OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Maliyenin, kendisine ait gelirleri bizzat atadığı görevliler (emin) eliyle tahsil ettirmesine Emanet sistemi denirdi. Doğru cevap E şıkkıdır.

İttihatçıların 8 Nisan 1916’da çıkarttığı ve değer ölçüsü olarak altın ve para birimi olarak da kuruşun esas alındığı kanun, Tevhid-i Meskûkât Kanun-ı Muvakkatidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Memleket Sandıkları, Midhat Paşa’nın 1861 Niş valiliği sırasında Pirot kasabasında kurduğu, daha sonra 1865’te Tuna valiliği esnasında geliştirdiği ilk zirai kredi sandığı için kullanılan tabirdir. 19 Temmuz 1867 tarihli Memleket Sandıkları Nizamnamesi ile bütün ülkeye yaygınlaştırılan sandıkların sermayeleri, halkın imece usulüyle işleyeceği tarlalardan elde edilen ürünün satışıyla oluşturuldu. Her kazanın sandığı diğerinden bağımsızdı. Çiftçiye verilen kredinin miktarı en fazla 20 lira olup yıllık faizi %12 idi. Doğru cevap C şıkkıdır.

1851’de inşasına başlanan İskenderiye-Kahire Hattı Osmanlı ülkesindeki ilk demiryolu olup 1856’da işletmeye açılmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

İlk Osmanlı anonim şirketi olan Şirket-i Hayriyye 1850 yılında kurulmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hanedan üyelerinin anonim şirketlerin idare meclislerine başkan veya üye olmaları Sultan Mehmed Reşad'ın iradesiyle yasaklanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bir tarafın sermayeyi ve diğer tarafın da emeği koyması, yani işletmeyi üstlenmesiyle oluşan ve kâr paylaşımı esasına dayanan İslâm hukuku kaynaklı ortaklık çeşidine Mudarebe şirketi adı verilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

İttihat ve Terakki’nin İstanbul delegesi Kara Kemal veya Zülüflü Kemal diye de bilinen Kemal Bey’in denetiminde olan Heyet-i Mahsusa-i Ticariyye, İstanbul’un iaşe tekelinden büyük kâr elde etti ve bu paralar, Kara Kemal’in ileride kuracağı milli şirketler projesinin de sermayesini oluşturdu. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bir tarım ülkesi olan Osmanlı Devleti’nde 1800’lü yılların başında nüfusun %80’i ziraatle uğraşmaktaydı. 19. yüzyıldaki modernleşme ve sanayileşme girişimlerine rağmen 1900’lerde de bu oranda fazla bir değişiklik görülmez; ancak, bu süre zarfında doğal olarak yapılan tarımın niteliğinde büyük mahiyet farkları ortaya çıkar. Nitekim, 1800’lerde tarımsal üretim daha çok yerel boyutta, yani uzak bölgelere pazarlanmaksızın yerel ihtiyaçları karşılamak için yapılırken, 19. yüzyılın sonlarında gelişen ulaşım imkânlarının da etkisiyle artık ticari amaçlı olarak daha büyük ölçekte ve nispeten modern aletlerle yapılmaktaydı.

Devlet, tarım konusunda halkı aydınlatmak ve için teorisiyle pratiğini bir arada öğretmek amacıyla İstanbul’da ve taşrada ziraat mektepleri açtı. 1881’de Edirne Hamidiye Ziraat Mektebi ve Nümune Çiftliği kuruldu; ancak, tahsisat yetersizliği nedeniyle üç yıl içinde kapatıldı. Doğru yanıt A seçeneğidir.

1913 ve 1915’te devletin yaptırdığı sanayi istatistikleri eksik olmalarına rağmen, gene de sanayi konusunda bize bir fikir verebilir. Bu sayımlara göre, mevcut sanayi tesislerinin yaklaşık yarısı İstanbul’da, %25’i İzmir’de ve geri kalanı da ülkenin değişik yerlerinde bulunmakta olup fabrikaların %8’i devlete, %11’i anonim şirketlere ve %81’i de şahıslara aitt.

Halı ihraç edilen ürünlerin en önde geleni olup halıcılığın merkezi Batı Anadolu ve özellikle de Gördes, Demirci, Isparta ve Uşak’tı. 1870’lerin sonunda halı ihracından elde edilen gelir 17 milyon kuruş iken, 1890’ların ortasında bu rakam 32 milyon kuruşa yükseldi. 1900’de Uşak’ta halı sanayiinde çalışan işçi sayısı 6.000 ve tezgâh sayısı da 1.200’dü. 1908’de İngilizler Oriental Carpet Manufacturers Limited’i (Şark Halı İmalatçıları Şirketi) kurarak ve tekel oluşturarak halı sektörünün %75’ini kontrol etmeyi başardı; böylece, halı ihracatından elde edilen büyük kârlar da şirketin Londra’daki merkezine aktı. Doğru yanıt A seçeneğidir.

1875 Moratoryumu’nun korkuttuğu Avrupalı yatırımcıların borçlarını tahsil edebilmek amacıyla hükümetle yaptıkları görüşmeler neticesinde 20 Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi’yle Duyûn-ı Umumiyye İdaresi kuruldu; ipek, tütün, tuz, balık avı, damga ve içkiden alınan vergileri, yani devletin gelirlerinin %20’sini tahsil ve borç ödemelerine tahsis etme hakkı bu idareye verildi.

Osmanlı hazinesi 1886 ile 1914 yılları arasında 24 kere dış borca başvurdu ve toplam 156,37 milyon sterlin borçlandı. şartları aşırı olmayan bu borçlanmalardan elde edilen paralar, avansların geri ödenmesi, silâh bedeli, bütçe açıklarının kapatılması, daha önce alınan borçların ödenmesi veya dönüştürülmesi, Bank-ı Osmani’ye olan borçların tesviyesi, demiryolu ve rıhtım inşası, Trablusgarp ve Balkan savaşlarını finanse edebilmek için alınan avansların geri ödenmesi gibi amaçlara harcandı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin payına düşen 84.600.000 lira, en büyük alacaklısı olan Fransa’yla yapılan müzakerelerden sonra daha da düşürüldü ve 1926’dan itibaren ödenmeye başlandı. En son taksiti 1954’te ödenen Osmanlı borçları, borçlanmanın 100. yılında tamamen tesviye edilmiş oldu.

Klasik dönemden beri devam eden Osmanlı para sisteminin karmaşık yapısı 19. yüzyılda da sürmekte ve piyasalarda çok farklı vezin ve ayarda paralar tedavül etmekteydi. 1840’ta bunlara kâğıt paranın katılması işleri daha da karıştırdı. Bu durumu düzeltmek isteyen Tanzimatçılar 1844’te Tashih-i Ayar Fermanı’nı çıkartarak ve sikke konusunu düzenleyerek 1 altın lira=100 gümüş kuruş esasını benimsedi.

Osmanlı 1877-78 Rus ve Birinci Dünya Savaşları için kaime çıkarma kararı almıştır. Bu kaimeler en son 1918 yılında basılmış ve 1927 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.

Bankacılıkla ilgili en önemli gelişme şüphesiz ki, Mithat Paşa’nın kurduğu memleket sandıklarıyla onları takip eden menafi sandıkları geleneği üzerine oturan ve 15 Ağustos 1888 tarihli içtüzüğe göre kurulan Ziraat Bankası’nın faaliyete geçmesidir.

Bir tarım ülkesi olan Osmanlı Devleti’nde 1800’lü yılların başında nüfusun %80’i ziraatle uğraşmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Devlet, tarım konusunda halkı aydınlatmak ve işin teorisiyle pratiğini bir arada öğretmek amacıyla İstanbul’da ve taşrada ziraat mektepleri açtı. 1881’de Edirne Hamidiye Ziraat Mektebi ve Nümune Çiftliği kuruldu; ancak, tahsisat yetersizliği nedeniyle üç yıl içinde kapatıldı. Doğru cevap B’dir.