OSMANLI DİPLOMASİSİ

Osmanlılar tarafından özellikle gayrimüslim topluluklara karşı uygulanan, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurma kavramına istimalet adı verilmektedir. Osmanlılar daha küçük bir beylik iken komşu gayrimüslim topluluklarla, bilahare Bizans ve bazı Balkan devletleriyle zaman zaman bu yönde dostane ilişkiler kurmuşlardır.

Osmanlı Devletinin diplomatik ilişkilerinde padişah ve onun mutlak vekili olan Veziriazam en yetkili iki kişidir. Bununla birlikte savaş ve barış gibi konular Divan-ı Hümayun’da ele alınır ve ayrıca gerekli görülen hallerde, bilhassa Müslüman beylikler ve devletlerle savaş durumunda şeyhülislam fetvasına ihtiyaç duyulurdu.

İslam ülkesine girmek veya İslam ordusuna teslim olmak isteyen bir yabancıya verilen can ve mal güvencesine eman adı verilmektedir. Yabancı ülke elçileri Osmanlı topraklar›na girdikleri andan itibaren İslamî eman telakkisine göre misafir kabul edilir, can güvenlikleri, her türlü iaşe ve ibateleri
devletçe karşılanırdı. Eman isteyen kimseye müste’min, eman verilene müste’men denirdi.

İstanbul’da ilk daimî elçilik 1454 yılında Venedik tarafından kurulmuş, onu 1475’te Lehistan, 1497’de Rusya, 1525’te Fransa, 1528’de Avusturya, 1583’te İngiltere’nin açtığı elçilikler izlemiştir.

Osmanlı Devletinde hükümdarların emriyle bazı devlet, zümre ve kişilere özel haklar tanınmak üzere düzenlenen hukukî belgeye ahidname denirdi. Ahidnameler yeni başa geçen hükümdarın selefi zamanındaki barışın yenilenmesi, bir savaş sonrası yapılan barış, ticarî imtiyazlar verilmesi gibi sebeplerle bahşedilirdi.

Osmanlıların İznik şehrini 1331'de teslim almalarından iki yıl sonra yapılan bir antlaşma ile Bizans İmparatoru bu durumu kabullenerek elinde kalan yerler için Orhan Gazi’ye haraç vermeye razı olmuştur. Böylece Osmanlılar Bizans ile diplomatik bir ilişki tesis etmiş ve neticesinde zaman zaman kesintiye uğrasa da bir haraçgüzârlık rejimi kurmuşlardır.

Osmanlılar kuruluş ve geçiş dönemlerinde Müslüman beylik ve devletlerin yöneticisi hanedanlarla kız alıp verme şeklinde tezahür eden bir ilişkiyi zaman zaman gerçekleştirmişlerdir. I. Murad devrinde Karamanlı tehlikesinden çekinen Germiyan beyinin kızını    I. Murad’ın oğlu Bayezid ile evlendirmesi karşılığında Osmanlılar, Kütahya, Simav, Emet ve Tavşanlı’yı çeyiz olarak topraklarına katmışlardır.

İran şahının kardeşi Elkas Mirza’nın taht çekişmesi yüzünden Osmanlılara sığınması, aynı zamanda Özbeklerin Safevîlere karşı yardım istemesi üzerine Osmanlı-Safevî çatışması yeniden gündeme gelmiştir. Uzun savaş döneminin sonunda Şah’ın elçileri barış istemişler ve  1555 yılında iki devlet arasındaki ilk barış antlaşması olan Amasya Antlaşması imzalanmıştır.

Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine balyos adı verilmektedir. Bu kelime zamanla diğer devlet temsilcileri için de konsolos karşılığında kullanılmıştır. Balyos, diplomatik görevinin yanında Osmanlı ülkesindeki Venedik vatandaşlarının her türlü işini yönetme, aralarındaki meselelerde yargılama yapma gibi hak ve yetkilere sahiptir.

İstimalet, “Kendine meylettirmek” ve  insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmak anlamına gelir.

Osmanlı Devletinin yönetiminde diplomatik ilişkilerde de padişah ve
onun mutlak vekili olan Veziriazam en yetkili iki kişidir.

Osmanlı Devletinde savaş ve barış ile ilgili konular Divan-ı Hümayun’da ele alınır ve ayrıca gerekli görülen hallerde, bilhassa Müslüman beylikler ve devletlerle savaş durumunda Şeyhülislam fetvasına ihtiyaç duyulurdu.

Divan-ı Hümayun’un dış ilişkiler bakımından rolü ve işlevi şu noktalarda toplanmaktadır:

• Bir devletle siyasî ilişki kurulması Divan’da karara bağlanmakta, oradan çıkan
bir “icazet-i hümayun” ile hukukî anlamda tanıma gerçekleştirilmekteydi.
• Osmanlı ülkesine gelen yabancı elçilerin ülkede güvenlik içinde seyahat
edebilmeleri için alınması gereken tedbirler burada görüşülüp karara bağlanırdı.
• Gelen elçilere, geldikleri ülkeye verilen önem ve değer doğrultusunda takınılacak tutum -bu çerçevede nasıl bir protokole tabi tutulacakları- Divan tarafından belirlenirdi.

Hristiyan ülkelerle yapılan barış antlaşmalarına ahidname denilmekteydi.

Eman: İslam ülkesine girmek veya İslam ordusuna teslim olmak isteyen bir yabancıya verilen can ve mal güvencesidir.

Osmanlı hükümdarlarının yabancı hükümdarlara gönderdiği mektuplara name-i hümayun denirdi.

Gönül kazanma (istimalet) ve müdara (dostça geçinme) Osmanlıların kuruluş dönemindeki fetih politikalarının en temel iki ilkesidir.

Balyos: Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine verilen addır.

Amasya Antlaşması 1555'te yapılmıştır.

Osmanlılar kuruluş aşamasında İslâm hukukunun temel ilkelerini esas almakla birlikte çevrelerindeki Bizans tekfurlarıyla çoğunlukla dostluk ilişkileri içinde olmuş bazen de çatışmaya girerek etki alanlarını genişletmişlerdir. Burada kullanılan temel kavram müdârâ’dır. Kelime anlamı, görünüşte de olsa dostça geçinmektir. Gerek müdârâ gerekse Balkan ülkelerine karşı güdülen istimalet (gönül kazanma) siyasetleri Osmanlıların kuruluş dönemindeki fetih politikalarının en temel ilkeleri olarak görülmektedir.