OSMANLI DİPLOMASİSİ

Osmanlı diplomasisi açısından İslam hukukunun kavramları ve ilkeleri temel önem taşıyordu. Buna göre ülkeler üç kategoride toplanmaktaydı: Darü’l-İslam yani şeriatın hüküm sürdüğü İslam toprakları, Darü’l-harb yani gayrimüslimlerin yönetimi altında bulunan ve cihada açık ülkeler ve Darü’s-sulh yani tâbi devletler ve diğer haraç ödeyen ülkeler.

İslâm dini temelde barışı esas almaktadır. Bu açıdan da gayrimüslimlerin kalplerinin kazanılması hayatî öneme sahiptir. Hz. Muhammed devrinden başlayarak bu yönde çalışılmıştır. Savaşılmayan gayrimüslim devletlerle iyi ilişkiler kurulması bütün Müslüman devletlerde gayet olağan bir durumdur. Bu da yukarıda açıklanan ilkelere uygundur. Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek” anlamına gelen bu kelimenin terim mânası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmaktır.

Osmanlı Devletinin yönetiminde olduğu gibi diplomatik ilişkilerde de padişah ve
onun mutlak vekili olan Veziriazam en yetkili iki kişidir.

Divan-ı Hümayun’un dış ilişkiler bakımından rolü ve işlevi şu noktalarda toplanmaktadır:
• Bir devletle siyasî ilişki kurulması Divan’da karara bağlanmakta, oradan çıkan bir “icazet-i hümayun” ile hukukî anlamda tanıma gerçekleştirilmekteydi.
• Osmanlı ülkesine gelen yabancı elçilerin ülkede güvenlik içinde seyahat edebilmeleri için alınması gereken tedbirler burada görüşülüp karara bağlanırdı.
• Gelen elçilere, geldikleri ülkeye verilen önem ve değer doğrultusunda takınılacak tutum -bu çerçevede nasıl bir protokole tabi tutulacakları- Divan tarafından belirlenirdi.

İstanbul’da ilk daimî elçilik fetihten bir yıl sonra Venedik tarafından kurulmuş, onu 1475’te Lehistan, 1497’de Rusya, 1525’te Fransa, 1528’de Avusturya, 1583’te İngiltere’nin açtığı elçilikler izlemiştir.

Ahidname, hükümdarların emriyle bazı devlet, zümre ve kişilere özel haklar tanınmak üzere düzenlenen hukukî belgedir. Sözlüklerde “muahede” veya “antlaşma kağıdı” gibi kısa tanımlar yanında “antlaşma şartlarını ve iki tarafın imzasını taşıyan kağıt” biçiminde de tanımlanır.

Balyos: Bailos, balyoz imlalarıyla da yazılan, genellikle Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine verilen addır. Zamanla diğer devlet temsilcileri için de konsolos karşılığında kullanılmıştır. Balyos, diplomatik görevinin yanında Osmanlı ülkesindeki Venedik vatandaşlarının her türlü işini yönetme, aralarındaki meselelerde yargılama yapma gibi hak ve yetkilere sahipti.

Osmanlı siyaseti ve diplomasisi açısından Karesi Beyliği’nin ilhakı çok ilginç bir vakadır. Balıkesir ve Bergama çevresine hakim olan Karesi Beyliği’nde taht için mücadele eden kardeşlerden biri yardım isteyince bu fırsatı kaçırmayan Orhan Gazi ordusuyla Karesi topraklarına girdi. Fakat bu sırada yardım isteyen Karesi beyi öldürüldüğünden Karesi toprakları ele geçirildi (1345 civarı).

I. Murad devrinde Karamanlı tehlikesinden çekinen Germiyan beyinin kızını I. Murad’ın oğlu Bayezid ile evlendirmesi karşılığında Osmanlıların Kütahya, Simav, Emet ve Tavşanlı’yı çeyiz olarak aldığı süreçte de yine ulemadan bir kişinin, İshak Fakihin ismi öne çıkar. Devrin kaynaklarına göre Germiyan beyi Süleyman Şah’ın kızı Devlet Hatun ile I. Murad’ın oğlu Bayezid’in evlenmesi için Osmanlılarla dünür olma isteğini Sultan I. Murad’a bildirmek üzere dönemin tanınmış ulemasından İshak Fakih görevlendirilir. Osmanlı sultanının huzuruna, bakımlı atlardan ve Denizli’nin ak alemli bezlerinden oluşan zengin hediyelerle çıkan İshak Fakih teklifini Sultan Murad kabul eder.

XVI. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren, Osmanlı Devleti fiilen Avrupa devletler sisteminin bir parçası haline gelmiş, Avrupalı devletler de, Osmanlı İmparatorluğu’nu kendi aralarındaki güç mücadelelerinde önemli bir aktör olarak görmeye başlamışlardır. Bunun temel sebepleri, Avrupa’da feodalizmin çöküşüyle beraber laik temellere dayalı millî monarşilerin ortaya çıkışı ve Protestanlığın ortaya çıkışıyla Hıristiyan dünyasının bir kez daha bölünmesidir. Böylece, Batı dünyasının genelinde Türklere ve Müslümanlara karşı ön yargılar devam etmekle birlikte, siyasî ve diplomatik arenada, Osmanlılara karşı salt dine dayalı bir Haçlı politikası izlenmesi konusunda farklı yaklaşımlar ortaya çıkmaya başlar.

Osmanlı diplomasisi açısından İslam hukukunun kavramları ve ilkeleri temel önem taşıyordu. Buna göre ülkeler üç  kategoride toplanmaktaydı: Darü'l-İslam yani şeriatın hüküm sürdüğü İslam toprakları, Darü'l-harb yani gayrimüslimlerin yönetimi altında bulunan ve cihada açık ülkeler ve Darü's-sulh yani tâbi devletler ve diğer haraç ödeyen ülkeler. Doğru cevap C'dir.

Divan içinde diplomatik faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu en önemli görevlinin Nişancı olduğu görülmektedir. Divan'daki yazışmaları yürüten kâtiplerin bağlı olduğu nişancı, kısmen dış politikanı belirlenmesinde, daha ağırlıklı olarak ise diplomasinin yürütülmesinde ön plana çıkmıştır. Doğru cevap A'dır.

İslam ülkesine gelen ve "harbî" olarak tanımlanan bütün gayrimüslim ülke tebaalarının cezalandırılması ve mallarının yağmalanması meşru idi. Söz konusu kişilerin ülkeye girebilmeleri, ikamet edebilmeleri ve her türlü faaliyette bulunabilmeleri için kendilerine "eman" verilmesi gerekmekteydi. Bu ise, bir izin beratı (ahidname) ile yapılmaktadır. "Eman" kelime anlamı "emin olmak, güvenmek" tir. Hukuki terim olarak, "İslam ülkesine girmek veya İslam ordusuna teslim olmak isteyen bir yabancıya verilen can ve mal güvencesi" anlamını taşır. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı hükümdarlarının yabancı hükümdarlara gönderdiği mektuplara name-i hümayun denirdi. Osmanlı hükümdarlarını yabancı hükümdarlarla mektuplaşmaları dönemin diplomasisinin en önemli araçlarından birisidir. Doğru cevap D'dir.

Osmanlıların kuruluş devrinde en yoğun ilişkide bulunduğu devlet Bizansdır. Doğru cevap E'dir.

Çocuk bırakmadan vefat eden Germiyan Beyi II. Yakub mülkünü Osmanlılara vasiyet ettiğinden ölümünü müteakip bu beylik ortadan kalkmıştır (1428). Doğru cevap C'dir.

Karaman Beyliği'nin ilhakı Osmanlıları Memluklular ve Akkoyunlularla doğrudan temasa getirdi ve sonuçta da çatışma içine soktu.

Osmanlıların genel olarak dostça ilişkiler içinde bulundukları Memluklularla araları, görünüşte, Fatih'in Dulkadir Beyliği'ni himaye altına almak istemesi ile bozulmuştur. Hicaz su yollarının tamiri meselesi bir başka anlaşmazlık kaynağı olmuştur. Memluklular bu iş için gelen Osmanlı ustalarını iyi karşılamamışlardır. Bütün bunlarınardında yatan asıl sebep İslam dünyasının liderliği mücadelesiydi. Memluklular Abbasi halifesini ve Kutsal şehirleri himayeleri altında bulunduruyor, Fatih ise İstanbul'un fethiyle birlikte kendisini İslam aleminin lideri olarak görüyordu. Doğru cevap B'dir.

İranla yapılan uzun savaş döneminin sonlarında Osmanlı ordusu kışlamak üzere Amasya'ya çekilirken Şah'ın elçileri sürekli barış istemek için müracaat ediyordu. Zira Sultanın tehditlerinin ciddi olduğunu anlamışlardı. nihayet 1555 yılında iki devlet arasında ilk barış antlaşması olan Amasya Antlaşması yapıldı. Böylece iki devlet arasında yaklaşık kırk yıldır aralıklarla devam eden savaş dönemi sona erdei. Doğru cevap E'dir.

Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek” anlamına gelen bu kelimenin terim manası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hâkimiyetini kurmaktır.