OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 8

Genelde XVIII. yüzyıla kadar reisülküttablar iç bürokrasinin gerektirdiği uzmanlık ve bir takım siyasî odaklaşmaların tesiriyle seçilmekte iken dışişlerinin giderek artan önemi reisülküttab olacak kişilerin: mükâlemelerde görev almak, beylik kaleminin dışişleriyle ilgili birimlerinde çalışarak yabancı devletlerle yapılan anlaşmalara vakıf ve nameleri kaleme alabilecek kadar tecrübe kazanmış olmak gibi dışişleriyle ilgili alanlarda yetişmiş kişilerden seçilmeye başlandı.

Nizam-ı Cedid ıslahatlarına paralel olarak Mehmed Raşid Efendi’nin reisülküttablığıyla beraber reisülküttablar Osmanlı dış politikasının belirlenmesinde ve diplomasi uygulamalarında daha faal rol almaya başlamışlardır.

11 Mart 1836 tarihinde II. Mahmud’un hatt-ı hümayunuyla Hariciye Nezareti kuruldu.

İstanbul’da ilk daimî ikamet elçiliği fethi takip eden yıl Venedikliler tarafından kurulmasına karşın, Osmanlı Devleti ilk daimî elçiyi göndermek için takriben 340 yıl kadar bekledi.

Genelde Ortaelçilere, Defterdarlık, Nişancılık, Mekke payesi; Büyükelçilere de Rumeli veya Anadolu Beylerbeyliği payeleri verilirdi.

Elçilerin Divan-ı Hümayun’a kabulü, arkasından padişahın huzuruna çıkarılacaklarından dolayı daha büyük bir merasimle olurdu. Elçinin hükümdarından mektup getirmesi esastı; aksi takdirde huzur-u hümayuna kabul edilmezdi. Padişaha hitaben yazılmış mektubu olmayan elçiler ancak namelerini sadrazama sunarlardı.

Yabancı devletlerin Osmanlı Devleti’ne gönderdiği geçici elçiler cülus tebriki, savaş halinde oldukları devlete karşı yardım talebi, yıllık cizyenin takdimi, antlaşma şartlarının müzakeresi gibi durumlarda gelirlerdi.

Nişancının emri altında Divan-ı Hümayunun bütün yazı ve evrak işlerinin baş sorumlusu olan kişi Reisülküttab'dır.

Eskiden beri reisülküttabın bugünkü dışişleri bakanı mevkiinde olduğu düşünülmekle beraber, bakana has yetki ve sorumluluklar çok uzun bir süre esasen sadrazamda bulundu. Reisülküttabın ise bugünkü Başbakanlık ve Dışişleri Müsteşarı durumunda olduğunu söylemek mümkündür.

Divan-ı Hümayun Kalemiye kesiminin temel 4 birimi vardı ve sırasıyla bunlar: Beylik; Tahvil; Rüûs ve Amedi Kalemleridir.

Beylik Kalemi (Dairesi) devletin ana kayıtlarını tutmakla mükellefti.

Dışişleri ile daha profesyonelce ilgilenecek olan Muhimme odası 1797 yılında kurulmuştur.

11 Mart 1836 tarihinde II. Mahmud’un hatt-ı hümayunuyla Hariciye Nezareti kuruldu. Buna göre reisülküttablığın yerini “Umur-ı Hariciye Nezareti” aldı 1832 yılından beri reisülküttablık yapan Mehmed Akif Efendi de Hariciye Nazırı olarak atandı.

1793 yılında gönderilen ilk daimî ikamet Elçisi Yusuf Ağah Efendi İngiltere'ye gönderilmiştir.

Hariciye işleri 1836'da ayrı bir nezaret haline getirilmiştir.

Divan-ı Hümayun Tercümanlığına atanan en ünlü Fenerli Rum aile İskerletzadelerdir.

1793'te Avrupa başkentlerinde ikamet elçilikleri kurulmuştur.

Feneryot  Divan-ı Hümayun Kalemiye kesiminin birimlerinden biri değildir. 

Devletin ana kayıtlarını tutmakla mükellefti ve bu özelliğinden dolayı da “Divan Kalemi” olarak da bilinen Divan-ı Hümayun Kalemiye birimi Beylik'tir.

İlk devirlerde Reisülküttabın birinci derece buyruk altı, bir bakıma özel kalem müdürü niteliğinde olan Divan-ı Hümayun Kalemiye birimi Amedi'dir.