OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Kanun-i Esasi 23 Aralık 1876’da yürürlüğe girmiştir.

Anayasa’ya göre bu iki meclisin aynı anda açık olması gerekiyordu; yani birisi kapalıyken diğeri açık olamazdı. Anayasa, 50.000 erkek nüfus için bir mebus (milletvekili) seçilmesini, seçimlerin dört yılda bir yapılmasını, seçim kanunu çıkarılmasını, milletvekillerinin 30 yaşını geçmemiş, medeni haklara sahip, Türkçe bilen ve yabancı devlet imtiyazı olmayan Osmanlı uyruklulardan seçilip bütün ülkeyi temsil etmesini öngörmekteydi.

Meclis-i Mebusan’ın esas görevi kanun yapmak ve yıllık bütçeyi inceleyip kabul etmekti. Yeni kanun önerme veya eskileri değiştirme hakkı hükümete aitti; ancak, milletvekilleri padişahın izniyle bu hakkı kullanabilirdi. Kanun tasarısı, şûrayı Devlet’te görüşülüp gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra hükümete gönderilir; hükümet, meclis başkanına ve o da ilgili komisyona havale eder ve bu aşamalardan geçtikten sonra meclis genel kuruluna gelirdi. Tasarı burada önce genel hatlarıyla ve beş gün sonra ise her bir maddesi teker teker müzakere edilir; bütçe tasarı ları ise fasıl fasıl tartışılırdı. Ardından kanun veya bütçe tasarısının tamamı oylanıp kabul edildikten sonra Heyet-i Âyan’a gönderilir; burada, padişahın hukuku, anayasa, devletin bütünlüğü ve genel ahlâk açılarından incelenip tartışıldıktan sonra padişahın onayına sunulur ve kanunlaşırdı.

Heyet-i Âyan bu esaslara aykırılık görürse tasarıyı tamamen reddedebilir veya düzeltilmesi için Meclis-i Mebusan’a geri gönderebilirdi. Reddettiği tasarılar o yıl içerisinde tekrar gündeme getirilemezdi. Anayasa’yı yorumlama hakkı gibi önemli bir ayrıcalığa sahip olan Âyan Meclisi, görev alanına giren konularla ilgili kanun çıkarılmasını veya eski yasaların düzeltilmesini isteyebilirdi. Bu meclisin üyeleri, devlete yaptığı hizmetlerle ön plana çıkmış, kırk yaşını doldurmuş ve hükümet üyeliği yapmış güvenilir kişilerle, elçi, vali, patrik, haham ve üst düzey görevliler arasından padişah tarafından seçilirdi. Üyelik belli bir süre için değil, ömür boyuydu; kişi başka bir göreve atansa bile üyeliği sürer; ancak, üyenin kendi isteğiyle başka bir görev istemesi durumunda üyelik düşerdi. Çalışma şekli ve yönetim yapısı hemen hemen Meclis-i Mebusan’la aynı olan Âyan Meclisi’nin müzakereleri gizliydi; II. Meşrutiyet döneminde gizlilik kararı kaldırılmış ve meclis tutanakları yayımlanmaya başlamıştı.

II Meşrutiyet 23 Temmuz 1908’de ilân edilmiştir.

15 Ağustos 1909’da Anayasa’da yapılan değişikliklerle parlamentonun yapısı ve padişah ve hükümetle ilişkileri yeniden düzenlendi. Aşağıda izah edileceği üzere, tahta çıkan padişahın, kanunlarla Anayasa hükümlerine uyacağına ve vatana ve millete sadık kalacağına dair Meclis-i Umumi’de yemin etmesi, hükümet üyelerinin sadrazam tarafından belirlenip padişahın onayıyla atanması, ayrıca, nazırların, hükümetin genel siyasetinden ortaklaşa ve kendi nezaretlerinin faaliyet alanına giren konulardan da bireysel olarak parlamentoya karşı sorumlu olması kararlaştırıldı. Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılarak Meclis-i Âyân’ın onayını alma şartı getirildi. Ancak meclis üzerinde hâkimiyet kurmak isteyen İttihatçılar 28 Mayıs 1914’te Meclis-i Âyân’ın bu yetkisini kaldırdı.

II Abdülhamid, hem iktidarda olduğu dönemlerde hem de sonraki devirlerde, devleti Yıldız Sarayı’nda oluşturduğu bir ekiple yönettiği ve Sultan Abdülmecid döneminden itibaren Mustafa Reşid Paşa, Mehmed Emin Âli Paşa, Keçecizade Fuad Paşa ve Midhat Paşa tarafından devlet işlerinin merkezi haline getirilen Bâbıâli’yi devreden çıkardığı konularında eleştirilmiştir. Zeki, inatçı, evhamlı, çalışkan, dedesi II. Mahmud’u kendisine örnek alıp onun gibi iktidarı talep eden bir padişah olan II. Abdülhamid, gerçekten de iktidarını sağlamlaştırdıkça yavaş yavaş Bâbıâli’nin yetkilerini doğrudan kullanmaya veya Yıldız Sarayı’nda güvendiği şahıs ve ekiplere aktarmaya başladı. Aslında, padişah, kanundan ziyade, egemen iradeye itaati önemsiyordu. O egemen irade ise, kendisinin temsil ettiği padişahlık makamıydı. Yıldız Sarayı’nda kurduğu bu sistem esasında ilginç; özü itibariyle tepedeki bir şahsa bağlı olduğu için de şartlara göre değişiklik ve esneklik gösterebilen kuralsız, hayli karmaşık bir yapıydı. Öte yandan padişahın Bâbıâli’yi devreden çıkarıp iktidarı sarayda toplama siyasetinin Küçük Said Paşa’nın fikri olduğu ve padişahı onun yönlendirdiği yönünde iddialar vardır.

Sandalyesiz nazır: Daha önce üst düzey görevlerde bulunmuş bazı bürokratlar, tecrübelerinden yararlanmak amacıyla hükümet üyeliğine atanırdı. Bunların görevleri maliye ve hariciye gibi belli bir alanla ilgili olmadığı için kendilerine sandalyesiz nazır nitelemesi yapılır; konumları günümüzde hükümette yer alan devlet bakanlarına benzerdi.

4 Ağustos 1879 tarihli Mukavelât Muharrirliği Nizamnamesi ile noterlik kurumu oluşturuldu. Nizamnameye göre, noterler, bidayet mahkemelerinde görev yapacak; bu mahkemelerin olmadığı yerlerde ise görevlerini mahkeme kâtipleri üstlenecekti.

Tensikat Kanunu’nun eksikliklerini gidermek, mağdurların maddi sorunlarına çözüm bulmak ve her şeyden önce de Meclis-i Mebusan’ın tensikat işlerine karışmasını önlemek amacıyla Zeyl-i Tensikat Kanunu adıyla ek bir kanun çıkarıldı.

23 Aralık 1876'da yürürlüğe giren Kanun-i Esasi'nin öngördüğü parlamentonun halkın seçtiği temsilcilerden oluşan kanadı Meclis-i Mebusan'ın esas görevi kanun yapmak ve yıllık bütçeyi inceleyip kabul etmektir.

Doğru Cevap: B seçeneğidir.

İttihat ve Terakki Cemiyetiyle Ahrar Fırkasının katıldığı 1908 seçimlerini İttihat ve Terakki Cemiyeti kazanmıştır. 

Doğru Cevap : D seçeneğidir.

15 Ağustos 1909’da Anayasa’da yapılan değişikliklerle parlamentonun yapısı ve padişah ve hükümetle ilişkileri yeniden düzenlendi.Tahta çıkan padişshın, kanunlarla Anayasa hükümlerine uyacağına ve vatana ve millete sadık kalacağına dair Meclis-i Umumi’de yemin etmesi, hükümet üyelerinin sadrazam tarafından belirlenip padişahın onayıyla atanması, ayrıca, nazırların, hükümetin genel siyasetinden ortaklaşa ve kendi nezaretlerinin faaliyet alanına giren konulardan da bireysel olarak parlamentoya karşı sorumlu olması kararlaştırıldı. Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılarak Meclis-i Âyân'ın onayını alma şartı getirildi. Ancak meclis üzerinde hâkimiyet kurmak isteyen İttihatçılar 28 Mayıs 1914’te Meclis-i Âyân’ın bu yetkisini kaldırdı.

Doğru Cevap: E seçeneğidir.

Devleti, Yıldız Sarayı'nda oluşturduğu bir ekiple yönettiği ve devlet işlerinin merkezi olarak kabul edilen Bab-ı Âli'yi devreden çıkarmakla eleştirilen padişah II. Abdülhamid'dir.

Doğru Cevap E seçeneğidir.

II. Abdülhamid dönemi devlet sisteminde en önemli birim Mabeyn Başkitabeti'dir

Doğru Cevap A seçeneğidir.

Sultan II. Abdülhamid devlet işlerini Yıldız Sarayı'ndan yürütmeyi uygun görmüş bu da taşra teşkilatıyla doğrudan irtibat kurma zorunluluğunu beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede Mabeyn Telgrafhanesi önem kazanmış iş yükü artmıştır.

Doğru Cevap: D seçeneğidir.

Sultan II. Abdülhamid Bab-ı Âli'nin yetkilerini kısıtlamıştır.

II. Abdülhamid döneminde hükümetin yapısında çok fazla bir değişikklik olmadı; ancak, eski nazır veya sadrazamların “mecalis-i aliyye memuriyeti” adı altında sandalyesiz nazır olarak hükümette görev alma uygulamasına son verildi.

Doğru Cevap: C seçeneğidir.

1876 Anayasasına göre milletvekilleri, nazırlardan biri hakkında şikayetçi olduklarında şikayet edilen nazır Divan-ı Âli (Yüce Divan) ye sevkedilirdi.

Doğru Cevap: B seçeneğidir.

Osmanlı Hükümetine kolektif sorumluluk yetkisi II. Meşrutiyet Dönemi'nde verilmiştir.