OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Taşra idaresiyle ilgili olarak, eyalet meclislerinin kuruluş ve işleyişini belirlemek üzere Ocak 1849’da hazırlanan Eyalet Meclisleri Talimatnamesi, 1864 Vilâyet Nizamnamesine kadar yürürlükte kaldı.

1856 yılında Islahat Fermanı’yla gayrimüslimlere bazı yeni hakların tanınmasının ardından Avrupalı devletlerin Osmanlı taşra teşkilâtında ve özellikle de gayrimüslimlerin yoğunlukla yaşadıkları bölgelerde bazı düzenlemelerin yapılması yönündeki baskıları neticesinde Osmanlı yöneticileri taşra idaresini Fransa örneğinde yeniden teşkilâtlandırmak için 1864 Vilâyet Nizamnamesini hazırladı.

Osmanlı yöneticileri taşra idaresini Fransa örneğinde yeniden teşkilatlandırmak için 1864 Vilayet Nizamnamesini hazırladı. Vilayet, sancak, kaza ve köylerin idare şekliyle idari birimlerin başındaki yöneticilerin görev ve sorumluluklarını belirleyen nizamnameye göre, taşradaki en büyük idari birim olan vilayetleri vali yönetecek; vilayetler, mutasarrıfların yönettiği liva/sancaklardan; livalar kaymakamların yönettiği kazalardan; kazalar ise muhtarların yönettiği köy/karyelerden oluşacaktı.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi ve sonunda imzalanan Berlin Antlaşması, siyasi, iktisadi ve askeri sonuçlarının yanında, taşra idaresi için de önemli gelişmeleri ortaya çıkardı.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi ve sonunda imzalanan Berlin Antlaşması, siyasi, iktisadi ve askeri sonuçlarının yanında, taşra idaresi için de önemli gelişmeleri ortaya çıkardı. Şöyle ki, Berlin Antlaşmasında, Rumeli ve Anadolu vilâyetlerinde ıslahat yapılmasına dair maddeler vardı. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin doğrudan kendi idaresi altında olan yerlerde bile bağımsız hareket etmesini engellediği gibi, büyük devletlerin Hıristiyanları bahane ederek devletin içişlerine karışmalarına yol açtı.

Mekteb-i Mülkiyye, 1859’da taşranın ihtiyaç duyduğu vali, mutasarrıf, kaymakam ve nahiye müdürü gibi mülki idarecileri yetiştirmek üzere kurulmuştu. 1877’de yeniden düzenlenerek yüksekokul düzeyine getirildi ve bugünkü Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin temelini oluşturdu.

Sicill-i Ahvâl Defterleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunur, 1878-79 yıllarından itibaren Dâhiliye Nezareti tarafından tutulmaya başlandı. Burada, merkez ve taşrada görev yapmış çeşitli kademelerdeki idareci ve memurların sicil kayıtları mevcuttur.

II. Abdülhamid döneminde, vilayet, sancak ve kaza idare meclislerinde de geçerli olan taşra protokolü, vali (sancaklarda mutasarrıf, kazalarda kaymakam), naip/hakim, defterdar (sancaklarda muhasebeci, kazalarda mal müdürü), mektubi, müftü ve gayrimüslim reislerden oluşurdu. Mektubi (mektupçu) Vilâyet mektupçusu (mektubi-i vilâyet), vilâyetin yazı işlerinden sorumlu olan müdüre denirdi.

Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk belediye teşkilatı, Kırım Savaşı’nın şehirde yarattığı düzensizliğe bir çözüm olmak üzere Şehremaneti adıyla 1855’te İstanbul’da kuruldu.

3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos Antlaşmasına Ermenilerle ilgili konulan 16. maddeye göre “Rusların işgal bölgelerinden çekilmesi durumunda doğabilecek karışıklıkları önlemek üzere Osmanlı Devleti, Doğu Anadolu’da Ermenilerin yaşadığı yerlerde mahalli menfaatlerin gerektirdiği ıslahat ve düzenlemeleri vakit kaybetmeksizin yapacak ve Ermenileri, Kürt ve Çerkezlerin saldırılarına karşı koruyacaktı”.

Bu nizamnameler Fransa'dan örnek alınarak tasarlanmıştır. Gayrimüslimlerin haklarını korunmuştur. Kazalarda Meclis-i temyiz adında mahkemeler kuruldu. Merkeziyetçi yönetime uygundur. Nahiyeyi muhtar yönetmektedir.

Yasa ve yönetmelikleri uygulayabilecek yetenekli idareci ve memurların yokluğu, rüşvet ve iltimasın yaygınlığı, yerel eşrafın idareci ve memurlar üzerinde nüfuz sağlayarak yönetime karışmaları ve özellikle gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadığı vilâyetlerde onların koruyucusu rolünde olan büyük devlet konsoloslarının işe karışmaları, taşra idaresinde sorun çıkarmaktaydı. II. Abdülhamid saltanatının başında ilân edilen Kanun-i Esasi’de, taşra idaresiyle ilgili maddeler de vardı.

Valiler Mekteb-i Mülkiye ve Mekteb-i Hukuk mezunları arasından atanmaya başlanmıştır. Rüşvet ve iltimas daha da artmıştır. Merkeziyetçi bir yönetim biçimi tercih edilmiştir. Midhat Paşa sürgüne gönderilmiştir.

Üsküp, Priştine, Seniçe, Prizren, İpek, Taşlıca sancakları Kosova Vilayetine aittir.

Sicil-i Ahval defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan , 1878-79 yıllarından itibaren Dahiliye Nezareti tarafından tutulmaya başlanmıştır.

İslam birliği siyasetini kullanarak Arap vilayetlerine öncelik tanıyıp onları kaynaştırmak istemiştir. Aşiret reislerine maaş bağlayıp, nüfuzlu kişilerin gücünü kullanıp Arap vilayetlerini yönetmeye çalışırken kendi adamlarını yerel halkla çıkan anlaşmazlıklarda bazen kolayca harcamıştır.

1860’lara kadar gayrimüslimlerin köy ve mahallelerini kocabaşı ve
papazlar yönetir ve aynı zamanda muhtarların işlevini görürlerdi.

Ermenileri silahlı mücadeleye cesaretlendirenler İngilizler'dir. Berlin Anlaşması temelinde gerçekleştirilmiştir. Temelinde Ermeni meselesi yatmaktaydı. II. Abdülhamid bu ıslahata sıcak bakmamıştır. Ermeni olayları Sason'da patlak vermiştir.

Başta Osmanlıcılık sonrasında İslamcı anlayışla hareket etmişlerdir. Merkeziyetçi ve otoriter bir yönetim anlayışını benimsediler. Her fırsatta devletin gücünü göstermeye çalıştılar. Arap vilayetlerinde Türkçe'ye  öncelik verdiler.Bu durumda Arap milliyetçiliğinin körüklenmesine sebep oldu.

Vilayet Umumi Meclisleri varlığını sürdürmüştür. Merkez kazaların başına kaymakamlar getirildi. 1864 Nizamnamesinin devamı niteliğindeydi. Belediyecilikte merkeziyetçilik devam etti. Belediye örgütleri modernleşti.