kanalıyla gerçekleşmeye başladı.

Neticede Baltacı Mehmed Paşa, Osmanlılar için çok uygun
bir durumda, şaşılacak kadar hafif şartlarda 23 Temmuz 1711’de Prut Antlaşması’nı
imzaladı. Bu antlaşma çerçevesinde Ruslar işgal etmiş oldukları tüm topraklar ile
İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen yerleri Osmanlılara geri verip, sınır kale ve istihkâmlarını yıkacaktılar. Rus tüccarların, Osmanlı topraklarında serbest ticaret yapmalarına izin verildi.

Prut Osmanlılarda fetihçi ruhu yeniden canlandırdı ve Karlofça’da kaybedilen toprakların geri alınabileceği düşüncesinin taraf­tar kazanmasına yol açtı. Söz
konusu düşünceyi savunan grubun önde gelen ismi Silahdar Damat Ali Paşa sadrazamlığa getirildi. Diğer taraf­tan Ruslarla işbirlikçilik yapan Ef­lak ve Boğdan’ın
yerli voyvodaları yerine 110 yıl sürecek olan İstanbul’un Fenerli tüccar Rum ailelerinden seçilen idareciler buralara voyvoda olarak atanmaya başlandı. Bu durum
Balkanlardaki Ortodoks Hıristiyan tebaanın Ruslar ile aralarındaki duygusal ve
kültürel bağların kesin hatlarıyla ayrılmasına yol açtı. Bu gelişmeler Rusların Balkanlardaki nüfuzunu azaltmış ve Balkanlarda çıkartmak istedikleri isyan çabalarına büyük darbe vermiştir. Ancak Rusların Balkanlarda boşalttıkları yeri bu kez
hemen Avusturya doldurmuştur.

Pasarofça’dan sonra artık Avrupa’ya karşı
izlenecek dış politikada fütuhat yerine savunmaya yönelik bir diplomatik anlayış
edinilmeye başlandı. Pasarofça sonrası, Osmanlı yöneticileri statükocu ve barışçı
politikaları daha belirgin bir biçimde benimsemeye başlamışlardır.

Damat İbrahim Paşa Pasarofça Antlaşması’nın imzalanmasını sağladıktan sonra kuzeyde Rus-İsveç savaşına karışmayacağına dair I. Petro’ya güvence verdi.
Kırım Tatarlarının Lehistan topraklarına saldırmayacağına dair de Lehistan ve
Avusturya ile antlaşmalar yaptı. Öte yandan Kırım Tatarlarını da Rusya ile savaşa yol açacak hareketlerde bulunmamaları için baskı altında tuttu. Pasarofça sonrası Osmanlıların Batı sınırlarında yeni bir denge oluşturduğu kanaati
hâkim oldu. Böylece, Babıâli Avrupa cephelerinde genişleme siyasetini bırakıp
başta Avusturya, daha sonra Rusya’nın Osmanlılar aleyhine genişlemelerine set
vuracak savunma tedbirleri almaya başlamıştı.

Osmanlı erkânı tarihinde ilk defa savaştan çok barışı kurmak ve korumak amacıyla Avrupa siyasetiyle yakından ilgilenmekteydi.
Özellikle de, Damat İbrahim Paşa, Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış politikası
ve ticareti için önemli olduğuna inanan ve fiilen adımları atan ilk sadrazamıydı.

XVIII. yüzyıl başlarından itibaren Osmanlılar Avrupalılar ile karşılıklı olarak
çok yakından tanışır oldular. Pasarofça sonrası Damat İbrahim Paşa sadaretinde
eskiye nazaran dışarıya gönderilen elçilerin ve temsilcilerin sayıları ve icraatlarında artışlar görüldü. Fransa, Avusturya, Lehistan ve Rusya’ya giden bu elçiler
yalnızca diplomatik ve ticarî görüşmelerde değil Avrupa diplomasisi, kültürü, sanatı, sanayisi, tarımıyla birlikte askerî ve teknolojik gücü hakkında bilgi edinmeye
ve bunları birer rapor halinde sunmaya başladılar. Bu ülkelere giden elçilerden
Osmanlı Devleti’nin aydınlanmasında en tesirli rapor Paris’e (1720-1721) giden
Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’ninkidir. Damat İbrahim Paşa, Osmanlıların
Avrupa’daki iç sorunlara müdahil olmaması yolunda bir politika izlese de, Avrupa’daki gelişmeleri de yakından takip etmek istemekteydi. Yirmisekiz Çelebi
Mehmed de sadrazamın söz konusu politikası çerçevesinde Fransa’ya görevlendirilmiştir.

Mehmed Ragıb Paşa gibi yetenekli bir sadrazamın 7 Nisan 1763’de vefatıyla,
Osmanlıların izlediği dış politikada değişiklikler olmaya başladı. III. Mustafa devlet idaresinde ve dış politikada tek başına söz sahibi olmaya başladı. Zaten 15 Şubat
1763’de Yedi Yıl Savaşları’na son veren Hubertsburg Barış Antlaşması II. Friedrich
için büyük bir başarı sayılmakla birlikte dostu III. Petro’nun Alman kökenli karısı II. Katerina tarafından devrilmesinden sonra II. Friedrich Rusya’nın Polonya
üzerindeki emellerinden endişelenmekteydi.

Küçük Kaynarca Antlaşması Osmanlıların Karlofça’dan sonra imzalamak zorunda kaldığı en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma Karlofça Antlaşması’na göre toprağa ilişkin maddeleri pek kısıtlı olmasına nazaran hukuk, ticaret ve diplomasi alanında Osmanlı tarihinin en ağır belgesidir.