OSMANLI DİPLOMASİSİ - Deneme Sınavı - 13

İlk atanan nazır Mehmet Akif Efendi'dir.

Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek”
anlamına gelen bu kelimenin terim mânası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmaktır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Orhan Gazi döneminde yaşanan kurumsallaşma, Divan-ı Hümayun’un ve bürokratik bir sınıfın (“katip sınıfı” nın) doğuşunu
sağlamıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir devletle siyasî ilişki kurulması Divan’da karara bağlanmakta, oradan çıkan bir “icazet-i hümayun” ile hukukî anlamda tanıma
gerçekleştirilmekteydi. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Ahidname, hükümdarların emriyle bazı devlet, zümre ve kişilere özel haklar tanınmak üzere düzenlenen hukukî belgedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Osmanlıların kuruluş devrinde en yoğun ilişkide bulunduğu devlet hiç şüphesiz Bizanstı. İmparator III. Andronikos kuşatma altındaki İznik’i rahatlatmak için Gebze limanı yakınında Pelekanon (Gebze limanı yakınında Eskihisar) denen yerde Orhan Gazi komutasındaki Osmanlı kuvvetleriyle karşılaşır. Savaş, Osmanlı kuvvetlerinin başarısıyla
sonuçlanır ve İmparator kaçar. İki yıl sonra yapılan bir antlaşma ile İmparator da bu durumu kabullenerek elinde kalan yerler için   Orhan Gazi’ye haraç vermeye razı olmuştur. Böylece Osmanlılar Bizans ile diplomatik bir ilişki tesis etmiş ve neticesinde zaman zaman kesintiye uğrasa da bir haraçgüzârlık rejimi kurmuşlardır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Osmanlı devletinin XV. ve XVI. yüzyılda gayrimüslim devletlere Barış Antlaşması, Zafer haberi vermek, Cülus haberi vermek, Yabancı hükümdarların taç giyme törenleri,Kız istemek, gelin getirmek vb, Hediye götürmek gibi nedenlerle elçi göndermiştir fakat müslüman halka uygulanan vergiler iç işlerini ilgilendirdiği için, yabancı ülkelere konu hakkında bilgi vermek için bir elçi gönderilmemiştir.

Osmanlı siyaseti ve diplomasisi açısından Karesi Beyliği’nin ilhakı çok ilginç bir vakadır. Balıkesir ve Bergama çevresine hakim olan Karesi Beyliği’nde taht için mücadele eden kardeşlerden biri yardım isteyince bu fırsatı kaçırmayan Orhan Gazi ordusuyla Karesi topraklarına girdi. Fakat bu sırada yardım isteyen Karesi beyi öldürüldüğünden Karesi toprakları ele geçirildi. Karesi Beyliği’nin hizmetinde bulunmuş Hacı İlbeyi, Evrenuz Bey, Gazi Fazıl ve Ece Halil gibi tecrübeli devlet adamları Osmanlı hizmetine
girdiler. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Germiyan ve Dulkadiroğluları ileri gelenlerini de önlerine katarak Sultan II. Murad ile Karamanoğlu II. İbrahim Bey’i barıştırması
girişimidir. Neticede iki hükümdar arasında, barış heyetinde bulunan Şeyh Yahya tarafından kaleme alınan Sevgendnâme  (ahidnâme) ile barış yapıldı. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Osmanlı-Safevî ilişkilerinde siyasî çıkar çatışması dinî mezhebî ihtilaf yüzünden daha da derinleşmiş, uzun bir savaş hali
döneminden sonra ancak 1555 Amasya Antlaşması ile barış yapılmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Osmanlı diplomasisi açısından İslam hukukunun kavramları ve ilkeleri temel önem taşıyordu. Buna göre ülkeler üç kategoride toplanmaktaydı: Darü’l-İslam yani şeriatın hüküm sürdüğü İslam toprakları, Darü’l-harb yani gayrimüslimlerin yönetimi altında bulunan ve cihada açık ülkeler ve Darü’s-sulh yani tâbi devletler ve diğer haraç ödeyen ülkeler.

İslâm dini temelde barışı esas almaktadır. Bu açıdan da gayrimüslimlerin kalplerinin kazanılması hayatî öneme sahiptir. Hz. Muhammed devrinden başlayarak bu yönde çalışılmıştır. Savaşılmayan gayrimüslim devletlerle iyi ilişkiler kurulması bütün Müslüman devletlerde gayet olağan bir durumdur. Bu da yukarıda açıklanan ilkelere uygundur. Osmanlılar ayrıca özellikle gayrimüslim topluluklara karşı istimâlet denilen bir ilkeyi de uyguladılar. “Kendine meylettirmek” anlamına gelen bu kelimenin terim mânası, insanların gönüllerini kazanarak kendi hakimiyetini kurmaktır.

Osmanlı Devletinin yönetiminde olduğu gibi diplomatik ilişkilerde de padişah ve
onun mutlak vekili olan Veziriazam en yetkili iki kişidir.

Divan-ı Hümayun’un dış ilişkiler bakımından rolü ve işlevi şu noktalarda toplanmaktadır:
• Bir devletle siyasî ilişki kurulması Divan’da karara bağlanmakta, oradan çıkan bir “icazet-i hümayun” ile hukukî anlamda tanıma gerçekleştirilmekteydi.
• Osmanlı ülkesine gelen yabancı elçilerin ülkede güvenlik içinde seyahat edebilmeleri için alınması gereken tedbirler burada görüşülüp karara bağlanırdı.
• Gelen elçilere, geldikleri ülkeye verilen önem ve değer doğrultusunda takınılacak tutum -bu çerçevede nasıl bir protokole tabi tutulacakları- Divan tarafından belirlenirdi.

İstanbul’da ilk daimî elçilik fetihten bir yıl sonra Venedik tarafından kurulmuş, onu 1475’te Lehistan, 1497’de Rusya, 1525’te Fransa, 1528’de Avusturya, 1583’te İngiltere’nin açtığı elçilikler izlemiştir.

Ahidname, hükümdarların emriyle bazı devlet, zümre ve kişilere özel haklar tanınmak üzere düzenlenen hukukî belgedir. Sözlüklerde “muahede” veya “antlaşma kağıdı” gibi kısa tanımlar yanında “antlaşma şartlarını ve iki tarafın imzasını taşıyan kağıt” biçiminde de tanımlanır.

Balyos: Bailos, balyoz imlalarıyla da yazılan, genellikle Venedik Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti nezdindeki daimî temsilcilerine verilen addır. Zamanla diğer devlet temsilcileri için de konsolos karşılığında kullanılmıştır. Balyos, diplomatik görevinin yanında Osmanlı ülkesindeki Venedik vatandaşlarının her türlü işini yönetme, aralarındaki meselelerde yargılama yapma gibi hak ve yetkilere sahipti.

Osmanlı siyaseti ve diplomasisi açısından Karesi Beyliği’nin ilhakı çok ilginç bir vakadır. Balıkesir ve Bergama çevresine hakim olan Karesi Beyliği’nde taht için mücadele eden kardeşlerden biri yardım isteyince bu fırsatı kaçırmayan Orhan Gazi ordusuyla Karesi topraklarına girdi. Fakat bu sırada yardım isteyen Karesi beyi öldürüldüğünden Karesi toprakları ele geçirildi (1345 civarı).

I. Murad devrinde Karamanlı tehlikesinden çekinen Germiyan beyinin kızını I. Murad’ın oğlu Bayezid ile evlendirmesi karşılığında Osmanlıların Kütahya, Simav, Emet ve Tavşanlı’yı çeyiz olarak aldığı süreçte de yine ulemadan bir kişinin, İshak Fakihin ismi öne çıkar. Devrin kaynaklarına göre Germiyan beyi Süleyman Şah’ın kızı Devlet Hatun ile I. Murad’ın oğlu Bayezid’in evlenmesi için Osmanlılarla dünür olma isteğini Sultan I. Murad’a bildirmek üzere dönemin tanınmış ulemasından İshak Fakih görevlendirilir. Osmanlı sultanının huzuruna, bakımlı atlardan ve Denizli’nin ak alemli bezlerinden oluşan zengin hediyelerle çıkan İshak Fakih teklifini Sultan Murad kabul eder.