OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 4

İran şahının kardeşi Elkas Mirza’nın taht çekişmesi yüzünden Osmanlılara sığınması, aynı zamanda Özbeklerin Safevîlere karşı yardım istemesi üzerine Osmanlı-Safevî çatışması yeniden gündeme gelmiştir. Uzun savaş döneminin sonunda Şah’ın elçileri barış istemişler ve  1555 yılında iki devlet arasındaki ilk barış antlaşması olan Amasya Antlaşması imzalanmıştır.

Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine balyos adı verilmektedir. Bu kelime zamanla diğer devlet temsilcileri için de konsolos karşılığında kullanılmıştır. Balyos, diplomatik görevinin yanında Osmanlı ülkesindeki Venedik vatandaşlarının her türlü işini yönetme, aralarındaki meselelerde yargılama yapma gibi hak ve yetkilere sahiptir.

İstimalet, “Kendine meylettirmek” ve  insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmak anlamına gelir.

Osmanlı Devletinin yönetiminde diplomatik ilişkilerde de padişah ve
onun mutlak vekili olan Veziriazam en yetkili iki kişidir.

Osmanlı Devletinde savaş ve barış ile ilgili konular Divan-ı Hümayun’da ele alınır ve ayrıca gerekli görülen hallerde, bilhassa Müslüman beylikler ve devletlerle savaş durumunda Şeyhülislam fetvasına ihtiyaç duyulurdu.

Divan-ı Hümayun’un dış ilişkiler bakımından rolü ve işlevi şu noktalarda toplanmaktadır:

• Bir devletle siyasî ilişki kurulması Divan’da karara bağlanmakta, oradan çıkan
bir “icazet-i hümayun” ile hukukî anlamda tanıma gerçekleştirilmekteydi.
• Osmanlı ülkesine gelen yabancı elçilerin ülkede güvenlik içinde seyahat
edebilmeleri için alınması gereken tedbirler burada görüşülüp karara bağlanırdı.
• Gelen elçilere, geldikleri ülkeye verilen önem ve değer doğrultusunda takınılacak tutum -bu çerçevede nasıl bir protokole tabi tutulacakları- Divan tarafından belirlenirdi.

Hristiyan ülkelerle yapılan barış antlaşmalarına ahidname denilmekteydi.

Eman: İslam ülkesine girmek veya İslam ordusuna teslim olmak isteyen bir yabancıya verilen can ve mal güvencesidir.

Osmanlı hükümdarlarının yabancı hükümdarlara gönderdiği mektuplara name-i hümayun denirdi.

Gönül kazanma (istimalet) ve müdara (dostça geçinme) Osmanlıların kuruluş dönemindeki fetih politikalarının en temel iki ilkesidir.

Balyos: Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine verilen addır.

Amasya Antlaşması 1555'te yapılmıştır.

Osmanlılar kuruluş aşamasında İslâm hukukunun temel ilkelerini esas almakla birlikte çevrelerindeki Bizans tekfurlarıyla çoğunlukla dostluk ilişkileri içinde olmuş bazen de çatışmaya girerek etki alanlarını genişletmişlerdir. Burada kullanılan temel kavram müdârâ’dır. Kelime anlamı, görünüşte de olsa dostça geçinmektir. Gerek müdârâ gerekse Balkan ülkelerine karşı güdülen istimalet (gönül kazanma) siyasetleri Osmanlıların kuruluş dönemindeki fetih politikalarının en temel ilkeleri olarak görülmektedir.

Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine Balyos adı verilmektedir. Balyos, diplomatik görevinin yanında Osmanlı ülkesindeki Venedik vatandaşlarının her türlü işini yönetme, aralarındaki meselelerde yargılama yapma gibi hak ve yetkilere sahiptir. İstanbul fethini müteakip Türkiye’de balyos ismiyle daimî elçi bulunduran Venedik Cumhuriyeti diğer yabancı devletlere göre bu konuda daha önde gelmekteydi.

Don-Volga kanalı projesinin uygulamaya konmaya çalışıldığı sırada (1569) Osmanlı Devleti'nin esasen bütün dikkatini Akdeniz'in siyasi ve ticari açıdan stratejik önemi haiz bir adası olan Kıbris'a çevirmiştir. Venedik'e yardım maksadıyla oluşturulan haçlı dnanması adanın Osmanlılar tarafından fethini engellemek için gecikti ama 1571'de Osmanlı donanmasını büyük bir bozguna uğrattı (İnebahtı Savaşı). Doğru cevap A'dır.

III. Mehmed 1595 yılında, Osmanlı Devleti’nin Habsburg İmparatorluğu’na karşı çetin bir savaşı sürdürdüğü ve Anadolu’da Celâlî karışıklıklarının giderek şiddetini arttırmakta olduğu bir dönemde babası III. Murad’ın yerine Manisa’dan İstanbul’a gelerek Osmanlı tahtına oturmuştu. Balkanlar’da durumun giderek kötüleşmesi üzerine Sultan III. Mehmed (1595-1603), yakınlarının teşviki ve yeniçerilerin ısrarıyla, büyük dedesi Kanunî Sultan Süleyman’dan sonra terk edilen bir geleneği, Sultanın ordunun başında sefere gitmesi geleneğini yeniden canlandırarak durumu düzeltmeye çalıştı ve 1596’da Macaristan’ın kuzeydoğusundaki Eğri kalesini
aldı ve ardından da Haçova’da Habsburg ordusunu büyük bir bozguna uğrattı (24-26 Ekim). Eğri ve Haçova civarında denetim kurulmak suretiyle Erdel ile Avusturya arasındaki bağlantı kesilmek istenmişti. Ancak buna rağmen bağlı beyliklerdeki başkaldırı yatışmadı. Bu savaş sırasında fethedilen Kanije kalesinin Tiryaki Hasan Paşa komutasında Avusturya ordusu karşısında gösterdiği parlak savunma ve
düşman ordusunun dağıtılması kayda değer. Zamanla Protestan Erdelliler ile Habsburglar arasında anlaşmazlık baş göstermiş ve Eşak meselesini 1601’de halleden Osmanlılar Lala Mehmed Paşa’nın serdarlığı döneminde Erdel meselesini hal yoluna koymuşlardı (1605); ama öte yanda da İran Şahı Abbas’ın doğudaki faaliyetleri Osmanlıları huzursuz etmeye başlayacaktı. Bu sebeplerin de etkisiyle, her iki tarafın bazı geçici başarılarıyla uzayan savaşa 1606 yılında imzalanan ve bir anlamda Orta Avrupa’daki Osmanlı yayılmasının sona erdiğini de ilân eden Zitvatorok Antlaşması ile sona erdi. Doğru cevap C'dir.

Antlaşma tarafsız bir yer olan Macaristan'da imzalanmıştır. Söz konusu Antlaşmaya kadar bütün antlaşmalar, karşı tarafın gönderdiği elçilerle yapılan görüşmeler sonucunda, İstanbul'da imzalanmaktaydı. Yenilen taraf, İstanbul'a gelerek padişahtan barış ihsan etmesini dilemeliydi. Zitvatorok Antlaşması'nın tarafsız bir yerde imzalanması, bu anlayışın geçerliliğini yitirdiğini göstermesi açısından çok önemliydi. Doğru cevap C'dir.

IV. Mehmed devrinde İstanbul'a gelen ilk İsveç elçisi Ralamb'dır. Doğru cevap D'dir.

Kasr-ı Şirin Antlaşması (17 Mayıs 1639) İran ve Osmanlı Devletleri arasında imzalanmıştır. Kasr-ı Şirin Antlaşması’yla iki ülke arasındaki nihaî sınır çizilmiştir. Sınırın çizilmesinde daha çok son savaşlar sonunda ortaya çıkan durum esas alınmıştır.
Bundan sonra her iki ülke de uzun süreli savafllara girmekten kaçınışlardır. Doğru cevap E'dir.

Balkanlar’da durumun giderek kötüleşmesi üzerine Sultan III. Mehmed (1595-1603), yakınlarının teşviki ve yeniçerilerin ısrarıyla, büyük dedesi Kanunî Sultan Süleyman’dan sonra terk edilen bir geleneği, Sultanın ordunun başında sefere gitmesi geleneğini yeniden canlandırarak durumu düzeltmeye çalıştı ve 1596’da Macaristan’ın kuzeydoğusundaki Eğri kalesini aldı ve ardından da Haçova’da Habsburg ordusunu büyük bir bozguna uğrattı (24- 26 Ekim). Doğru cevap D şıkkıdır.