OSMANLI DİPLOMASİSİ

İlk olarak Fatih döneminde gördüğümüz nişancı 1453-1650 arasında hariciye nazırı, yani dışişleri bakanı durumundadır. Reisülküttab da o dönem dışişleri genel sekreteri konumundaydı. 1650 senesinde yapılan bir değişiklikle, nişancı protokolde yine reisülküttabdan önce gelmekle beraber, dış politikaya ait işler tamamen reisülküttaba bağlanmıştır. Nişancı bu tarihten sonra yalnız diğer kanunî işlerle uğraşmıştır.

1654’den 1836’ya kadar 180 yıla yakın bir süre, reisülküttablar, fiilen hariciye nazırı görevlerini ifa etmişlerdi.

Bunların en ünlüleri İskerletzadeler’di. Tercümanlık yapan diğer aileler ise Yanokizade, Drakozade, Kalmakizade, İpsilantizade, Mikalzade ve Sarı- beyzade idi.

Beylik Kalemi yabancı devletlerle yapılan antlaşmalar, kanunlar, berat ve ferman ile imtiyaznameler, gayrimüslim cemaatlerin hukukî durum belgeleri gibi kayıtlar yazmaktaydı. Ayrıca Divanın diğer üç kaleminden gelen yazıları görmek, üzerlerine kendi “sahh” işaretini koymak ve reisülküttabın isteklerine hazır bir şekilde yürütüp, saklamak beylik kaleminin görevlerindendi.

Beylikçi, reisülküttabın azlinden hemen sonra yeni bir tayin yapılmadığı, hastalık veya uzun süreli görevlendirmeler gibi reisülküttabın görevinde bulunmadığı zamanlarda reisülküttaba en yakın kişi olarak ona vekâlet ederdi. Bundan dolayı reisülküttablardan bir çoğunun Beylikçilikten geldiği görülmektedir. Beylikçiler hâcegan rütbesinde bulunmaktaydılar.

Babıâli’nin ortaya çıkmasına kadar klasik dönemde Osmanlı Devleti’nin yabancı ülkelere göre son derece güçlü olmasının bir sonucu olarak diplomasiye fazla ihtiyaç hissetmemesi bürokrasinin bu kanadının fazla bir gelişme göstermemesine neden olmuştur. Bürokrasi açısından dışişlerinin en ayrıcalıklı işi olan name yazılması diplomasi lisanını bilen ve inşa kabiliyeti ileri seviyede olan, henüz yeni sınıf haline gelmiş olan kalemiye mesleğinin zirvesindeki nişancının görev sahasındayken, XVI. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak bu işin reisülküttablara verilmeye başlandığı görülmektedir.

Reisülküttab, sadrazamla birlikte sefere gittiği zaman başkentte padişahın yanına, rikab reisi unvanıyla bir kaymakam tayin edilirdi. Bu göreve rikab-ı hümayun riyaseti denilirdi. Rikab reisleri mertebeleri göz önünde bulundurularak genelde büyük tezkirecilerden seçilirdi. Rikab-ı Hümayun riyasetinden asaleten reisülküttablığa geçilirdi. Reisülküttab, seferde bulunduğu zamanda sadrazamın dışişlerindeki yetkilerinde herhangi bir sınırlama mevcut olmadığı için hariciyeyle ilgili bütün gelişmeler hakkında mümkün olan en kısa zamanda sadrazamı bilgilendirirdi. Gelişen olaylar hakkında padişah karar vermemiş ise karar sadrazama bırakılır, karar vermiş ise verdiği kararlardan sadrazam ve reisülküttab mutlaka haberdar edilirdi. Sadrazam ile sefere katılan reisülküttab seferin düzenlendiği devlet ile olan diplomatik ilişkilerde daha faal olmasına karşılık, merkezdeki reis vekili üçüncü devletler ile irtibatta daha fazla rol almaktadır.

16 Nisan 1821’de Divan-ı Hümayun Tercümanlığı’nın ilgası sonrasında Osmanlı dış ilişkileri için bir tercüman gerektiğinden Mühendishane hocalarından Rum kökenli Müslüman olmuş Yahya Efendi ile oğlu Ruhiddin Efendi Babıâli’deki Rumca ve Fransızca yazışmaları tercüme işinde görevlendirildi. Bu göreve bir kaç Müslüman atandıysa da atananlar bazı kesimlerce küçük görüldüğü için hemen ayrılmışlardı. Bunun üzerine II. Mahmud, 23 Nisan 1821’de tercüman yetiştirmek ve Babıâli memurlarından dil öğrenmek isteyenlere yabancı dil öğretmek amacıyla Tercüme Odası’nı kurdu. Odanın başına getirilecek olana ayda 500 kuruş maaş verilmesi için talimat verdi. Yahya Efendi’nin, Mühendishane’deki görevinden alınarak asaleten Babıâli Tercümanlığı’na ve Tercüme Odası’nın başına getirilmesiyle Tercüme Odası kurulmuş oldu.

Osmanlı Devleti 1821-1833 yılları arasında uluslararası çok çetin meselelerle yüzleşti. 11 Mart 1836 tarihinde II. Mahmud’un hatt-ı hümayunuyla Hariciye Nezareti kuruldu. Hariciye Nezaretinin kurulmasıyla birlikte Avrupa modeline uygun usullerle işleyecek bir diplomasi mekanizması tam anlamıyla kurulmuş ve bu alanda büyük ölçüde birliktelik sağlanmıştır. Nezaretle Osmanlı Elçilikleri arasındaki diplomatik yazışmalar Fransızca olarak yapılmaya başlandı. Hariciye Nezaretine bağlı Divan-ı Hümayun Dairesinde Beylik Kalemi, Tahvil Kalemi, Rüûs Kalemi ve Mühimme Odası’ndan oluşan dört şube olacaktı. Tercüme Odası’na bağlı bir şube olarak kurulan Tahrirat-ı Ecnebiye Odası’nın görevi muhtelif dillerde gelen ve giden yazışmaları hususi defterlere kaydederek bunların kayıtlarını takip etmekti.

Bütün devletler Osmanlı Devleti'nin dış politika yapılanmasına etki etmiştir.

1654 yılından itibaren Bab-ı Ali'de görüşülmeye başlanmıştır.

Alexandre Mavrekardato 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşmasına katılmıştır.

Bütün birimler Divan-ı Hümayun kalemiyye kesiminin birimlerindendir

Mühimme odası 1797 yılında kurulmuştur?

23 Nisan 1821'de tercüman yetiştirmek ve Bab-ı Ali memurlarından dil öğrenmek isteyenlere yabancı dil öğretmek amacıyla tercüme odasını kuran padişah II. Mahmut'tur.

Hariciye Nezareti 11 Mart 1836 tarihinde kuruldu.

Bütün tabirler Osmanlı'nın son asırlarında elçilikle ilgili kullanılan tabirlerdendir

Elçiler savaş başlatmak için gönderilmemiştir.

Sıralama; Polonya (1475), Rusya (1497), Fransa (1525), Avusturya (1528) şeklindedir.