OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 14

Rus Harbi’nin tam bir hezimetle kaybedilmesi sürecinde II. Abdülhamid önce savaşa neden olduğuna inandığı Mithat Paşa’yı Kanûn-ı Esâsî’nin kendisine verdiği yetkiyi kullanarak 5 Şubat 1877’de azlederek yurtdışına sürmüş; ardından takriben bir yıl sonra 14 Şubat 1878 tarihinde bu kez Meclis-i Mebûsân’ı 1908’e kadar tatil etmiştir.

Rus Harbi’nin ardından imzalanan antlaşma Ayastefanos Barış Antlaşması’nın olmuştur. Şartları ağır olan bu barış anlaşmasına göre Osmanlı Devleti Balkanlardaki topraklarının hemen hemen tamamını kayıp etmiş ve İstanbul işgal tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır.

İngiltere’nin Osmanlı Devleti’yle 4 Haziran 1878'de yaptığı anlaşmaya göre İngiltere, Kıbrıs’ın kendisine bırakılması karşılığında Rusya’nın yeniden saldırması durumunda silahla Osmanlı Devleti’ne yardım edecekti.

13 Haziran 1878’de Berlin’de toplanan kongreye Osmanlı Devleti adına Mehmed Ali Paşa (Alman kökenli), Kara Todori Paşa (eski Nâfia Nâzırı) ve Berlin Elçisi Sadullah Bey katılmıştır. İngiltere’yi Başbakan Benjamin Disraeli (1804-1881) ve Dışişleri Bakanı Lord Salisbury (1830-1903); Rusya’yı Başbakan Gortschakow (1798-1883), Avusturya’yı Dışişleri Bakanı Kont Andrássy, Fransa’yı Dışişleri Bakanı Waddington (1826-1894), İtalya’yı Dışişleri Bakanı Luigi Corti (1823-1888) ve Almanya’yı ise Başbakan Otto von Bismarck (1815-1898) temsil etmiştir.

Bu dönemde cereyan eden önemli gelişmelerin başında Avusturya’nın, işgal ordusu komutanının ifadesiyle “insancıl ve uygar bir misyonu yerine getirmek!” için 70.000 kişilik orduyla 28 Temmuz 1878’de Bosna-Hersek’i işgali gelmektedir. İşgal ve devamında işgale karşı başlayan direniş Osmanlı diplomasisini uzun süre meşgul etmiştir. Direnişi kıran Avusturya 20 Ekim 1879’da Osmanlı Devleti ile imzaladığı anlaşma ile ancak buraya hâkim olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin kadim müttefiklerinden olan Fransa da, Berlin Kongresi diplomasisinden kendisine düşen payı 4 Mayıs 1881’de Tunus’u işgal ederek almıştır. II. Abdülhamid, bu işgale askerî olarak karşılık veremeyeceğini bildiği için, Avrupalı Büyük Devletler indinde bazı diplomatik hamlelerle buna engel olmaya gayret etmesine rağmen, her hangi bir sonuç alamamıştır. Zira Tunus bizzat Bismarck tarafından, Avrupa barışının kurtarılması için Berlin Kongresi’nin kulislerde Fransa’ya teklif edilmişti. Bu şekilde Osmanlı Devleti, Avrupa barışı için Tunus’u Fransa’ya vermek suretiyle bir bedel ödemek zorunda kalmıştır.

II. Abdülhamid’in İngiltere’ye güvenmemesinde, İngiltere’nin Osmanlı içişlerine doğrudan müdahalede bulunduğuna inanması etkili olmuştur. Bu bağlamda, amcası Sultan Abdülaziz’in İngilizler tarafından tahttan indirildiğini düşünmekteydi.

C seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır çünkü Ülkesinden nâme getirmiş ama bizzat padişaha hitaben yazılmış mektup getirmeyen elçi Padişah huzuruna kabul edilmez, sadrazamla görüşürdü.

II. Abdülhamid’in diplomasideki diğer bir yeniliği ise, eski Osmanlı müttefikleri arasına yeni ve taze güç olan Almanya İmparatorluğu’nu da katmasıydı. Geleneksel Osmanlı müttefikleri Fransa, İngiltere ve Rusya’nın yanına Alman İmparatorluğu etkili bir aktör ve bir denge unsuru olarak dâhil edilmiştir.

Hâriciye Nezâreti, Divân-ı Hümâyun Tercümanlığı, Müsteşarlık Dairesi, Encümen-i Hâriciye (komisyon), Mektub-ı Hâriciye (ülke
içi Türkçe yazışmalar), Tahrirât-ı âriciye (ülke dışı yazışmalar), Tercüme Odası, Hâriciye Muhasebeciliği, Hâriciye Teşrifatçılığı
(Protokol işleri), Hukuk Müşavirliği, Matbuât-ı Hâriciye Müdiriyeti (dış basın takibi),Umûr-ı Şehbender Müdüriyeti (konsolosluk
işleri) Umûr-ı Hukûkiyet-i Muhtalıta Müdüriyeti (ihtilaf­lı hukuk işleri), Sicil-i Ahvâl Müdüriyeti (personel işleri),Tab’iyyet Müdüriyeti
(vatandaşlık işleri) ve Umur-ı Telgrafiye Müdüriyeti (telgraf işleri). Bu kurumların her biri kendisine ait alt birimlere sahipti. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İngiltere, henüz kongre öncesinde Rusya tehdidini bahane göstererek ve daha da önemlisi kongrede yardım etme bahanesiyle
12 Temmuz 1878’de Kıbrıs’ı almıştır.

Osmanlı diplomasi tarihinden ayrı bir yere sahip olan II. Abdülhamid dönemini, kendi içinde iki başlık altında ele almak gerekiyor.
Birinci Dönem: Osmanlı-Rus Harbi ve Berlin Kongresi sonrası (1876-1882) ve İkinci Dönem: Almanya ile yakınlaşma ve sonrası (1882-1908). 

Nisan 1886’da imzalanan Tophane Anlaşması’yla Doğu Rumeli Bulgaristan’a bırakılmıştır. Böylece Osmanlı Devleti, Berlin Kongresi
ile geri aldığı bu bölgesini bir kurşun atmadan nihaî olarak kayıp etmiş ve Berlin Kongresi’yle oluşturulan yeni diplomatik düzene
ilk kurbanını vermiş oluyordu.

II. Abdülhamid uzun süre buna karşı direnmesine rağmen, ilgili antlaşma24 Mayıs 1881’de Avrupalı Büyük Devletlerin İstanbul’daki Büyükelçileri arasında imzalanmış ve böylece Yunanistan, tek bir kurşun atmadan Teselya’yı sınırlarına katmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

1878 Ayastefanos Anlaşması’nda 16. ve ardından 1878 Berlin Kongresi’nde ise 61. madde olarak geçmesiyle olmuştur. Buna
göre Osmanlı Devleti, Vilâyet-i Sitte diye adlandırılan Ermenilerin sözde çoğunlukta oldukları Erzurum,Van, Bitlis,Elazığ,Diyarbakır ve Sivas’da reformlar yapacaktı. Kayseri bu şehirler arasında yer almamaktadır. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

Bulgar, Sırp ve Yunan komitalarının ve terör örgütlerinin yoğun faaliyet içinde oldukları Makedonya ile öncelikle Avusturya ve Rusya ilgilenmeye başlamıştır. Bölgede meydana gelen terör olaylarını gündeme getirerek, burada sükûnetin sağlanması
için müdahil olmaya başlamışlardır. Bu müdahalelerden ön önemlisi Rus Çarı II. Nikola ve Avusturya İmparatoru I. Franz Joseph
 ortaklaşa kararlaştırdıkları reform planını 22 Ekim 1903 Mürzsteg Programı adıyla Osmanlı hükümetine bir notayla vermeleriydi. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Osmanlı Devleti İtalya ile antlaşma yapılmak zorunda kalmıştır. 15 Ekim 1912’de Uşi  Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi’yi İtalya’ya bırakıyordu. Doğru yanıt E seçeneğidir.

I. ve III. seçenekte verilen bilgiler çeldirici olarak kullanılmıştır. Osmanlı devleti Silah ve askeri mühimmatı Fransa'dan almıştır ve Suriye’de yeni tren yolu ve liman imtiyazını da Fransızlara vermiştir. İngiltere ile görüşmek üzere Hakkı Paşa Londra’ya
gönderilmiş ve müzakereler Basra Körfezi ve Güney Arabistan’da nüfuz bölgeleri olmak üzere, Fırat Nehri’nde ve Dicle Nehri’nde
taşımacılık izninin verilmesi ve Bağdat Demiryolu’nun Bağdat- Basra arasının inşasının verilmesi gibi hususlar İngilizlere
verilmiştir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

XVI. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren, Osmanlı Devleti fiilen Avrupa devletler sisteminin bir parçası haline gelmiş, Avrupalı devletler de, Osmanlı İmparatorluğu’nu kendi aralarındaki güç mücadelelerinde önemli bir aktör olarak görmeye başlamışlardır. Bunun temel sebepleri, Avrupa’da feodalizmin çöküşüyle beraber laik temellere dayalı millî monarşilerin ortaya çıkışı ve Protestanlığın ortaya çıkışıyla Hıristiyan dünyasının bir kez daha bölünmesidir. Böylece, Batı dünyasının genelinde Türklere ve Müslümanlara karşı ön yargılar devam etmekle birlikte, siyasî ve diplomatik arenada, Osmanlılara karşı salt dine dayalı bir Haçlı politikası izlenmesi konusunda farklı yaklaşımlar ortaya çıkmaya başlar.

Hititler (MÖ. 1650-MÖ. 1180) ve kadim Mısırlılar (MÖ. 3000-MÖ. 670) arasında MÖ. 1285 yılında cereyan eden Kadeş Savaşı’nı sona erdiren “Kadeş Antlaşması”, diplomasi tarihinin bugün bilinen ilk vesikası olma özelliğine sahiptir.