OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 19

Buna mukabil, Zitvatorok Antlaşması 20 yıl gibi uzun bir süre için imzalanmıştır. Dolayısıyla, Osmanlıların Hıristiyan güçlere ihsan ettiği “geçici” bir ateşkes değil, bir barış antlaşması niteliği taşır. Ayrıca, antlaşma gerçekte 20 yıl değil yaklaşık 60 yıl yürürlükte kalmıştır. Bu ise Osmanlı dış politikasında dikkate değer bir değişimin ortaya çıktığını göstermektedir.

XVII. yüzyılda kurumsal alandaki önemli bir değişiklik ise yüzyıl ortalarından itibaren devlet işlerinin Paşakapısı’nda halledilmeye başlanması, diplomatik ilişkiler dahil yönetim ve danışma açısından en önemli organ olan Divan-ı Hümayun’un bu önemini yitirmesidir. Yabancı elçilerin kendi binalarına taşınmalarına izin verilmesi, o devirde Avrupa’da da benimsenen “elçilik hakkı”, “elçilik binalarının dokunulmazlığı” gibi ilkelerin Osmanlı yöneticileri tarafından da benimsendiğini göstermesi açısından önemlidir. “Kanun-ı Elçiyan” olarak da adlandırılan 1657 tarihli Tevkii Abdurrahman Paşa Kanunnamesi’nde yabancı elçilere uygulanacak protokol ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Daha önce teamüller çerçevesinde yürütülen teşrifat işleri, ilk defa çok açık bir biçimde kurallara bağlanır. Osmanlıların nispî barışçı siyasetlerinin yanında Avrupa devletlerinin açtıkları ikamet elçilikleri ve gönderdikleri ad hoc elçilik heyetleri diplomatik faaliyetleri yoğunlaştırdı. Osmanlılar da değişik ülkelere ad hoc elçilik heyetleri göndermekteydi.

XVII. yüzyılda kurumsal alandaki önemli bir değişiklik ise yüzyıl ortalarından itibaren devlet işlerinin Paşakapısı’nda halledilmeye başlanması, diplomatik ilişkiler dahil yönetim ve danışma açısından en önemli organ olan Divan-ı Hümayun’un bu önemini yitirmesidir. Bu gelişmeye paralel olarak Sadrazamların ve Paşakapısı’ndaki görevlilerin diplomasideki ağırlıkları da arttı. XVII. yüzyılda nişancı ferman yazma işinden giderek uzaklaşır, reisülküttablar name yazma işinde daha faal hale gelir. XVII. yüzyılda reisülküttabın diplomasi alanındaki başlıca görevleri dışarıya gönderilecek namelerin hazırlanması, gelen namelerin tercüme ettirilmesi, yol emri, izin, berat vb.nin tanziminin yanında; kendisine bağlı kalemde saklanan ahidnâmelere ihtiyaç duyuldukça bunlarla ilgili sorulara cevap vermek, bunlar hakkında ilgililere bilgi vermektir. XVII. yüzyıl sonlarından itibaren ise reisülküttablar Babıâli’nin elçiliklerle bağlantısını tesis etmek görevini üstlenir ve böylece dış politikadaki önemleri artar.

1590’da Osmanlılarla Şah Abbas arasında imzalanan antlaşmanın adı Ferhad Paşa (İstanbul) Antlaşması’dır.

Her yıl, daha önceki miktarın yarısı olan yüz yük ipek vs. kıymetli kumaşı haraç olarak göndereceklerdi.

Osmanlılar ile Venedikliler arasında meydana gelen Girit Savaşı XVII. yüzyılın ilk yarısında, 1645’de başlamıştır 1669 da sona ermiştir

Venediklilerin teslim olmayı kabul edeceklerini bildirmeleri üzerine 6 gün süren müzakerelerden sonra 5 Eylül 1669’da imzalanan on sekiz maddelik bir antlaşma ile Girit’in fethi tamamlanmış oldu. Antlaşmaya göre Kandiye kalesi bütün top ve cephanesi ile teslim edilecek; askerler şehri terk edecek, halk gidip gitmemekte serbest olacak; üç palanka Venedik’te kalacak; Galata’daki Venedik balyosu orada oturacak, Venedikliler diğer iskelelerde balyos bulundurabilecek, Venedikliler Akdeniz’deki Osmanlı adalarına saldırmayacaktı.

Antlaşmanın Avusturya ile ilgili kısmı yirmi maddelik olup Osmanlılar, Temeşvar hariç Erdel ve Macaristan’daki Habsburg egemenliğini kabul ettiler. Belgrad Osmanlılarda kaldı. Antlaşmada sınırların belirlenmesi dışında, çete faaliyetlerinin karşılıklı olarak yasaklanması, Osmanlı topraklarında yaşayan Katoliklerin din özgürlüğü, kiliselerin tamirine izin verilmesi, her iki ülke tüccarlarının karşılıklı olarak serbestçe ticaret yapmaları, savaş esirlerinin makul fidyelerle serbest bırakılması, iki devlet arasında elçilerin teatisi, uygulamada çıkacak anlaşmazlıkların komisyonlar marifetiyle çözümü gibi hususlar da yer almıştır. Venedik’le ilgili kısım 16 maddelik olup Mora ve Dalmaçya Venedik’e bırakıldı. Sınırlarda yeni kale yapılmaması ve savaş öncesinde yapılmış ticarî ahidnâmelerin yine geçerli olması gibi hususlar da antlaşmada yer aldı.

Osmanlı diplomasisi açısından İslam hukukunun kavramları ve ilkeleri temel önem taşıyordu. Buna göre ülkeler üç kategoride toplanmaktaydı: Darü’l-İslam yani şeriatın hüküm sürdüğü İslam toprakları, Darü’l-harb yani gayrimüslimlerin yönetimi altında bulunan ve cihada açık ülkeler ve Darü’s-sulh yani tâbi devletler ve diğer haraç ödeyen ülkeler.

Savaşılmayan gayrimüslim devletlerle iyi ilişkiler kurulması bütün Müslüman devletlerde gayet olağan bir durumdur. Bu da yukarıda açıklanan ilkelere uygundur. Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek” anlamına gelen bu kelimenin terim mânası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmaktır

Bu dönemde Divan içinde diplomatik faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu en önemli görevlinin Nişancı olduğu görülmektedir. Divan’daki yazışmaları yürüten kâtiplerin bağlı olduğu nişancı, kısmen dış politikanın belirlenmesinde, daha ağırlıklı olarak ise diplomasinin yürütülmesinde ön plana çıkarmıştır.

Teorik olarak, İslam ülkesine gelen ve “harbî” olarak tanımlanan bütün gayrimüslim ülke tebaalarının cezalandırılması ve mallarının yağmalanması meşru idi. Sözkonusu kişilerin ülkeye girebilmeleri, ikamet edebilmeleri ve her türlü faaliyette bulunabilmeleri için kendilerine “eman” verilmesi gerekmektedir.

Batılı elçiler iskemleye Müslümanlar mindere oturtulurdu. Toplantıdan sonra yemek yenir, elçi ve maiyetine kürk ve hil’atler giydirilirdi. Daha sonra padişahın huzuruna çıkarılan elçinin hediyeleri bir gün önceden saraya takdim edilirdi. Ülkesinden nâme getirmiş ama bizzat padişaha hitaben yazılmış mektup getirmeyen elçi de Padişah huzuruna kabul edilmez, sadrazamla görüşürdü. Elçi cevabını alıncaya kadar 4-5 aya varan uzunca bir süre İstanbul’da kalırdı. Bu durumda II. cisi hariç diğerleri doğru bilgilerdir.

Seçeneklerde belirtilenlerin tümü de Ahidnamenin özelliklerini açıklamaktadır.

Burada kullanılan temel kavram müdârâ’dır. Kelime anlamı, görünüşte de olsa dostça geçinmektir. Mesela, Gazi-derviş çevrelerin sözcüsü sayabileceğimiz tarihçi Âşıkpaşazâde’ye göre, Osman Gazi başa geçtikten sonra “yakın konşı kâfirleriyle gayet müdaraya başla”mıştır. Bu dostluk ve güven sayesinde Osmanlılar egemenliklerini genişletti. Akın ve yağmayı uzak yerde yapmak, yakınında bulunanları sakınmak ilkesinden hareketle kendi ülkesini de rahata ve güvenliğe kavuşturdu.

Diplomasi kavramı, XVIII. yüzyıla gelinceye kadar resmi belgelerin bulunduğu devlet arşivlerinin korunması, imzalanan antlaşmaların arşivlenmesi, bunların korunması ve gerektiğinde belgelerin incelenmesini yapan bilim dalını ifade etmeye başlamıştır. Fakat bu durum 1796 yılında Edmund Burke ile değişmiştir. Bugünkü anlamıyla diplomasi kavramını 'uluslararası ilişkileri yürütme sanatı' yani ve devletlerarası ilişkileri görüşmeleri icra etme manasında kul lanmaya başlamıştır.

Anadolu ve Balkanlarda Osmanlı egemenliğini tanıyan beylik ve prensliklerin güçlerini de ordusuna katan Murad Hüdavendigar ( I. Murad) , Sırp, Bosna, Arnavut, Macar, Ulah, Leh ve Çeklerden oluşan düşman ordusuna karşı Üsküp ve Priştine arasındaki Kosova ovasında 28 Haziran 1389’da büyük bir zafer kazandı ama savaş sonrasında şehit oldu.

Venediklilerin devamlı olarak düşmanca tavır almaları ve her taraf­ta Osmanlılar aleyhine yapılan ittifaklara girmeleri veya yardımcı olmaları, Karamanoğulları, Akkoyunlular, Memlûkler, Trabzon İmparatorluğu, Macar vesairenin Osmanlılar aleyhine ittifaklarında fiilen yer almaları Osmanlıları çok zaman bu devletle düşmanca ilişkilere zorlamıştır. İşte bundan dolayı İstanbul fethini müteakip Türkiye’de balyos ismiyle daimî elçi bulunduran Venedik Cumhuriyeti diğer yabancı devletlere göre bu konuda daha önde gelmekteydi.

Karesi topraklarının ilhakı çok önemli bir gelişme idi, çünkü Osmanlıların Rumeli’ye geçmelerinde mühim roller ifa edecek olan Karesi Beyliği’nin hizmetinde bulunmuş Hacı İlbeyi, Evrenuz Bey, Gazi Fazıl ve Ece Halil gibi tecrübeli devlet adamları Osmanlı hizmetine girdiler.