OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

1856 yılında Islahat Fermanı’yla gayrimüslimlere bazı yeni hakların tanınmasının ardından Avrupalı devletlerin Osmanlı taşra teşkilatında ve özellikle de gayrimüslimlerin yoğunlukla yaşadıkları bölgelerde bazı düzenlemelerin yapılması yönündeki baskıları neticesinde Osmanlı yöneticileri taşra idaresini Fransa örneğinde yeniden teşkilatlandırmak için 1864 Vilayet Nizamnamesini hazırladı.

Midhat Paşa’nın Tuna vilayetinde oldukça başarılı bir pilot uygulama göstermesi üzerine, imparatorluğun Anadolu, Arap ve Balkanlar’daki bazı bölgeleri 13 vilayet şeklinde yeniden örgütlendirilerek uygulama birkaç yıl içerisinde yaygınlaştırıldı. 1876’da I. Meşrutiyet’in ilanına kadar, 123 sancaktan oluşan toplam 27 vilayet kuruldu. Hicaz, Girit, Yemen, Lübnan ve Mısır gibi imtiyazlı yerler ve İstanbul ise bu uygulamanın dışında tutuldu.

Vilayet, sancak, kaza ve köylerin idare şekliyle idari birimlerin başındaki yöneticilerin görev ve sorumluluklarını belirleyen nizamnameye göre, taşradaki en büyük idari birim olan vilayetleri vali yönetecek; vilayetler, mutasarrıfların yönettiği liva/sancaklardan; livalar, kaymakamların yönettiği kazalardan; kazalar ise muhtarların yönettiği köy/karyelerden oluşacaktı. Vilayetin mülki, mali, adli ve güvenlik işlerinden vali sorumluydu.

Osmanlıda Liva İdare Meclisi mutasarrıfların başkanlığında toplanmaktaydı.

1864 Nizamnamesine göre bazı memurların ismi değişti: Vilâyet muhasebecisi defterdar; umur-ı hariciyye memuru, umur-ı ecnebiyye müdürü ve umur-ı nafıa memuru da tarik emini adını aldı.

II. Abdülhamid, kendine has bazı kontrol mekanizmaları kurarak taşra idaresini de kontrolü altına almıştı. Güvenebileceği valileri taşraya yerleştiren padişah, valilerin yetkilerinin genişletilmesine öteden beri karşıydı. Nitekim, Osmanlı Mebusan Meclisi’nde hazırlanan ve valilerin yetkilerinin genişletilmesini öngören Vilayetler Kanunu’nu veto etmişti.

Mekteb-i Mülkiyye: Mekteb-i Mülkiyye, 1859’da taşranın ihtiyaç duyduğu vali, mutasarrıf, kaymakam ve nahiye müdürü gibi mülki idarecileri yetiştirmek üzere kurulmuştu. 1877’de yeniden düzenlenerek yüksekokul düzeyine getirildi ve bugünkü Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin temelini oluşturdu.

Valilikler, II. Abdülhamid zamanında önemlerine göre sınıflandırıldı. Buna göre Hicaz, Suriye, Bağdat, Yemen, Halep, Erzurum, Aydın ve Trablusgarp gibi çoğunlukla Arapların yerleşik olduğu vilayetler birinci derece olup valilerine 20.000; Hüdavendigâr (Bursa), Edirne, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Ankara, Selanik, Manastır, Kosova, Yanya, Konya, Sivas, Diyarbekir, Adana, Basra, Van, Ankara, ikinci derece valilik sayılmış olup valilerine 17.000; Kastamonu, Bitlis, Bingazi, İşkodra, Trabzon, Musul ve Mâmuratülaziz ise üçüncü sınıf valilik olup valilerine de 15.000 kuruş maaş verilmesi kararlaştırıldı.

1864 Vilayet Nizamnamesi ile Tanzimat’tan beri uygulanmakta olan yönetim şeklinde bazı önemli değişiklikler yapıldı. Midhat Paşa'nın Tuna oldukça başarılı bir pilot uygulama göstermesi üzerine imparatorluğun Anadolu, Arap ve Balkanlar'daki bazı bölgeleri 13 vilayet şeklinde yeniden örgütlendi.1876’da I. Meflrutiyet’in ilânına kadar, 123 sancaktan oluşan toplam 27 vilâyet kuruldu. Hicaz, Girit, Yemen, Lübnan ve Mısır gibi imtiyazlı yerler ve İstanbul ise bu uygulamanın dışında tutuldu.

Vilayet Nizamnamesi ile oluşturulan bir diğer temsili kurum da vilâyetlerde kurulması
öngörülen Meclis-i Umumi-i Vilâyet idi. Danışma meclisi niteliği taşıyan bu organ, bayındırlık hizmetleri, tarım, ticaret, vergi ve zabıta işlerini tartışır;
valinin başkanlığında yılda bir kez toplanırdı. Bugünkü il özel idaresinin temelini oluşturan umumi meclisler, günümüzde İl Genel Meclisi adıyla varlıklarını sürdürmektedir.

Vilayat-ı sitte denilen altı doğu ili: Erzurum, Van, Sivas, Bitlis, Mâmuretülaziz, Diyarbekir'dir.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi ve sonunda imzalanan Berlin Antlaşması siyasi, iktisadi ve askeri sonuçlarının yanında taşra idaresi için de önemli gelişmeleri ortaya çıkardı. Şöyle ki, Berlin Antlaşmasında, Rumeli ve Anadolu vilâyetlerinde ıslahat yapılmasına dair maddeler vardı. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin doğrudan kendi idaresi altında olan yerlerde bile bağımsız hareket etmesini engelledi. Ayrıca Anltlaşma ile hem Balkanlar’da hem de Doğu Anadolu’da ciddi toprak kaybı yaşandı. Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya terk edildi. Öte yandan Berlin Antlaşması Balkanlar’daki bazı vilâyetlerde merkezi otoritenin zayıflamasına neden oldu. Antlaşma ile, eski Tuna ve Niş vilâyetlerinin bir bölümünde özerk Bulgaristan Prensliği kurularak “pamuk ipliği” ile Osmanlı Devleti’ne bağlandı.

Temyizde son merci olan Divan-ı Ahkâm-ı Adliyye 1868 yılında oluşturulmuştur. Doğru cevap B'dir.

22 Ocak 1871 tarihinde yayımlanan İdare-i Umumiyye-i Vilâyet Nizamnamesi, 1864 Vilâyet Nizamnamesinde bazı değişiklikler yaptı. Vilâyet yönetiminde iş bölümünü artıran bu nizamname, merkezi hükümetin yürütmedeki kontrolünü, yani merkezi otoriteyi biraz daha güçlendirmekteydi. Nitekim, merkezi hükümetin temsilcilerinin baskın olduğu Vilâyet İdare Meclisi nihai karar organı haline getirildi; ayrıca, pek işlevsel olmayan merkez mutasarrıflık  ve kaymakamlıklar kaldırıldı. Yeni düzenlemeye göre vilâyetler; liva/sancak, kaza, nahiye ve karye/köy birimlerine bölünmekteydi. İdareci ve memur sayısı, vilâyetin büyüklüğüne ve sosyal yapısına göre de değişmekteydi.

3 maddede de Kanun-i Esasi ile ilgili verilen bilgilerin hepsi doğrudur. Doğru cevap E'dir.

C şıkkında verilen bilgi yanlıştır. Zira  II. Abdülhamid, “merkeziyetçi” bir yönetim anlayışını benimsemiştir. Doğru cevap C'dir.

4 maddede de verilenlerin hepsi vilâyet idaresinin başarısız olmasında etkili olmuştur. Buna göre doğru cevap E'dir.

II. Abdülhamid öncelikle “merkeziyetçi” bir yönetim anlayışını benimsemiş taşra idaresini de kontrolü altına almıştır.  Taşra idaresinde valilerin atama ve görevden alınmasını bizzat üstlenmiştir. Doğrudan padişahla iletişim kuran valiler ön plana çıkmış; jurnal (ihbar) sistemi yaygınlık kazanmıştır.  Padişah  güvenmeyip başkentten uzaklaştımak istediği üst düzey bürokratları taşra eyaletlerine atayarak valiliği bir “sürgün” aracı olarak da kullanmıştır. Bu dönemde valilerin Mekteb-i Mülkiyye ve Mekteb-i Hukuk mezunları arasından atanması, vilâyet yönetimi açısından mühim bir gelişmeydi. Bununla birlikte bu bir kural olmayıp kritik konumdaki yerlere zaman zaman asker kökenli idareciler de atanmaktaydı.

1859’da taşranın ihtiyaç duyduğu vali, mutasarrıf, kaymakam ve nahiye müdürü gibi mülki idarecileri yetiştirmek üzere Mekteb-i Mülkiyye kurulmuştur. 1877’de yeniden düzenlenerek yüksekokul düzeyine getirildi ve bugünkü Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin temelini oluşturdu. Doğru cevap D'dir.

Valilikler, II. Abdülhamid zamanında önemlerine göre sınıflandırıldı. Buna göre Hicaz, Suriye, Bağdat, Yemen, Halep, Erzurum, Aydın ve Trablusgarp gibi çoğunlukla Araplar'ın yerleşik olduğu vilâyetler birinci derece olup valilerine 20.000; Hüdavendigâr (Bursa), Edirne, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Ankara, Selânik, Manastır, Kosova, Yanya, Konya, Sivas, Diyarbekir, Adana, Basra, Van, Ankara, ikinci derece valilik sayılmış olup valilerine 17.000; Kastamonu, Bitlis, Bingazi, İşkodra, Trabzon, Musul ve Mâmuratülaziz ise üçüncü sınıf valilik olup valilerine de 15.000 kuruş maaş verilmesi kararlaştırılmıştır. Doğru cevap C'dir.