OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 15

Yine bu dönemlerde bölge devletleri arasında mektuplaşmaların vuku’ bulduğu da bilinmektedir. Siyasî özellikler taşıyan bu mektuplara “Amarna” denilmektedir.

Birincisi; Greklerin, Atina ve Sparta gibi çeşitli site/ şehir devletlere sahip olmalarıdır. Bölgedeki iktisadî hayatın en önemli araçlarından olan dış ticaret diplomasinin gelişmesini olumlu olarak etkileyen ikinci önemli neden olmuştur. Grek devletleri arasındaki ortak dil, din, kültür ve benzer siyasî sisteme sahip olmaları diplomasinin gelişmesini etkileyen son nedendir.

Diplomasi tarihinde Greklerin getirdikleri önemli yenilikler ise şu şekilde sıralanabilir: Açık ve Çok Yanlı Diplomasi’nin uygulanması, diplomatik dokunulmazlık hakkının tanınması ve bugünkü konsolosluk kurumunun ilk örnekleri olan “proksenos” ların ortaya çıkması Greklerde görülmektedir.

Bu durum, ilgili kaynaklarda Roma’nın devlet yapısıyla alakalı şu üç nedenle izah edilmektedir. Birincisi; Roma İmparatorluğu’nun çok kuvvetli ve dinamik bir askerî güce sahip olması. Roma’da diplomasinin gelişmemesindeki ikinci neden, imparatorluğa hâkim olan iktisadî yapısıyla alakalıdır. Son neden ise, Roma İmparatorluğu’nun geniş bir coğrafyada hâkim güç olarak kendi dilini ve kültürünü dayatmasıydı.

“Fetialis Kurulu”, diplomatik görüşmeler neticesinde imzalanan antlaşmaların saklanması, protokol sorunlarının çözüme ulaştırılması ile savaşın ilan edilmesi ve barışın yapılması gibi belli işlerle uğraşmak için Roma’da ilk olarak kurulmuştur.

Sürekli Diplomasi’deki yenilikler arasında Parlamenter Diplomasi, Protokol Uygulaması, Zirve Diplomasisi ve Çok Taraflı Diplomasi bulunaktadır.

İlk olarak Fatih döneminde gördüğümüz nişancı 1453-1650 arasında hariciye nazırı, yani dışişleri bakanı durumundadır.

Divan- ı Hümayun Kalemiye kesiminin temel 4 birimi vardı ve sırasıyla bunlar: Beylik; Tahvil; Rüûs ve Amedi Kalemleri idi.

Beylik Kalemi (Dairesi) devletin ana kayıtlarını tutmakla mükellefti ve bu özelliğinden dolayı da “Divan Kalemi” olarak da bilinmekteydi.

Amedi Kalem görevleri arasında daimî elçiler ve başka nedenlerden dolayı resmi olarak farklı statülerde atanan diplomatik temsilciler ile haberleşmeyi sağlamak, oralardan gelen raporları sadrazama ve onun talimatıyla padişaha arz etmekti.

Klasik dönemde reisülküttabın başlıca görevleri arasında dışarıya gönderilecek namelerin hazırlanması, gelen namelerin tercüme ettirilmesi, yol emri, izin ve berat gibi belgelerin tanzimi veya bunların denetimi yer almaktadır.

Osmanlılarda XVIII. yüzyıl başlarında her alanda değişime ayak uydurabilecek yetenekte olan tek bir zümre kalemiye sınıfıydı ve başında reisülküttab vardı.

Venedik Doçu’nun ve tüccarlarının Osmanlı Devleti’ndeki ticarî ve siyasî çıkarlarını korumak ve daha fazla imtiyazlar kopartmak için İstanbul’da açtıkları temsilciliğe ‘balyos’ veya ‘baylos’ adı verildi.

Osmanlı diplomasisi açısından İslam hukukunun kavramları ve ilkeleri temel önem taşıyordu. Buna göre ülkeler üç kategoride toplanmaktaydı: Darü’l-İslam yani şeriatın hüküm sürdüğü İslam toprakları, Darü’l-harb yani gayrimüslimlerin yönetimi altında bulunan ve cihada açık ülkeler ve  Darü’s-sulh yani tâbi devletler ve diğer haraç ödeyen ülkeler.

Osmanlılar sadece kâfir devletlerle savaşlarını değil Müslüman devletler ve beyliklerle savaşlarını da gazâ ilkesiyle meşrulaştırmaktaydı. bu tür savaşları Osmanlılar  Mâni- yi gazâ İle savaşmanın da gazâ olduğu şeklinde dinî bir argümanla haklılaştırmışlardır.

Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek” anlamına gelen bu kelimenin terim mânası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmaktır.

Beyliğin kuruluş devrinden İmparatorluk aşamasına gelinceye değin Osmanlılar gerek Bizans ve Balkan devletleri gibi Hıristiyan devletlerle gerek Müslüman beylik ve devletlerle ad hoc diplomasi anlayışı ve uygulaması çerçevesinde diplomatik ilişkiler kurmuş ve geliştirmişlerdir.