OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 16

Yusuf Agâh ile başlatılan bu usul, yabancı elçilik heyetleri arasında ilk defa, Ainslie’nin yerine büyükelçi tayin edilen ve 19 Mayıs 1794’de İstanbul’a ulaşan Sir Robert Liston’a tesadüf etmişti.

Yusuf Agâh ilk ikamet elçisi olması sebebiyle birçok görev, hizmet ve işlerle bizzat ilgilenerek bu işleri yürütürken Babıâli le koordineli çalışmıştır. Mahmud Raif her alanda elçinin baş danışmanı ve yardımcısı olarak Yusuf Agâh’ın başarısında birinci derecede katkıda bulundu. Mahmud Raif ’in, Yusuf Agâh adına Fransızca olarak yazdığı sefaretname Türk diplomasi ve kültür tarihi açısından çok önemli bir yer işgal eder. Zira bu bir Türk’ün Osmanlı devlet adamı ve diplomatı olarak Batı lisanıyla yazdığı ilk eserdir.

Londra’daki ilk ikamet elçiliği hizmetini başarılı yürütmesi üzerine 1795’de; İbrahim Afif Efendi’nin Viyana’ya, Seyyid Ali Efendi’nin de Berlin’e ikamet elçileri olarak atanmaları kararlaştırıldı. Babıâli, İsmail Ferruh Efendi’yi Kasım 1796’da Londra’ya elçi olarak atamıştır.

Yapılan istişare sonucunda daha önce Berlin’e tayin edilmiş bulunan Seyyid Ali Efendi’nin Paris’e atanması kararlaştırılırken Berlin’e ise Ali Aziz Efendi tayin edildi.

Halet Efendi, Avrupa’ya gönderilen ilk Osmanlı ikamet elçileri içinde, Avrupa medeniyeti hakkında en olumsuz görüşlere sahip olup, gönderdiği raporlarda genelde Avrupa medeniyetini sürekli biçimde eleştirmiştir.

Ali Aziz’i diğer ikamet elçilerinden ayıran temel husus, büyükelçilik dönemini siyasî faaliyetlerden çok edebî ve akademik faaliyetlerle geçirmesidir. Berlin’de bulunduğu sırada Prusya’nın eski İstanbul Büyükelçisi ve aynı zamanda büyük bir şarkiyatçı olan Von Diez’le yazışmalar yaparak Doğu Edebiyatı hakkında fikir alış verişinde bulunmuştur.

Babıâli, benzer şartlarda İstanbul’da 21 Ocak 1799’da Sicilyateyn (Napoli) Krallığı ile savunma ittifak antlaşmasını imzaladı.

mOsmanlı odern anlamda ilk defa Avrupalı Hıristiyan bir devlet olan Prusya ile 1790 yılında karşılılık prensibine dayanan askerî ittifak anlaşması imzalamıştır. III. Selim daha sonraki yıllarda ihtiyaç hâsıl olduğunda bu kez Rusya ve İngiltere gibi devletlerle de ittifaklar yapmıştır. Bundan sonraki süreçte bu tür ittifaklar, Osmanlı diplomasisinin sıkça müracaat ettiği çözümlerin başında gelmiştir.

II. Mahmud (1808-1839), III. Selim’in başlattığı modernleşme faaliyetlerini devam ettirmiştir. Devam ettirmekten öte, yaptığı yeniliklerle Osmanlı diplomasinin modernize edilmesini sağlamıştır. Öncelikle 1821'de açtığı ve sonrasında kademeli olarak geliştirdiği Tercüme Odası ile Avrupa lisanlarını bilen ve Avrupa tanıyan Osmanlı diplomasisini yürütecek diplomatların ve idarecilerin yetişmesini sağlamıştır.

Tanzimat, Avrupalı Büyük Devletlerle yoğun bir ilişkiye girildiği; modern diplomasiyi yürütecek Osmanlı devlet adamlarının ve diplomatlarının yetiştiği ve göreve geldikleri; devletin dış siyasetini ve diplomasisini üstlendikleri bir dönem olmuştur. Bu devlet adamlarından özellikle de Mustafa Reşid Paşa (1800-1858), Sadrazam Mehmed Emin Âlî Paşa (1815-1871), Keçecizâde Fuad Paşa (1814-1868) ve Mahmud Nedim Paşa (1818-1883) sembol isimlerdir.

İlgili kitabın 162. sayfasındaki bilgilere göre doğru cevap B seçeneğidir.

Osmanlı diplomasisini belirleyen ve icra eden en önemli şahıslarının Avrupalı Büyük Devletler hakkındaki bu ifadeleri ve diplomasideki tercihleri, ilgili devletlerin İstanbul’daki temsilcilerine çok rahat bir hareket etme imkânı sağlamıştır. Özellikle de İngiltere Büyükelçisi Stratford Canning’in (1825-1858) Saray ve Babıâli üzerindeki etkisi ve tasarruf­ları dönemin kaynaklarında fazlasıyla gündeme gelmektedir. Başta Abdülmecid olmak üzere duruma göre Sadrazam veya Hâriciye Nâzırları’yla her türlü meseleyi görüşebilme, istemediği bürokratları görevden alma veya başka yere tayin edilmesi noktasında sözü dinlenen ve İstanbul’daki en etkili diplomat olarak tarihe geçmiştir.

Canning’in Sultan Abdülmecid üzerindeki etkisini gösteren ilginç bir rivayeti Vak’ainüvis Cevdet Paşa şu şekilde zikretmektedir. Fransızların isteği üzerine Mustafa Reşid Paşa’nın Sadaret’ten alınması ve yerine Âlî Paşa’nın getirilmesinden dolayı İngiliz Büyükelçi Canning “gücenmiş”ti. Canning’i darılttığına inanan Sultan Abdülmecid, Tarabya’daki İngiltere Büyükelçiliği’nde düzenlenen baloya bizzat giderek Canning’in gönlünü almaya gayret etmiştir. Bu ziyaret etkisini göstermiş; daha sonra Abdülmecid’i ziyaret eden Canning’in, Mustafa Reşid Paşa’nın Sadarete getirilmesini ısrarla tekrar istemesi üzerine Âlî Paşa Sadarazamlık’tan istifa etmiş ve yerine Mustafa Reşid Paşa getirilmiştir.

Osmanlılarca İngiltere’nin desteğini alabilmek için 16 Ağustos 1838 tarihinde Balta Limanı Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. Bununla sadece İngiltere’ye önemli iktisadî tavizler verilmiş, daha sonraki günlerde antlaşma Avrupa’nın birçok devletine de teşmil edilmiştir.

3 Kasım 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilerek Modernleşme devlet siyaseti hâline getirilmiştir. Mustafa Reşid Paşa, Tanzimat’ın neden ilan edilmesi gereğini Sultan Abdülmecid’e izah ederken kullandığı “Avrupa’nın teveccühünü” kazanmak ifadesi önemli olsa gerekir.

Bahsedilen antlaşma Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmıştır.

Paris Kongresi, Rusya’ya karşı Avrupa içindeki dengelerin sağlamasında ve muhtemel bir Avrupa savaşının önlenmesinde diplomatik bir işlev görmesine rağmen, Osmanlı Devleti için hiç de hayırlı olmamıştır. Aksine 1878 Berlin Kongresi’ne kadar geçen 22 yıllık sıkıntılı süreci belirlemiş; Osmanlı devlet adamlarının başını ağrıtan pek çok gelişmeye hukukî zemin hazırlamıştır. Osmanlı iç meselesi olarak öteden beri devam edegelen bazı iç gelişmeler, Paris Kongresi’nin ilgili maddelerine istinaden Avrupalı Büyük Devletlerin araya girmesiyle Osmanlı’nın kontrolünden çıkarak milletlerarası bir sorun hüviyeti kazanmıştır. Bu ise devleti iyice istikrarsızlaştırmıştır. 1857-1862 Ef­lak-Boğdan Meselesi, 1858 Cidde Olayları, 1860-1861 Lübnan Meselesi ve 1866-1867 Girit İsyanı gibi bazı gelişmeler bu bağlamda ele alınmalıdır.

Doğru cevap olan Mehmet Ali Paşa İsyanı ise Paris Kongresi'nden daha önceki bir tarihte gerçekleşmiştir.

Karlofça’dan
hemen sonra Mehmed Rami’nin Reisülküttablıktan Sadrazamlığa getirilmesiyle bu
süreç giderek güçlenmeye başlamış ve bundan sonra birçok reisülküttabın sadrazamlığa getirilmesinin yolu açılmış oldu. Böylece XVIII. yüzyıl Osmanlı diplomatlarının da ön plana çıkmaya başladığı bir dönem oldu.

Osmanlı tarihinde Avrupa tarzında
ilk yenileşme hareketi ile birlikte diplomasi alanında Avrupa ile yakınlaşma III.
Ahmed döneminde başladı. Avrupa tarzında yenileşme de büyük ölçüde Osmanlı
diplomasisi kanalıyla gerçekleşmeye başladı.

Neticede Baltacı Mehmed Paşa, Osmanlılar için çok uygun
bir durumda, şaşılacak kadar hafif şartlarda 23 Temmuz 1711’de Prut Antlaşması’nı
imzaladı. Bu antlaşma çerçevesinde Ruslar işgal etmiş oldukları tüm topraklar ile
İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen yerleri Osmanlılara geri verip, sınır kale ve istihkâmlarını yıkacaktılar. Rus tüccarların, Osmanlı topraklarında serbest ticaret yapmalarına izin verildi.