OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

II. Meşrutiyet’le birlikte artmaya başlayan bütçe açıklarını kapayabilmek için hükümet,

- Vergileri artırmak

- Yeni vergiler koymak

- Çalışanların ücretlerinde kesintiye gitmek ve 

- Bazı devlet dairelerini birleştirmek gibi yöntemlere başvursa da

C şıkkında verilen "Savaş yoluyla gelir elde etmek" bu yöntemler arasında gösterilemez.

Osmanlı kaimeleri Türkiye Cumhuriyeti’nin 5 Aralık 1927’de kendi kâğıt parasını piyasaya sürmesine kadar tedavülünü sürdürmüştür. 

Doğru yanıt E şıkkıdır.

Kağıt para çıkarma tekeli Dersaadet Bankası’na değil Bank-ı Osmani-i Şâhâne'ye verilmiştir. Avrupa merkezli bankalar, 1880’lerden sonra faaliyetlerini sonlandırmamış, aksine yeni şubeler açarak faaliyetlerine devam etmiştir. Ziraat Bankası cumhuriyete kadar yalnızca kredi bankacılığı yapmamış, 1914’te yapılan bir düzenlemeyle bankanın faaliyet alanı genişletilmiş, tarım şirketlerine belli ölçüde ortak olmasının ve ticari bankacılık hizmetleriyle uğraşmasının da yolu açılmıştır. Osmanlı’nın son dönemlerine kadar bankacılık faaliyetlerinin gayrimüslimlerin elinde olduğunu söylemek de yanlıştır, zira özellikle II. Meşrutiyet sonrasında taşralarda kurulan bankalar ve şirketler aracılığıyla bir Müslüman-Türk burjuvazisi yaratma çabaları olmuştur.

Şıklardaki tek doğru ifade D şıkkında verilen "İttihatçılar taşrada mahalli bankaların kurulmasını sağlamıştır." ifadesidir.

Osmanlı ülkesinde demiryolu inşa fikri 1830’lu yıllara kadar iner. 1851’de inşasına başlanan İskenderiye-Kahire Hattı Osmanlı ülkesindeki ilk demiryolu olup 1856’da işletmeye açılmış, daha sonra ülkenin değişik yerlerinde Avrupalı girişimciler aracılığıyla imtiyazlı şirketler kurularak pek çok hat inşa edilmiştir.

I. İlk Osmanlı anonim şirketi 1850’de kurulan Şirket-i Hayriyye’dir. (doğrudur)

II. Şirket resmi işlemleri Türkçe dışındaki dillerle de yapılmıştır. (yanlıştır, zira Ülkenin farklı dil konuşulan yerlerinde bastırılan içtüzüklerde Türkçe’nin yanında yerel diller de kullanılmaktaydı ancak bu, hisse sahiplerinin içtüzükteki şartları bilmesi içindi; yoksa resmi işlemler Türkçe metin üzerinde yapılmaktaydı.)

III. Şirketlerin tüzel kişiliğe sahip olmaları II. Meşrutiyet’ten sonra mümkün olmuştur. (doğrudur)

IV. Hanedan üyelerinin anonim şirket idare meclislerine üye veya başkan olmasına yasak getirilmiştir. (doğrudur, Sultan Mehmed Reşad'ın bu yönde bir iradesi vardır.)

Doğru seçenekler I, III ve Iv olup doğru yanıt E şıkkıdır.

İttihatçılar, Birinci Dünya Savaşı’nı fırsat bilerek kapitülasyonları kaldırmayı gündemlerine almış ve Prens Said Halim Paşa hükümeti 8 Eylül 1914’te ülkedeki yabancılar için devletlerarası hukuk kurallarının geçerli olduğunu, kapitülasyon denilen iktisadi, adli ve ticari imtiyazlarla onlardan doğan bütün hak ve ayrıcalıkların kaldırıldığını duyurmuştur.

Doğru yanıt C şıkkıdır.

Dersaadet Bankası, Bank-ı Osmani-i Şâhâne, Selânik Bankası ve Türkiye Ticaret ve Sanayi Bankası önceki dönemlerde kurulan bankalardan olup Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası ise cemiyetin 1916 kongresinde alınan kararlar doğrultusunda bir kampanya başlatması sonucu 1 Ocak 1917 tarihli irade ile kurulmuştur.

Doğru yanıt D şıkkıdır.

Ülkede sermaye birikimini sağlayabilmek için çok çaba harcayan İttihatçılar, Kara Kemal’in deyimiyle, önce askerlere, ardından memurlara, daha sonra da esnafa dayanarak çözüm üretmeye çalıştılar; siyasetle ilgilenmelerinin doğru olmadığı gerekçesiyle askerlerden, kendilerine bol maaş veren partiye meylettiklerinden dolayı memurlardan ve kuru bir kalabalık olarak ancak sokak gösterilerinde kullanılabilecekleri gerekçesiyle de esnaftan vazgeçmek zorunda kaldılar ve bu yüzden milli şirketlerle bankalar kurarak Müslüman-Türk unsurdan bir burjuva sınıfı yaratmayı denediler.

19. yüzyılın sonlarında gelişen ulaşım imkânlarının da etkisiyle artık ticari amaçlı olarak dahabüyük ölçekte ve nispeten modern aletlerle yapılmaktaydı. Bu durum tarım ürünlerinin Osmanlı ihracatındaki payını öncesiyle kıyas kabul etmez derecede arttırdı. Bunda, devletin 1860’lardan itibaren boş arazileri işleyerek tarım yapılabilir hale getirenlere uyguladığı vergi muafiyeti ve satın alma önceliği gibi teşviklerin yanında, 19. yüzyıldaki merkezileşme politikaları çerçevesinde özellikle Kuzey Irak ve Doğu Anadolu’daki aşiretlerin yerleşik hayata geçmesi, Balkanlardaki toprak kayıpları neticesinde milyonlarca göçmenin gelip Anadolu’ya yerleşmesi, ulaşım sisteminin modernleşmesi, tarımın yeni usul ve aletlerle yapılmaya başlanması gibi pek çok nedenin değişen oranlarda etkisi oldu. Tarımsal ürün ihracatı artmıştı.

Devlet, tarım konusunda halkı aydınlatmak ve işin teorisiyle pratiğini bir arada
öğretmek amacıyla İstanbul’da ve taşrada ziraat mektepleri açtı. 1881’de Edirne
Hamidiye Ziraat Mektebi ve Nümune Çiftliği kuruldu; ancak, tahsisat yetersizliği
nedeniyle üç yıl içinde kapatıldı. Daha sonra, 1888’de Selânik Ziraat Mektebi,
1891’de Bursa Ziraat Ameliyat Mektebi, 1892’de Halkalı Ziraat Mektebi ile taşranın diğer önemli şehirleri olan Adana, Ankara, Hama, Kastamonu ve Sivas’ta ziraat mektepleri açıldı; oluşturulan örnek çiftliklerde yeni tarım yöntemleri çiftçilere gösterildi.

1908’de İngilizler Oriental Carpet Manufacturers Limited’i (Şark Halı İmalatçıları Şirketi) kurarak ve tekel oluşturarak halı sektörünün %75’ini kontrol etmeyi başardı; böylece, halı ihracatından elde edilen büyük kârlar da şirketin Londra’daki merkezine aktı.

Mahmud Nedim Paşa hükümetinin 1875’te dış borç ve faizlerinin yarısını ödeyemeyeceğini açıklaması, devletin dış borç alma imkânını tamamen ortadan kaldırmıştı.

1875 Moratoryumu’nun korkuttuğu Avrupalı yatırımcıların borçlarını tahsil
edebilmek amacıyla hükümetle yaptıkları görüşmeler neticesinde 20 Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi’yle Duyûn-ı Umumiyye İdaresi kuruldu.

1862’de kaimenin kaldırılmasının ardından 1863’te Osmanlı ülkesinde kaime
çıkarma yetki ve tekeli Bank-ı Osmanî-i Şâhâne’ye devredildi.

Devletin inşasını üstlendiği en önemli demiryolu Hicaz Demiryolu’ydu. II.
Abdülhamid, Haccı kolaylaştırıp İslâm âlemindeki prestijini arttıracağı, asker
sevkini hızlandırıp sorun çıkaran Arap aşiretlerinin denetim altına alınacağı ve
devletin İngilizlerin denetimindeki Süveyş Kanalı’na olan bağımlılığını azaltacağı
beklentisiyle Hicaz Demiryolu’nu kamuoyuna açıkladı. Projenin finansmanı, dünya müslümanlarının yaptığı bağışlar, memur maaşlarından
yapılan kesintiler, bastırılan özel pullar, kartpostallar, kurban derileri gibi
farklı kanallardan sağlandı. Teknik işgücü olarak İtalyanlardan, işçi olarak da askerlerden
yararlanıldı.

II. Wilhelm’in Osmanlı ülkesine yaptığı iki ziyaret neticesinde Bağdat Demiryolu imtiyazını Almanlar aldı.

Almanya’nın zinde bir güç olarak Avrupa’yı Basra Körfezi’ne bağlayacak bu
demiryolu sayesinde Ortadoğu’ya sarkmasına, Mısır ve Hindistan’daki çıkarlarının
zedeleneceği gerekçesiyle İngiltere; nüfuz bölgesi olan Suriye ve çevresindeki
siyasi ve iktisadi çıkarlarının zarar göreceği için Fransa ve demiryolunun Doğu
Anadolu’nun savunma gücünü arttıracağı, Anadolu ve Mezopotamya ürünlerinin
Avrupa pazarlarında Rus mallarıyla rekabete girişeceği gerekçesiyle de Rusya
karşı çıktı. Rusların bir endişesi de Almanların Boğazları kontrol etmesiydi.
İmtiyaz süresi 99 sene olan demiryolunun sekiz senede bitirilmesi planlanmıştı.

İlk Osmanlı anonim şirketi olan Şirket-i Hayriyye’nin 1850 yılında kurulmasına ve
daha sonra kurulan yerli ve yabancı anonim şirketlerin Avrupa ülkelerindeki anonim şirket içtüzük şablonunu kullanmalarına rağmen, devlet, anonim şirket içtüzük şablonunu ancak 29 Kasım 1882 tarihinde yayımlayabildi.

Milli şirketlerin idaresinin İttihat ve Terakki’nin elinde olması, cemiyetin bir
buçuk milyon liraya yakın bir paraya tasarruf etmesi demekti.