OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

Kanun-i Esasi’ye gidişte ikinci aşama hiç şüphesiz II. Mahmud’un çeşitli alanlarda
gerçekleştirdiği reformlarla Sultan Abdülmecid’in saltanatının başında ilân
ettiği Tanzimat Fermanı’dır. Abdülmecid devrindeTanzimat’ın ilânı aslında kendisinden önce başlayan sürecin şeklen tamamlanmasıydı. İçeriğinde toplumsal taleplerin de yer alması Tanzimat Fermanı’nı anayasal nitelikli bir metin, bir Ferman Anayasa yapmaktadır.

Mahmud Şevket Paşa 1880'li yıllardan sonra orduda hizmet etmeye başlamış küçük rütbeli bir subaydı. 1908'den sonra siyasi ve askeri hayatı etkilemeye başlayacaktır.

Siyasi mahfillerde ilk tartışılan Kanun-i Esasi’yi isteyen siyasi gurubun başı sayılan Midhat Paşa’nın tasarısı oldu. Kanun-i Cedid adı verilen bu teklif 57 madde ve sekiz bölümden oluşmaktaydı.

Divan-ı Memalik’in görev ve yetkileri de padişah iradesiyle sınırlandırılmıştı.
Bu tasarıya göre, hükümet üyeleri padişaha karşı sorumluydu; ancak,
Divan-ı Memleket de hükümet üyelerini suçlayabilirdi. Böylece, meclis, sınırlı da
olsa yürütme üzerinde denetim yetkisi kullanabilecekti.

Şûra-yı Devlet, padişahın danışma meclisi olarak aynen korunacak; üye sayısı 150’yi geçmeyen ve tayinle gelen bir de Âyan Meclisi (Senato) bulunacaktı.

18. maddeyle, Osmanlı vatandaşlarının devlet memuru olabilmeleri
için “devletin lisan-i resmîsi” olan Türkçe’yi bilmeleri şart koşulur;
böylece, Türkçe, resmi lisan vurgusuyla tarihte ilk defa hukukî bir belge ile
koruma altına alınır.

Kanun-i Esasi 23 Aralık 1876 tarihinde ilân edilerek uygulamaya
konuldu. Böylece Meşrutiyet yönetimine geçilerek yeni bir devir açıldı.

Meclis-i Umumi, Kanun-i Esasi’ye göre, Osmanlı parlamentosu, birisi seçimle gelen mebusların oluşturduğu Heyet-i Mebusan ve diğeri üyelerini padişahın atadığı Heyet-i Âyan’dan müteşekkil iki kanatlı bir meclisti.

Dikkat çeken ve yıllarca anayasanın meşruiyetini tartışılır hale getiren maddesi 113. maddedir. Bu madde iki bölümden meydana gelir; birinci kısım ülkenin bir tarafında ihtilâl meydana geldiğinde hükümetin sadece orada olmak kaydıyla sıkıyönetim ilân etme hakkı olduğunu belirler; esas tartışılan ikinci madde ise, padişaha “hükümetin emniyetini bozdukları sabit olan kişileri ülke dışına sürme” yetkisi verir. Bu madde yoruma açıktı ve herkese uygulanabilirdi.

Namık Kemal ile Ziya Paşa maddeye aşırı tepki gösterip Kanun-i Esasi’nin toptan
reddini istediler. Rivayete göre, Midhat Paşa, konulmaması halinde Kanun-i
Esasi’nin bütünüyle tehlikeye düşeceğini düşündüğü için madde metindeki haliyle
korundu ve ilk kurbanı da anayasa komisyonu başkanı Midhat Paşa oldu.

Devletin dini İslâm'dır hükmü korunmuştur.