OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

23 Aralık 1876’da yürürlüğe giren Kanun-i Esasi’nin ön gördüğü parlamento
veya o zamanki adıyla Meclis-i Umumi, birisi halkın seçtiği temsilcilerin oluşturduğu Meclis-i Mebusan ve diğeri de üyelerini padişahın seçtiği Meclis-i Âyan’dan oluşan iki kanatlı bir meclisti. Anayasa’ya göre bu iki meclisin aynı anda açık olması gerekiyordu; yani birisi kapalıyken diğeri açık olamazdı. Anayasa, 50.000 erkek nüfus için bir mebus (milletvekili) seçilmesini, seçimlerin dört yılda bir yapılmasını, seçim kanunu çıkarılmasını, milletvekillerinin 30 yaşını geçmemiş,medeni haklara sahip, Türkçe bilen ve yabancı devlet imtiyazı olmayan Osmanlı uyruklulardan seçilip bütün ülkeyi temsil etmesini öngörmekteydi.

Çalışma yeri olarak Ayasofya Camii’nin yanındaki eski Darülfünun binası belirlenen Meclis-i Umumi, gerekli hazırlıkların ardından 19 Mart 1877’de Dolmabahçe Sarayı’nın muayede salonunda II. Abdülhamid, önde gelen devlet adamları, gayrimüslimlerin dini liderleri ile sefirlerin katıldığı bir törenle açıldı ve milletvekilleri ertesi gün mecliste yemin ederek görevlerine başladı.

Osmanlı bürokrasisinde gerek taşra görevlileriyle ve gerekse dış temsilciliklerle
yapılan önemli yazışmalar,belli harfler belirli rakamlarla tanımlanarak oluşturulan
şifreler aracılığıyla yapılırdı.Görevlendirilen memura saraydan veya Bâbıâli’den bir şifre anahtarı verilir; anahtarın bir nüshası merkezde bulundurulur ve yazılar
bu anahtarla şifrelenerek gönderilirdi. Anahtarlar deşifre olma ihtimaline karşı zaman zaman değiştirilirdi. Telgrafla birlikte, bu sistem telgraflarda da kullanılmaya başlandı.

Padişah, onaylanmak üzere kendisine sunulan dosyaların bir kısmını güvendiği, uzmanlığına ve görüşlerine önem verdiği şahıslara inceletir ve karar verirken onların görüşlerinden yararlanırdı. Küçük Said Paşa, Şâkir Paşa ve Derviş Paşa, güvendiği ve sürekli fikirlerine başvurduğu kişilerdi. Padişah tıp gibi uzmanlık isteyen alanlarda görüş belirtmekten kaçınır; hukuka ve adli işlere müdahale etmek istemezdi

II. Abdülhamid Bâbıâli bürokratlarına güvenmiyordu.Padişah, amcası Sultan Abdülaziz dönemi bürokratlarının ülkeyi borç batağına sürükledikleri,bu borçlanmalardan rüşvet ve komisyon aldıkları ve bunların devleti gereksiz yere 1877-78 Osmanlı-Rusya Savaşı’na soktukları kanaatindeydi. Bu yüzden devlet
işlerini Bâbıâli bürokrasisine bırakmak yerine, sarayda deneyip sadakatinden emin olduğu bir ekiple birlikte yürütmeyi tercih etti

Sandalyesiz Nazır:Meclis-i Vükelâ, yani modern Osmanlı hükümeti zamana
ve duruma göre değişmekle beraber, sadrazam/başvekil,şeyhülislâm, serasker, Meclis-i Vâlâ/Meclis-i Tanzimat/Şûra-yı Devlet başkanı, maliye, ticaret,
hariciye, darphane nazırları gibi görev alanları belirli icracı devlet adamlarından oluşurdu.Bunların dışında, daha önce üst düzey görevlerde bulunmuş bazı bürokratlar,tecrübelerinden yararlanmak amacıyla hükümet üyeliğine atanırdı. Bunların görevleri maliye ve hariciye gibi belli bir alanla ilgili olmadığı için
kendilerine sandalyesiz nazır nitelemesi yapılır; konumları günümüzde hükümette yer alan devlet bakanlarına benzerdi.

Bidayet Mahkemesi: 1879 tarihli Teşkilât-ı Mehakim Kanunu’na göre kaza, sancak ve vilâyet merkezlerinde kurulan ve Osmanlı yargı sisteminin ilk derecesini oluşturan mahkemelerdi.

Şûra-yı Devlet, II. Meşrutiyet’ten hemen sonra, 12 Ağustos 1908’de ciddi bir yapısal düzenlemeye tabi tutuldu ve Mülkiye, Maliye, Tanzimat ile Maarif ve Nafıa olmak üzere dört daireye bölündü.

1913’te çıkarılan Sulh Hakimleri Hakkında Kanun-i Muvakkat ile, köy, nahiye ve kazalarda ortaya çıkan önemsiz davaları görüşmek üzere “sulh hakimliği”
adıyla gezici hakimlikler kuruldu.

25 Ekim 1917 tarihli Aile Hukuku Kararnamesi’yle Mecelle’deki aile hukuku eksikliğini tamamladılar. Bu kararname, İslâm, Musevi ve Hıristiyan hukukunu aynı çatı altında toplayan ilginç bir metindir. Ancak, İttihatçıların 1918 yılının sonlarına doğru iktidarı kaybetmeleri üzerine, yeni iktidar 1919’da hem şer’iye mahkemelerini tekrar Şeyhülislâmlığa bağladı hem de Hukuk-ı Aile kararnamesi’ni yürürlükten kaldırdı.

Kanun-i Esasi 23 Aralık 1876'da yürürlüğe girmiştir.

Ayan Meclisi'nin ilk başkanı Server Paşa'dır.

Muhalifler bu erken seçimi "sopalı seçimler" olarak isimlendirilmiştir.

Sistemin önemli bir birimi de Mabeyin Şifre Kâtipliği’ydi. Padişah, bu birim sayesinde Bâbıâli’yi aradan çıkararak vali, vali yardımcısı, ordu komutanı, mutasarrıf, elçi ve konsolos gibi devlet görevlileriyle şifre vasıtasıyla doğrudan ilişkiye geçebiliyor; bu görevliler, kendilerine verilen özel bir şifre anahtarı sayesinde sarayla doğrudan haberleşebiliyordu.

Meclis-i Vükelâ, yani modern Osmanlı hükümeti zamana ve duruma göre değişmekle beraber, sadrazam/başvekil, şeyhülislâm, serasker, Meclis-i Vâlâ/Meclis-i Tanzimat/Şûra-yı Devlet başkanı, maliye, ticaret, hariciye, darphane nazırları gibi görev alanları belirli icracı devlet adamlarından oluşurdu. Bunların dışında, daha önce üst düzey görevlerde bulunmuş bazı bürokratlar, tecrübelerinden yararlanmak amacıyla hükümet üyeliğine atanırdı. Bunların görevleri maliye ve hariciye gibi belli bir alanla ilgili olmadığı için kendilerine sandalyesiz nazır nitelemesi yapılır; konumları günümüzde hükümette yer alan devlet bakanlarına benzerdi.

II. Meşrutiyet’in ilân edilmesinin ardından 1909’da 1876 Anayasası’nın 27. maddesi değiştirilmiştir.

22 Ekim 1912’de eğitim işleri ilâve edilerek Mülkiye ve Maarif Dairesi oluşturuldu.

4 Ağustos 1879 tarihli Mukavelât Muharrirliği Nizamnamesi ile noterlik kurumu oluşturulmuştur.

Eskiden beri var olan ve merkezle taşra bürokrasisi arasında bir köprü vazifesi gören kapıkethüdalıkları 1909’da yapılan bir düzenlemeyle kaldırılmıştır.

Atinanın orta elçilikle idare edilmesine karar verilmiştir.