OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Osmanlı Devleti 1877- 78 Osmanlı- Rus Savaşından yenilgiyle çıkmış ancak Osmanlı’nın geleceğini Rusya’ya bırakmak istemeyen Büyük Avrupa Devletleri Berlin’de bir kongre toplayarak uzun bir antlaşma metni üzerinde uzlaşmaya varmışlardır. Berlin Antlaşması, Sultan II. Abdülhamid’in 1878 tarihinde kabul etmek zorunda kaldığı antlaşmadır.

Osmanlı devleti, sahip olduğu silahlar Rus ordusunun sahip olduklarından daha gelişmiş olmasına rağmen Rusya karşısında yenilgiye uğramıştır. Bu dönemde bunun nedeni olarak da ordunun komuta kademesinden en alt seviyedeki askerlerin yönetimi ve savaş metotları hususundaki eksiklikler görülmüştür. Bunun sonucunda da ilk olarak II. Abdülhamit’in ilk el attığı alan askeriye olmuştur.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki yenilgiden sonra edinilen tecrübeler sonucunda 1879’da ordunun birlik yapısında yeni bir düzene geçilmiştir. Osmanlı ordusunda barış zamanı en büyük taktik birlikler artık tümen (fırka) olacak; her tümende iki tugay (liva), her tugayda iki alay, her alayda dört tabur ve her taburda da dört bölük bulunacaktı.

II. Abdülhamid döneminde askere alma alanında yapılan önemli bir düzenleme Hamidiye Süvari Alayları adı altında Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak’ta yaşayan göçer Kürt aşiretlerin Osmanlı ordusuna yarı düzenli atlı birlikler olarak katılmasının sağlanmasıydı.

Osmanlıların “Goltz (Golç) Paşa” olarak adlandırdığı Collmar Freiherr von der Goltz 1885’de Albay Kaehler’in İstanbul’da hayatını kaybetmesi üzerine Osmanlı’da askerî misyonun başına geçti ve 1896’ya kadar hizmet verdiği Osmanlı ordusunda sonradan etkileri görülecek olan kalıcı değişikliklere imza attı.

Osmanlı ordusunda subay olabilmek için olmazsa olmaz şart, Harp Okulu mezunu olmak değildi. Kıdem, tecrübe, becerinin yanı sıra komutanların ya da padişahın güvenini kazanmak gibi kriterlerle sıradan bir onbaşı veya çavuş yükselerek paşalığa kadar çıkabilirdi. Dönemin Kara Harp Okulu olan Mekteb-i Harbiyye’den mezun olmaksızın komuta kademesine getirilmiş olanlara “alaylı” denirdi.

1913 yılı sonunda İstanbul’a gelen ikinci Alman askeri misyonu II Abdülhamit dönemindeki birinci misyondan farklı olarak sadece danışmanlık değil Osmanlı birliklerine bizzat komutanlık yapmıştır.

İstanbul’a 14 Aralık’ta ulaşan ve 42 subaydan oluşan Alman Askerî Heyeti’nin başında, o tarihlerde Alman ordusunun en yaşlı tümen komutanı olan 58 yaşındaki Liman von Sanders bulunuyordu. Osmanlıların “Liman Paşa” olarak adlandıracağı von Sanders’e geniş yetkiler verildi. Osmanlı hizmetindeki bütün Alman subaylarının doğrudan âmiri olduğu gibi, ülkenin her yerinde teftiş yapmaya yetkiliydi. Osmanlı askerî eğitim ve öğretim kurumlarının tamamı emrindeydi ve Osmanlı Yüksek Askerî şûrası üyesi olarak subayların generalliğe terfilerinde söz sahibiydi.

31 Mart Vakası, II. Meşrutiyet’in hemen sonrasında II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan olaydır. Osmanlı Rus savaşı ise 1877 yılında gerçekleşmiştir. Osmanlı devleti I. Dünya Savaşına girdiği zaman zaten İttihat ve Terakki’nin yönetimindeydi. Dolayısıyla, İttihat ve Terakki’nin bizzat devlet yönetimini ele geçirmesi 1. Dünya Savaşı sonrası gerçekleşmemiştir. Enver Bey ve Talat Bey yönetimindeki İttihat ve Terakki Fırkası, 23 Ocak 1913’te hükümet toplantısını basmış ve devlet yönetimini bizzat ele geçirmiştir.

Mehmet Kamil Paşa, Babıali baskını sırasında başına silah dayanarak istifaya zorlanan dönemin Sadrazamıdır. Ahmed İzzet Paşa Babıali baskını sonrasında kurulan hükümette kısa bir süre harbiye nazırlığı yapmıştır. Bundan sonra Enver Paşa 1914 yılında hem harbiye nazırlığı hem de Erkan-ı Harbiyye reisliğine getirilerek başkumandan vekili olmuş ve böylece Osmanlı ordusunun hem siyasi hem de askeri lideri haline gelmiştir. Bu konumuyla Enver Paşa, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşına girmesinin bir numaralı sorumlusu olarak kabul edilmektedir.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki mağlubiyetten alınan dersler üzerine 1879’da ordunun birlik yapısında da yeni bir kuruluş şemasına geçilmiştir. Osmanlı ordusunda barış zamanı en büyük taktik birlikler artık tümen (fırka) olmuştur.

1914 yılı itibariyle, İstanbul merkezli 1. Ordu, Şam merkezli 2. Ordu, Erzincan merkezli 3. Ordu ve Bağdat merkezli 4. Ordu’nun Osmanlı Kara Kuvvetleri’ni oluşturması öngörüldü; ertesi sene ordu merkezleri değiştirildi. Buna göre, 1. ve 2. Orduların merkezi İstanbul, 3. Ordunun Erzurum, 4. Ordunun Şam ve 5. Ordununki Gelibolu’ydu.

1885’de Albay Kaehler’in İstanbul’da hayatını kaybetmesi üzerine Osmanlıların “Goltz (Golç) Paşa” olarak adlandırdığı Freiherr von der Goltz, askerî misyonun başına geçmiş ve 1896’ya kadar hizmet verdiği Osmanlı ordusunda sonradan etkileri görülecek olan kalıcı değişikliklere imza atmıştır.

17-40 yaş arası aşiret süvarilerinden oluşan Hamidiye Alaylarında hizmet süresi 23 senedir.

“II. Meşrutiyet Dönemi” olarak bilinen 1908-1918 arası sürecin ilk aşamasını oluşturan 1909-1913 yılları arası, İttihat ve Terakki’nin askerî kanadının başını çeken Enver Paşa’dır.

Donanmada düzenlemeler ve iyileştirmeler yapılması için 19. Yüzyıl’ın ortalarından beri olduğu gibi, yine İngiliz danışmanlar kullanılmıştır.

Kurmay Yarbay Süreyya Bey 1911 yılında Osmanlı havacılık teşkilatını kurmakla görevlendirilmiştir.

Henüz 33 yaşında iken Osmanlı ordusunun hem siyasi hem de askerî lideri haline gelen Enver Paşa, Osmanlı Devleti’nin Almanya ile müttefik olarak Birinci Dünya Savaşı’na girmesinin bir numaralı sorumlusu olarak kabul edilir.

Osmanlı ordusunun İngilizler ve Rusları doğu cephesinde meşgul etme potansiyeli, Padişahın tüm İslam coğrafyasının halifesi olması, Almanya'nın savaşacağı ülkelerdeki Müslüman topluluğun mevcut ülkedeki isyan potansiyeli ve Avrupa basınında Balkan Savaşı mağlubiyetin sadece Osmanlıların değil onlara danışmanlık yapan Alman Genelkurmayı’nın başarısızlığı olarak takdim edilmesi, Almanya’nın Osmanlı Devleti ile müttefik olmayı kabul etmesinin nedenleri arasındadır.

1913 yılında bir askeri misyonun orduyu yeniden yapılandırması için Almanya’dan gelen Alman Askerî Heyeti’nin başında, o tarihlerde Alman ordusunun en yaşlı tümen komutanı olan Liman von Sanders bulunmaktadır.