OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 5

Paris'e gidecek heyete davet edildiği halde gitmek istemeyen Mustafa Reşid Paşa, "devletin bağımsızlığını ihlal edecek" bir antlaşmaya imza atmak suçuna iştirakçi olmamamk için bunu reddettiğini, ifade etmektedir. Doğru cevap C'dir.

Modern Osmanlı diplomasisinin başlatıcısı ve ilk önemli temsilcisi Mustafa Reşid Paşa'dır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

I, II ve V. ifadeler doğru iken III ve IV. ifadeler yanlıştır. Çünkü Ali Paşa İngiliz değil Fransız siyasetine, Mahmud Nedim Paşa ise Fransa değil Rusya siyasetine meyilliydi. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

1825-1858 yılları arasında büyükelçilik yapan ve İstanbul'daki en etkili diplomat olarak tarihe geçen diplomat İngiltere büyükelçisi Stratford Canning'dir. Canning’in Sultan Abdülmecid üzerinde önemli derecede etkisi olmuştur. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa'nın isyanına ve devlet için oluşturduğu tehdide karşılık destek alabilmek amacıyla 1838 tarihinde İngiltere ile Balta Limanı Anlaşması imzalanmıştır. Bununla sadece İngiltere’ye önemli iktisadî tavizler verilmiş, daha sonraki günlerde antlaşma Avrupa’nın birçok devletine de teşmil edilmiştir. Doğru seçenek "A" şıkkıdır.

Osmanlı Devleti, savaştan dolayı ortaya çıkan malî sıkıntının giderilmesi için 24 Ağustos 1854 tarihinde İngiliz ve Fransız bankalarıyla Osmanlı tarihindeki ilk dış borç anlaşmasını imzalanmıştır. Bu tür dış borç anlaşmaları daha sonraki yıllarda artarak devam etmiştir. Bu durum Osmanlı Devleti’nin hem malî hem de diplomasi alanında daha da zayıflatmış ve Avrupalı Büyük Devletlerin dış müdahalelerini de kolaylaştırmıştır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Osmanlı Devleti bu madde ile birlikte Avrupa devletler hukukuna dâhilvolmuş; toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı bu antlaşmaya imza atan devletler tarafından garanti edilmiştir. Bu sonuç, Osmanlı devlet adamlarının öteden beri isteye geldikleri önemli bir gelişme idi. Osmanlı Devleti artık bir Avrupa devleti olmuştur. Doğru yanıt "A" şıkkıdır.

9.madde ile Gayr-i Müslim Osmanlı vatandaşları bu antlaşmaya imza atan devletlerin ortak koruması ve gözetimi altına girmişlerdi. Bu durum ilgili devletlerin Osmanlı iç işlerine müdahale etme imkânı ve fırsatı vermiştir. Düvel-i Muazzama, bu fırsatı sonuna kadar kullanmasını bilmiş; Osmanlı Devleti’nin gerekli reformlar yapılmadığı iddiasıyla veya başka gerekçelerle bu maddeye istinaden içişlerine doğrudan müdahale etmiştir. Bu müdahaleler, Osmanlı Devleti’nin lehine asayişin yeniden sağlanmasından daha ziyade, Gayr-i Müslimlerin bağımsızlık mücadelelerine yardım edecek ve bunların yolunu açacak bir şekilde kolaylaştırmıştır. Doğru seçenek "E" şıkkıdır.

Avrupa’ya ve hatta ülke dışına yapılan ilk ve tek Osmanlı hükümdar seyahati Sultan Abdülaziz tarafından gerçekleştirilmiştir. Fransa İmparatoru III. Napolyon’un Paris Sergisi’nin açılışı için davetiyle 21 Haziran-17 Ağustos 1867 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu seyahat sırasında Abdülaziz, 10 gün Paris ve 11 gün Londra’da kalmış; dönüşte Belçika, Almanya ve Avusturya’ya uğramıştır. Seyahatte kendisine Hâriciye Nâzırı Fuad Paşa, Şehzâde Murad ve Şehzâde Abdülhamid gibi daha sonra tahta çıkacak olan müstakbel iki hükümdar da iştirak etmiştir. Böylece iki kadim müttefiki Fransa ve İngiltere olmak üzere dört Avrupa devletini kapsayan bu seyahat, Avrupa’ya ve hatta ülke dışına yapılan ilk ve tek Osmanlı hükümdar seyahati olma özelliği ile Osmanlı tarihindeki yerini almakla birlikte, diplomasi tarihinde de önemli bir yer tutmaktadır. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

11-23 Aralık 1876 tarihleri arasında İstanbul'da yapılan "Tersane Konferansı'na" İngiltere, Rusya, Fransa, Avusturya, Almanya  ve İtalya katılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun modern anlamda kurduğu ilk ittifak Avrupalı Hıristiyan bir devlet olan Prusya ile gerçekleşmiştir. 1790 yılında Prusya ile karşılılık prensibine dayanan bir askerî ittifak anlaşması imzalamıştır. III. Selim daha sonraki yıllarda ihtiyaç hâsıl olduğunda bu kez Rusya ve İngiltere gibi devletlerle de ittifaklar yapmıştır. Bundan sonraki süreçte bu tür ittifaklar, Osmanlı diplomasisinin sıkça müracaat ettiği çözümlerin başında gelmiştir.

II. Mahmud (1808-1839), III. Selim’in başlattığı modernleşme faaliyetlerini devam ettirmiş, yaptığı yeniliklerle Osmanlı diplomasinin modernize edilmesini sağlamıştır. Bu çerçevede 1821’de, Avrupa lisanlarını bilen ve Avrupa tanıyan Osmanlı diplomasisini yürütecek diplomatların ve idarecilerin yetişmesini sağlamış olan Tercüme Odası'nı kurmuştur. 1836 yılında klasik hâriciye teşkilatını yeniden şekillendirerek bugünkü anlamda Dışişleri Bakanlığı’nı kurmuştur.

3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen “Tanzimat Fermanı”, Osmanlı modernleşmesinin en önemli gelişmelerinden bir tanesidir. Tanzimat’la birlikte modernleşme veya yenileşme Osmanlı Devleti’nin resmî siyaseti şeklini almıştır. Ferman öncesinde Osmanlı yenileşmesinde çok önemli ve radikal faaliyetlerin yapıldığı vakıadır, fakat bunların hepsi dönemin hükümdarlarının iradeleri ve istekleriyle olmaktadır. Tanzimat Fermanı, bu faaliyetleri şahsî tercih veya irade olmaktan çıkarıp, devletin vazgeçilmez bir siyaseti hâline getirmiştir.

Modern Osmanlı diplomasisinin başlatıcısı ve ilk önemli temsilcisi olan devlet adamı, İngiltere siyasetine meyilli olduğu bilinen Mustafa Reşid Paşa'dır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun baş düşmanı olarak kabul edilen Rusya'ya yakınlığı ile bilinen ve Rus yanlısı siyaset takip eden devlet adamı Sadrazam Mahmud Nedim Paşa'dır. Sadrazam Mustafa Reşid Paşa ve Sadrazam Mithat Paşa, İngiliz siyasetine, Sadrazam Mehmed Emin Âlî Paşa ve Hâriciye Nâzırı Keçecizade Fuad Paşa Fransız siyasetine yakın devlet adamlarıdır.

Mehmed Ali Paşa tehlikesine karşı İngiltere’nin desteğini alabilmek için 1838'de Balta
Limanı Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. İktisadî tavizler daha sonraki günlerde Avrupa’nın birçok devletine de teşmil edilmiş, tehlikenin devam etmesi üzerine bu kez
Tanzimat Fermanı ilan edilerek Modernleşme devlet siyaseti hâline getirilmiştir.

Osmanlı Devleti'nin galip geldiği Kırım Harbi sonrasında Avusturya, İngiltere ve Fransa’nın katılımıyla düzenlenen Paris Kongresi'nde Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyan tebaanın hakları ve imtiyazlarına ilişkin düzenleme yapılması hususu gündeme gelmiştir. Bunun üzerine Osmanlı Devleti, diplomatik bir hamle yaparak ilgili hususun barış antlaşmasına bir madde olarak girmemesi için acilen bir ıslahat fermanı hazırlanarak ilan edilmesine karar vermiştir.

Avrupa Uyumu, 1815 Viyana Kongresi’ne katılan İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve
Prusya’nın, bundan sonra ortaya çıkacak meselelerde Avrupa’daki düzeni korumak için birlikte hareket etme amacıyla teşkil edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin birçok iç meselesinde bu devletlere ait İstanbul’daki Büyükelçileri Avrupa Uyumu adına Osmanlı hükümetine ortak baskıda bulunmuşlardır.

Osmanlı-Rus Harbi ve Ayastefanos Barış Antlaşması, 1856 Paris Kongresi’yle oluşan yeni diplomatik düzenin sonunu getirmiştir. Paris Kongresi’yle Osmanlı mirası üzerinden Avrupalı Büyük Devletler arasında sağlanan dengeler, bu savaşla birlikte Rusya lehine yeniden bozulmuştur.

Bu dönemde Osmanlı diplomasisindeki en önemli gelişmelerden biri Sultan Abdülaziz’in gerçekleştirdiği Avrupa Seyahati’dir. Fransa ve İngiltere olmak üzere dört Avrupa devletini kapsayan bu seyahat, Avrupa’ya ve hatta ülke dışına yapılan ilk ve tek Osmanlı hükümdar seyahati olma özelliği ile Osmanlı tarihindeki yerini almakla birlikte,
diplomasi tarihindeki önemi çok daha dikkat çekicidir.