OSMANLI DİPLOMASİSİ

Osmanlılar ilk kez, barış görüşmelerinde büyük toprak kayıplarını tanımak durumundaydı. 26 Ocak 1699 günü imzalanan Karlofça Antlaşması ile Banat ve Temeşvar hariç, bütün Macaristan ve Erdel Prensliği Avusturya'ya, Ukrayna ve Podolya Lehistan'a, Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakıldı. Ruslar ayrıca ele geçirdikleri Azak Kalesi'nin dışında, ele geçirmeyi düşündükleri Kerç Kalesi'ni de istediklerinden, Karlofça'da Ruslar ile bir barış antlaşması imzalanamadı. Ancak Ruslarla da iki yıllık bir ateşkes üzerinde mutabakata varıldı. Barış antlaşması, ertesi yılimzalandı. Ayrıca barışın süresi 25 yıl olarak belirlenirken, antlaşmanın garantör devleti de Avusturya olmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Fransa ile uğraşmakta olan İmparator Leopold Osmanlılarla savaş istemiyor ve Vasvar Antlaşması’nın yenilenmesine çalışıyordu. Esasen Sultan IV. Mehmed Habsburglara karşı büyük bir savaşa girilmesine pek taraftar gözükmüyordu. Kırım Hanı Murad Giray da müteredditti. Ancak, büyük bir zafer kazanarak üne ulaşmak isteyen Kara Mustafa Paşa barış girişimlerini birtakım şartlar (savaş hazırlıkları için yapılan masrafların karşılanması, Raab (Yanıkkale)’ın teslimi ve mezhep hürriyeti) ileri sürerek ve sınır boylarından sahte şikayetnameler getirterek engelliyordu. Doğru Yanıt E'dir.

Osmanlılar Zitvatorok’tan sonra Habsburglarla barışı uzun yıllar sürdürdüler. Erdel’de II. Rakozci önderliğinde bağımsızlık eğilimleri ortaya çıkmıştı. Bu sırada Osmanlıların en çok önem verdiği mesele Girit savaşı idi ve bu defa Venedik’e karşı Bosna tarafından bir kara harekatı tasarlanıyordu. Ancak, Avusturyalıların Erdel işlerini bahane ederek giriştikleri bazı hareketler üzerine bu harekattan vazgeçilip Avusturya’ya sefer açıldı. Doğru yanıt A'dır.

İlgili kitabın 81. sayfasındaki bilgilere göre Kıbrıs Venedik’ten alınmıştır.

İlgili kitabın 81. sayfasındaki sayfasındaki bilgilere göre doğru cevap C seçeneğidir.

Avrupa devletleriyle Osmanlılar arasında “Devletler Hukuku’na uygun olarak yapılan ilk antlaşma” diye nitelenen Antlaşma Zitvatorok Antlaşmasıdır.

Osmanlı padişahları Zitvatorok Antlaşması’yla Avusturya İmparatoru’nun “kayzer/ çasar” unvanını kullanmasını ilk defa kabul etmişlerdi. Oysa, Osmanlılar, o tarihe kadar Avusturya İmparatoru için sadece “Nemçe Kralı” unvanını kabul etmekte ve resmî yazışmalarda da bu unvanı kullanmaktaydılar. Halbuki XVI. yüzyılda Avusturya ile yapılan ve sekiz yılda bir uzatılan antlaşmada dahi “daima muzaffer olan padişah tarafından daima mağlup olan Viyana dinsizine lutfen ihsan olunan” tarzında ifadeler yer alırdı.

Osmanlı İmparatorluğu’yla diğer ülkeler arasındaki daha önceki antlaşmalar ya kısa süreliydi ya da, Osmanlı’nın üstünlüğünü gösterir biçimde, “karşı taraf ateşkesi ihlal edene kadar” hükmü yer almaktaydı. Buna mukabil, Zitvatorok Antlaşması 20 yıl gibi uzun bir süre için imzalanmıştır. Dolayısıyla, Osmanlıların Hıristiyan güçlere ihsan ettiği “geçici” bir ateşkes değil, bir barış antlaşması niteliği taşır. Ayrıca, antlaşma gerçekte 20 yıl değil yaklaşık 60 yıl yürürlükte kalmıştır.

17. yüzyılda Osmanlı'da yabancı elçilerin ikametiyle ilgili yeni düzenlemeler yapılmış, daha önce yabancı elçiler Elçi Hanında ikamet ederken 1646 yılından itibaren Galata’ya yerleşmelerine ve burada elçilik binaları yapmalarına izin verilmiştir. XVII. yüzyıl ortalarında pek çok elçilik Pera’ya (Beyoğlu) taşındı.

XVII. yüzyılda önceki önemini kaybeden İspanya ve Portekiz ile de bazı diplomatik ilişkiler yaşandı. Mesela Fransa elçisinin engelleme çabalarına rağmen Osmanlılar İspanya ile dostane ilişki kurmak üzere Ahmed Ağa’yı Madrid’e gönderdi. İspanya kralı da bir memur gönderip bazı taleplerde bulunduysa da Osmanlı Devleti buna sadece dostluktan bahseden bir name ile cevap verdi (1650).

Osmanlılar Girit'i Venedik'ten almıştır.

Karlofça için resmî görüşmeler 13 Kasım 1698’de İngiliz elçisi Paget’nin nutkuyla başladı. Avusturya heyetinin yanında Lehistan, Venedik ve Rusya temsilcilerinin katıldığı müzakerelerde Rus elçisi Türk taleplerini kabul etmek konusunda yetkisi olmadığını belirttiğinden Rusya ile ateşkes antlaşması yapılır, akabinde diğer devletlerle 26 Ocak 1699’da muahede imzalanır. Rusya ile bilahare İstanbul’da yapılan görüşmeler sonucunda antlaşma imzalanır (15 Temmuz 1700). Bu süreçte, resmî görüşmeler öncesinde, barışın hangi esaslar dahilinde yapılacağının protokole bağlanması (Edirne Protokolü, 27 Ocak 1698), barış müzakerelerinin yapılacağı Karlofça’ya gelindiğinde görüşme çadırını kimin kuracağı, çadırın kapıları vb. dahil protokol tartışmaları da epeyce zaman almıştır.

1663 Uyvar kuşatması esnasında Uyvar kalesinde bulunanlar, eman bayrağını çekmiş, kaleden gönderilen heyet mal ve can güvenlikleri garanti edilmesi, mallarını nakle izin verilmesi, kaleyi savunanların gereken gayreti gösterdiğine dair İmparatora gösterecekleri bir mektubun verilmesi, kendilerine yeterli zahire verilmesi, kaleden bayrak açıp trampet çalarak çıkmaları şartlarını öne sürmüştü. Ancak Fazıl Ahmed Paşa “Utanmazsanız böyle yapmaya devam edin, tablhanenizi döğün, borularınızı çalın, bayraklarınızı açın” diyerek bir günlük zahire ile mallarının nakli için dört yüz araba verileceğini bildirmiştir.

Osmanlıların İran cephesindeki yeni durumdan memnun olmamaları gayet doğaldı, zira 1612 antlaşması ile kaybedilen Azerbaycan ve Kafkas toprakları Osmanlıların doğu sınırlarının güvenliği bakımından hayatî önemi haizdi. İran’ın yıllık ipek gönderme taahhüdünü yerine getirmemesi ve Gürcistan’a asker sevki barışın ihlali anlamına geliyordu. Bundan dolayıdır ki Osmanlılarla İran arasında en kısa zaman içinde yeniden savaş başladı ve 1615’te başlayan çatışmalar uzadı; veziriâzam Halil Paşa’nın karşısına çıkmadan geri çekilen İran kuvvetlerine karşı Erdebil yönünde ileri gönderilen Kırım hanı ile diğer Osmanlı kuvvetlerinin Serav ovasında Azerbaycan Valisi Karçakay Han tarafından mağlup edilmesine rağmen Halil Paşa emrindeki ordunun Erdebil istikametinde yürüyüşe geçmesi üzerine Şahın elçisi barış talebiyle geldi ve neticede 1612 Antlaşması temelinde imzalanan bir barış antlaşması ile savaş sona erdi (Serav Antlaşması, 1618). Buna göre, Kanunî zamanındaki sınır esas olacak, ancak Ahıska Osmanlılarda kalırken Bağdat eyaletinin Derne ve Dertenk sancakları İran’a bırakılacaktı; İranlılar ilk üç halife ile Hz. Ayşe’ye sebb ü şetm etmeyecek, her yıl, daha önceki miktarın yarısı olan yüz yük ipek vs. kıymetli kumaşı haraç olarak göndereceklerdi. Doğru cevap D'dir.

Kasr-ı Şirin Antlaşması’yla (17 Mayıs 1639) iki ülke arasındaki nihaî sınır çizildi. Sınırın çizilmesinde daha çok son savaşlar sonunda ortaya çıkan durum esas alınmıştır. Bundan sonra her iki ülke de uzun süreli savaşlara girmekten kaçındılar ama Osmanlılar batı ve kuzeyde meşgul oldukları dönemlerde, doğuda potansiyel bir tehdidin sürekli varlığını hiçbir zaman göz ardı etmediler. Doğru cevap B'dir.

William Harborne’un başkanlığında Kraliçe Elizabeth’in gönderdiği heyetle yapılan görüşmelerden sonra İngilizlere serbest ticaret hakkı verilmesiyle başlayan Osmanlı-İngiliz ilişkileri XVII. yüzyıl boyunca dostane bir şekilde gelişti ve Karlofça sürecinde barışa aracılık etmeleriyle zirveye çıktı. Harborne İstanbul’da ilk İngiliz elçisi olmuş, İngiliz elçileri Osmanlılara siyasî alanda moral desteği vermekle birlikte esas itibariyle ülkelerinin ticarî çıkarları doğrultusunda çalışmışlardır. XVII. yüzyılda, 1622-1631 arasında elçilik yapan Sir Thomas Roe İstanbul’daki elçilerin en itibarlısı idi. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı sarayına gönderilen ilk İsveç elçisi Ralamb’ın görevi İsveç’in Lehistan, Erdel ve Rusya’ya yönelik stratejisini Osmanlılara anlatmak ve dostluk kurmaktı. Babıâli İsveç’in niyetlerine kuşkulu yaklaşmakla birlikte elçiyi nezaketle karşılamış ve ağırlamıştır. Doğru cevap A'dır.

II. Osman devrinin dış politika açısından en önemli gelişmelerinden birisi Lehistan seferidir. III. Murad döneminde samur vergisine bağlanan Lehistan ile Osmanlı Devleti arasında dostane ilişkilerin bozulmasındaki görünür sebepler Kırım Hanının Lehistan’a akınları ve buna karşılık Lehistan’ın, denetimindeki Kazakların Osmanlı sahillerini vurmalarına göz yummasıdır. Doğru cevap C'dir.

Karlofça’ya kadar Osmanlılar barış yaptıkları ülkeye adeta isteklerini dikte ettirirlerdi. Osmanlılar ilk kez, barış görüşmelerinde büyük toprak kayıplarını tanımak durumundaydı. Doğru cevap A'dır.

Fazıl Ahmed’in ölümünden sonra (1676) veziriâzamlığa aynı aileden, Köprülü Mehmed Paşa’nın damadı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa getirilmiş, Ukrayna meselesi onun döneminde sonuca ulaştırılmıştı. Doğru cevap D'dir.