OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Devleti içine düştüğü zor durumdan kurtarmak isteyen II. Abdülhamid’in ilk el attığı alan askeriye oldu. Daha gelişmiş silahlara sahip olmasına rağmen Osmanlı Devleti’nin savaşı kaybetmesi, askerî kuvvetin sadece teçhizat üstünlüğüyle sağlanamayacağını gözler önüne sermişti. Teşkilâtında ve doktrininde yeniden yapılanmaya gidilmesi gereken ordunun komuta kademesinde ciddi zaaflar olduğu gibi, kuvvet yapısıyla birliklerin konuşlanışında hatalar ve askerlerin cepheye sevkiyle orada gerekli malzemelerle desteklenmesi konularını içine alan seferberlik ve lojistik sistemlerinde büyük eksiklikler vardı. Ordunun bir savaş planı ve doktrini olmadığı bu savaşla birlikte ortaya çıkmıştı.

Berlin Antlaşmasının bir gereği olarak 1879 yılında iç güvenlik teşkilâtında da bir düzenlemeye gidildi ve başta Makedonya ve Doğu Anadolu bölgeleri olmak üzere kırsal kesimdeki asayiş hizmetlerini görmek üzere zaptiye askerlerinin yerine Jandarma teşkilâtı kuruldu. Fransa model alınarak yapılandırılacak olan Jandarma teşkilâtı, zamanın Savunma Bakanlığı olan Seraskerliğe bağlı olacaktı.

Kurmay Yarbay Collmar Freiherr von der Goltz, Osmanlıların “Goltz (Golç) Paşa” olarak adlandıracağı bu kişi, 1885’de Albay Kaehler’in İstanbul’da hayatını kaybetmesi üzerine askerî misyonun başına geçti ve 1896’ya kadar hizmet verdiği Osmanlı ordusunda sonradan etkileri görülecek olan kalıcı değişikliklere imza attı. Bu değişiklikler arasında Kurmaylık öğretiminin yeniden yapılandırılması, Seferî Teşkilatta kolordu sistemine geçilmesi, seferberlik sisteminin geliştirilmesi sayılabilir.

II. Abdülhamid döneminde askere alma alanında yapılan bir diğer önemli düzenleme de, Hamidiye Süvari Alayları adı altında Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak’ta yaşayan göçer Kürt aşiretlerin Osmanlı ordusuna yarı düzenli atlı birlikler olarak katılmasının sağlanmasıydı.

7 Ağustos 1909’da yürürlüğe giren Tasfiye-i Rüteb-i Askeriyye Lâyiha-i Kanuniyyesi (Askerî Rütbelerin Tasfiyesi Kanunu) ve bunu takiben çıkarılan tamamlayıcı ikinci bir kanunla, binbaşı ve üzerindeki rütbelerde bulunan kara ve deniz subaylarıyla generallerden pek çoğu emekliye sevk edildi veya askerlikten uzaklaştırıldı. Daha önce askerî terfi sisteminde yer almayan rütbe bekleme süreleri ile yaş sınırı getirildi; yeni kriterlere göre erken terfi ettiği belirlenen alaylıların bir kısmının rütbeleri düşürüldü; bir kısmı ise istifa ve emekliliğe zorlandı.

Dünya hava harp tarihinde ilk bombardımanın Trablusgarp Savaşı’nda 1 Kasım 1911’de İtalyan uçaklarınca gerçekleştirilmesi Osmanlıların havacılığa olan ilgisini arttırdı. Ertesi sene Fransa, İngiltere ve Almanya’dan keşif uçakları satın alındı.

Meşrutiyet döneminin siyasi ve askerî tarihinde, Ekim-Aralık 1912 tarihleri arasında cereyan eden Balkan Savaşı ve bu savaşta Osmanlı ordusunun uğradığı ağır mağlubiyet bir dönüm noktası olmuştur. 1908’den itibaren yapılan askerî düzenlemelere rağmen ordunun küçük Balkan devletleri ittifakına (Bulgaristan-Yunanistan-Sırbistan-Karadağ) karşı Çatalca’ya kadar çekilmesi Osmanlı siyasetinde bir şok etkisi yaratır.

Dünya askerî tarihine Napolyon Bonapart’ın hediye ettiği kolordu düzeni, orduların sefer sırasında farklı kollardan kanatlara ayrılması prensibini getirmiş; ordulara seferberlik sırasında daha çabuk toplanma, daha hızlı hareket etme, düşman savunmasını farklı yönlerden tehdit edebilme gibi üstünlükler sağlamıştı.

1908’de Erkân-ı Harbiyye-i Umumiyye reisliğine getirilen Ahmed İzzet Paşa, ilk iş olarak Erkân-ı Harbiyye Riyasetinin yapısında değişikliğe gitti ve idareyi başkan, ikinci başkan ve tahrirat kalemi (yazı işleri) dışında dört şubeye ayırdı. 1909 senesi başında ilk kez Bahriye Nezareti’ne bağlı olarak bir deniz genelkurmayı (Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye) oluşturuldu.

Fransa’daki uçuş eğitimini 21 Şubat 1912’de başarıyla bitiren ve Osmanlı Hava Kuvvetleri’nin 1 numaralı brövesini alan pilot, Süvari Yüzbaşı Fesa Bey’ dir.

Osmanlı tarihinde 93 Harbi olarak da bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Osmanlı Devleti'nin geleceğini Rusya'nın eline bırakmak istemeyen Avrupalı büyük devletler Berlin'de bir kongre toplayarak uzun bir antlaşma metni üzerinde uzlaşmaya varmışlardır. Berlin Kongresi sonucunda Avrupalı Devletler Osmanlı İmparatorluğu'nun toprak bütünlüğünü korumakla beraber yabancıların ülke idaresine müdahalesine kapı aralamaktadır.

Doğru Cevap: D seçeneğidir.

İngiltere, Rusya, Fransa ve Avusturya'nın başı çektiği Avrupa devletleri Doğu Anadolu ve Rumeli'de bir dizi reformun hayata geçirilmesini talep etmekte, bu bölgelerde yaşayan gayrimüslim Osmanlı tebasının haklarını koruma bahanesiyle devletin içişlerine karışmakta, borç sıkıntısı yaşayan maliye üzerinde de baskı kurma gayesi taşımaktaydılar. Devleti içinde bulunduğu durumdan kurtarmak isteyen II. Abdülhamid'in ilk el attığı alan askeriye olmuştur.

Doğru cevap: B seçeneğidir.

93 Harbinde yaşanan sorunlar göz önüne alınarak, Dâr-ı Şûra-yı Askerî, Seraskerlik, ordu meclisleri ve ordu muhasebecilikleri kaldırılarak yerlerine Erkân-ı Harbiyye dairesi ile Levazım Dairesi oluşturuldu. ordunun idaresinde teşkilat değişikliklerine gidilmiştir. 

Doğru cevap: A seçeneğidir.

II. Abdülhamid döneminde Osmanlı ordusunun muvazzaf (nizamiye) kuvvetlerinde olduğu gibi yedek ordu olan redif birliklerinde de tümen ve kolordu düzenine geçilmesi kararlaştırılmıştır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Osmanlı ordusunun eksiklerini gidermek için çalışan ve daha köklü değişiklikler için bir Avrupa'lı güçle ittifaka girmenin yerinde olacağı kanaatinde olan II. Abdülhamid, diğer Avrupalı devletlerle karşılaştırıldığında o dönem Osmanlıların iç işlerine karışma peşinde olmayan Almanya ile ittifak kurmuştur.

Doğru cevap: D seçeneğidir.

1886'da çıkarılan bir kanunla askere gitmek istemeyen kişilerin yerlerine başkasını göndermesi uygulamasına son verilmiştir. Bedel-i Şahsî olarak bilinen bu uygulamanın yerine nakdî bedel ödeme uygulaması getirilmiştir. 

Doğru cevap C seçeneğidir.

Osmanlı-Rus Savaşı'ndan alınan dersler neticesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak'ta yaşayan göçer aşiretlerin Osmanlı ordusuna Hamidiye Süvari Alayları adı altında yarı düzenli atlı birlikler olarak katılması sağlanmıştır.

Düzenli ordunun kurulduğu 1826'dan beri kısa bir süre dışında, hep Seraskerlik olarak adlandırılmış olan ordunun en yüksek idare birimine II. Meşrutiyet döneminde Harbiye Nezareti ismi verilmiştir.

Doğru cevap: E seçeneğidir.

II. Meşrutiyet dönemine kadar, zamanın kara harp okulu olan Mekteb-i Harbiyye'den mezun olmadan subaylığa yükseltilen askerlere "alaylı" denilmiştir.

Doğru cevap: C seçeneğidir.

Osmanlı Devleti'nin yeni kurulan hava kuvvetleri Birinci Dünya Savaşı sırasında keşif ve gözlem görevini yerine getirmiştir. O dönem uçaklar henüz savaş uçağı vasfı kazanmış değillerdi.

Doğru cevap: C seçeneğidir.