OSMANLI DİPLOMASİSİ

Diplomasinin işlev olarak ortaya çıkması insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanların toplumlar ve kabileler şeklinde yaşamaya başladıkları en eski dönemlerden beri diplomasi var olagelmiştir. Bu bağlamda elimizde yazılı her hangi bir kayıt bulunmasa ve dolayısıyla kesin bir tarih kaydı düşürülmese de, diplomasinin yeryüzünde var olan ilk iki toplum ve kabile arasındaki ilişkilerle birlikte fonksiyon olarak başladığı söylenebilir. Zira bu kabileler arasında belli anlaşmazlıkların ortaya çıkması, bu anlaşmazlıkların çatışmışlara ve kavgalara neden olması kuvvetle muhtemeldi. İşte bu iki toplum arasındaki mevcut çatışmanın sona erdirilmesi için basit anlamda diplomatik bazı temaslar, görüşmeler ve neticesinde antlaşmalar yapılmıştır. İnsanlık tarihindeki bu ilk basit diplomatik eylemler, ilgili kabileler tarafından görevlendirilen elçileri tarafından icra edildiği muhakkaktır. Kaldı ki diplomasinin başlangıcının tespitinde ille de çatışma veya kavga aramaya gerek yoktur; ilk toplumların birbirlerini tanımak ve ilişkilerini geliştirmek için de diplomasiye müracaat ettikleri söylenilir. Dolayısıyla diplomasinin, insanlık tarihi kadar eski olduğu söylenebilir. Ancak insanlık tarihi kadar eski olan diplomasi kelimesi ilk defa Grekler tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

İngiliz yazar ve devlet adamı Edmund Burke, bugünkü anlamıyla diplomasi kavramını “uluslararası ilişkileri yürütme sanatı” yani devletlerarası ilişkileri ve görüşmeleri icra etme manasında kullanmaya başlamıştır. Bundan sonra diplomasi kavramı bu içeriği ile bütün dünyada kabul görmüş ve kaynaklara da bu şekliyle geçmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Geçici diplomaside taraflar arasındaki temas kısa “süreli” ve “geçici”; “tek yönlü” ve “dar” kapsamlıdır. Bu çerçevede bir toplumdan, kabileden veya devletten diğerine var olan belli sorunların müzâkere edilmesi, çeşitli vesilelerle yapılan törenlere iştirak edilmesi, savaş açıldığının ilan edilmesi ve hükümdar değişikliğinin bildirilmesi gibi çeşitli haberlerin iletilmesi için elçi gönderilmesi söz konusudur. Ciddi bazı siyasi krizler olmadığı sürece herhangi bir kesinti olmaması sürekli diplomasi kavramı içinde değerlendirilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hititler ve Mısırlılar arasında MÖ. 1285 yılında cereyan eden Kadeş Savaşı’nı sona erdiren “Kadeş Antlaşması”, diplomasi tarihinin bugün bilinen ilk vesikası olma özelliğine sahiptir. MÖ. 1278 yılında imzalanan ve orijinali Akadca olan bu antlaşmanın kil tablete basılmış bir kopyası Hitit İmparatorluğu’nun başşehri Hattuşa’da 1906 yılında bulunmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Göktürklerde (552-744) ve Uygurlarda (742-840) diplomatik temaslar, “bitikçi”, “ılımgacı” ve “tamgacı” diye adlandırılan görevliler tarafından yürütülürdü. Göktürkler bulundukları konum itibarıyla Sasaniler ve Bizanslılarla, karşılıklı olarak gönderdikleri elçilerle diplomatik temaslar yapmaktaydılar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yapılan diplomatik görüşmelere belli bir zaman kısıtlaması getirilmesi; Roma diplomasisinde, Düşman devletler arasındaki rekabeti kışkırtmak; Bizans diplomasisinde, Yabancı elçilerin huzura çıkarken kotow adlı giysiyi giymek zorunda olması; Çin diplomasisinde, Hudeybiye Antlaşması ilk diplomatik antlaşma; Müslüman diplomasisine aittir. Elçilerin görevleri hakkında bilgilerinde yer aldığı Siyasetname adlı eser Nizamülmülk tarafından kaleme alınmıştır ve Selçuklu diplomasisi içinde yer alır.  Doğru cevap E şıkkıdır.

Sürekli Diplomasi,  XV. yüzyılda bugünkü İtalya üzerinde bulunan Venedik ve Ceneviz gibi şehir devletleri tarafından uygulanmaya başlanmış ve XIX. yüzyıldan itibaren de kademeli olarak bütün devletlere yayılmıştır. İtalyan şehir devletleri XI. yüzyıldan itibaren Filistin’de, Suriye’de, Mısır’da ve İstanbul’da potestas ve bailo denen konsolosluklar açmaya başlamışlardı.

1815 Viyana Kongresi’nde ilgili devletlerin diplomatik temsilcilerinin sınıf ve dereceleri belirlenmiştir. Viyana Kongresi’nde kabul edilen tüzüğe göre diplomatik temsilciler Hükümdarlar yanına gönderilen Büyükelçiler ve Papa’nın elçisi “Legalar”, Hükümdarlar yanına gönderilen Ortaelçiler ve diğer temsilciler, Dışişleri Bakanları yanına gönderilen Maslahatgüzârlar olarak üçe ayrılmıştır. 1818 yılında imzalanan “Aix-La Chappelle Protokolü” ile bu diplomatik temsilcileri şu şekilde belirlemiş ve dördüncü bir sınıfı daha eklemiştir.

Devletler arasındaki ilişkilerin elçilerin yanı sıra, duruma göre bunların doğrudan ilgili devletlerdeki en üst seviyedeki karar alıcıları olan hükümdarlar veya devlet başkanları tarafından yürütülmesine zirve diplomasisi adı verilir. Alman İmparatoru’nun Osmanlı Devleti’ne yaptığı 1898 gezisi zirve diplomasisine örnek verilebilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Uluslararası siyasetin resmî yollarla uygulamaya aktarılması sürecine diplomasi denir.

Diplomasi tarihinin birinci dönemi, “Geçici/Tek Yanlı Diplomasi” olarak adlandırılmaktadır. Tarihin en eski dönemlerinde başlayarak ve takriben XV. yüzyıla kadar devam eden süreçte icra edilen Geçici/Tek Yanlı Diplomasi’ye aynı zamanda Latince karşılığı olan “Ad Hoc Diplomasi” de denmektedir. Türkçe karşılığı “bunun için ve bu amaçla” anlamlarına gelen Ad Hoc, “sürekli olmayıp, sadece belirli bir görevin” yerine getirilmesini ifade eden diplomasi olarak kavramsallaştırılmıştır.

Diplomasi kelimesi ilk olarak Grekçede kullanılmıştır.

“Kadeş Antlaşması”, diplomasi tarihinin bugün bilinen ilk vesikası olma özelliğine sahiptir.

Hititler (MÖ. 1650-MÖ. 1180) ve kadim Mısırlılar (MÖ. 3000-MÖ. 670) arasında MÖ. 1285 yılında cereyan eden Kadeş Savaşı’nı sona erdiren “Kadeş Antlaşması”, diplomasi tarihinin bugün bilinen ilk vesikası olma özelliğine sahiptir.

Proksenos, bugünkü konsolosluk kurumunun ilk örnekleri olarak kadim Greklerde görülmüştür.

Fetialis Kurulu, diplomatik görüşmeler neticesinde imzalanan antlaşmaların saklanması, protokol sorunlarının çözüme ulaştırılması ile savaşın ilan edilmesi ve barışın yapılması gibi belli işlerle uğraşırdı.

Çin diplomasisinde kurum olarak dikkatleri çeken “Resepsiyon Bölümü”dür. Bu kurum, dışarıdan gelen elçi heyetlerin kabul edilmesi, hediyelerin ve vergilerin verilmesi, bunların Çin'e geliş gidişlerinin nasıl olması gerektiğine dair ayrıntılar gibi hususlarla ilgilenirdi.

Göktürklerde (552-744) ve Uygurlarda (742-840) diplomatik temaslar, “bitikçi”, “ılımgacı” ve “tamgacı” diye adlandırılan görevliler tarafından yürütülürdü.

1815 Viyana Kongresiyle birlikte Avrupalı devletler arasındaki bir takım sorunların toplantılar yoluyla çözülmesine konferans diplomasisi adı verilir.

Ahidname: Hükümdarların emriyle bazı devlet, zümre ve kişilere özel haklar tanınmak üzere düzenlenen hukuki belgedir.

Sefaretname: Elçilerin veya maiyetlerindekilerden birinin yolculuklarını, gözlemlerini ve faaliyetlerine dair bilgileri başta Sultan olmak üzere Sadrazam ve Reisülküttaba bildirmek amacıyla yazdıkları name, risale, takrir, seyahatname ve havadisname gibi raporlara genel olarak sefaretname denilmektedir.

Amarna: Kadim Doğu’da siyasi özellik taşıyan mektuplara denir.

Etimoloji: Bir dildeki sözcüklerin kökenlerini, o dilin diğer diller ile ve o dili konuşan toplulukların geçmişten bugüne diğer  topluluklar ile olan kültürel ilişkilerini araştıran bilim dalıdır.

Diplomasi: Kadim Grek ve Roma’da resmi vesikaları, bazı imtyazları ihtiva eden ve yabancı toplumlar ile ilişkileri düzenleyen belgeleri, koruyacak, düzenleyecek ve duruma göre çözecek katiplere ihtiyaç duyulmuş ve diplomasi kavramı ortaya çıkmıştır. Diplomasi, belgeleri inceleme bilimi manasını almıştır. 1796 yılında Edmund Burke, ‘uluslararası ilişkileri yürütme sanatı’ olarak tanımlamıştır. Harold Nicolson’a göre diplomasi bir devletin “dış siyasetinde kullandığı çok çeşitli siyasi etkileme yöntemi ve teknikleri”dir. Diplomasi; uluslararası siyasetin resmi yollar ile uygulamaya aktarılma sürecidir. Ayrıca diplomasiyi, dış ilişkilerin yürütülmesi biçimine ilişkin kaidelerin tümü şeklinde de tanımlayabiliriz.