OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918)

18. yüzyılın başlarında bir İngiliz sömürgesi olan Amerika’da uygulanmakta olan vergi yasalarına karşı başlyan protestolar, daha sonra örgütlü bir harekete ve 1770’ten sonra da isyana dönüştü; özellikle Boston’da vergi yasalarına karşı sert bir tavır takınıldı; limana gelen gemiler geri gönderildi. İngiliz Kralı III. George ile parlamento bu durumu şiddetle cezalandırmak istediği için parlamentodan yeni yasalar geçirildi. Parlamentonun aldığı bu kararlar büyük şakınlık yarattı ve Kuzey Amerika’yı harekete geçirdi. Nihayet Virginia yerel meclisi bütün Amerika ortak çıkarlarını görüşmek üzere genel bir kongre çağrısı yaptı. 1774 yılnda Philadelphi a’da toplanan koloni temsilcileri, kolonilerin kendi çıkarlarına uygun yasama yetkisi olduğuna karar verdi. Bir süre sonra İngilizlerle başlayan çatışmalar neticesinde iki yıl içinde bütün kolonilerdeki İngiliz hükümetleri devrildi ve 4 Temmuz 1776’da Amerika ile ‹ngilizlerin yolunu ayıran “Bağımsızlık Bildirgesi” ilân edildi.

Doğru Cevap: C seçeneğidir.

Fransız Devrimi'nden sonra 1789'da ilan edilen İnsan Hakları Beyannamesiyle geleneksel yasalardan vazgeçildi ve kralın uymak zorunda olduğu 1791 Fransız Anayasası ilan edildi. İlan edilen anayasa Rousseau'nun halkın egemenliği ve Montesquieu'nün kuvvetler ayrılığı ilkelerine dayandırıldı.

Doğru Cevap: A seçeneğidir.

Avrupa'da ortaya çıkan liberalleşme fikirlerinin doğurduğu, hükümdarın yetkilerini sınırlama düşüncesi Osmanlı İmparatorlu'ğunda kavramı tam olarak karşılamasa da Sened-i İttifak ile kendini göstermiştir. Uzun ömürlü olmasa da bu belge adeta İngiltere'de Magna Carta'nın oynadığı rolü oynamıştır.

Doğru Cevap: D seçeneğidir.

Sened-i İttifak'ta yer alan, devlet adamlarının keyfî uygulamalarının önlenmesi ve halkın korunması, vergilerin adil düzenlenmesi, sadrazamın yetkilerinin şarta bağlanması ve merkez yönetimi ile taşra âyanının karışılıklı söz vermesi gibi unsurlar -temsil derecesi sınırlı olmakla birlikte- bir toplumsal mutabakata işaret eder.

Doğru Cevap: B seçeneğidir.

II. Mahmud yeniçeriliği kaldırmış, ulemanın etkisini azaltmış ve idareye daha fazla katılımı sağlayacak kurumlaşmayı gerçekleştirmiştir. Abdülmecid devrinde ilan edilen Tanzimat Fermanı II. Mahmud'un başlattığı sürecin tamamlanması olarak görülmektedir.

Doğru Cevap: C seçeneğidir.

Islahat Fermanı'nın ilanı siyasi, hukuki ve idari bazı sonuçlar doğurdu. Kanun önünde Müslim gayrimüslim eşitliğinin sağlanması bu sonuçlar arasında yer almaktadır.

Doğru Cevap: C seçeneğidir.

II. Abdülhamid'in irade buyurması üzerine başlayan çalışmalar neticesinde dört anayasa tasarısı gündeme gelmiştir. Midhat Paşa'ya air olan Kanun-i Cedid siyasi mahfillerde ilk tartışılan anayasa tasarısıdır.

Doğru Cevap: A seçeneğidir.

Osmanlı aydınları arasında Kanun-i Esasi talepleri olmasına rağmen, o günkü zihniyet gereği Padişah iradesi olmadan çalışmalara başlanmamıştı. II. Abdülhamid'in irade buyurması üzerine başlayan hazırlıklar neticesinde dört anayasa tasarısı ortaya çıkmıştır. Midhat Paşanın, Süleyman Paşanın, Fransız Anayasası’ndan adapte edilen Mabeyn Başkâtibi Said Paşanın ve Cemiyet-i Mahsusa’nın hazırladığı dört anayasa tasarısı gündeme gelmiştir.

Doğru Cevap: E seçeneğidir.

On iki bölümden oluşan Kanun-i Esasi 119 madde içermektedir. 

Doğru Cevap: A seçeneğidir.

1876 Anayasasının ilânından sonra hazırlanan bir talimatname ile seçime gidilerek ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı faaliyetlerine başladı. Bu meclisle beraber Kanun-i Esasi’nin öngördüğü, üyelerini padişahın atadığı Meclis-i Âyan da açıldı.

Doğru Cevap: B seçeneğidir.

İnsanlar birlikte yaşamaya başladığından itibaren bir takım kurallarla sosyal hayatı
tanzim etmeye çalışmıştır. Devlet denilen teşkilâtın şeklini, kuruluş esaslarını ve organlarını; idare edenle edilen arasındaki ilişkileri düzenleyen bu kurallar geleneğe
dayalı sözlü ya da yazılı olabilir. Orta-Asya Türk tarihinde var olan “Töre” sözlü,
İslâm tarihindeki “Medine Anayasası” ise yazılı örneklerdendir. Hz. Muhammed,
Hicret’ten sonra Medine toplumunu oluşturan Müslim ve gayrimüslim grupları bir
şehir devleti halinde teşkilâtlandırdı

u ünitede konu edilecek olan anayasaların temeli ise Batı’da daha ziyade hak
ve özgürlük bildirgeleri olarak ortaya çıktı. En eski örneği İngiltere’de 1215’te
yayımlanan Magna Carta Libertatum’dur ki, 1688 tarihli Bill of Rights ile daha
da geliştirildi. İçerik bakımından daha çok geleneksel olan bu metin monarşinin sınırlarını belirlemekteydi. 18. yüzyılda Kuzey Amerika ile Fransa’da ortaya
çıkan daha gelişmiş metinler ise modern anayasacılığın öncüsü oldu. Anayasa,
artık nesilden nesile tekrar edilen uygulamalardan ziyade, akla ve iradeye dayanan toplumsal mutabakatı ifade etmekte ve gelişen fikir akımlarıyla ideolojiler,
toplumlar ve bireyler için özgürlük ve eşitlik kavramlarını tartışmaktaydı. Bunun
en uygun yolu ise monarşilerin gücünü sınırlamak ve bireylerle devletin ilişkilerini belirleyen sözleşmeler yapmaktan geçmek

İlk Osmanlı anayasası Kanun-i Esasi olarak isimlendirildi. 1876 yılında ilân edilen
Kanun-i Esasi, tıpkı ABD ve Avrupa’daki benzerleri gibi tarihi bir sürecin ürünü ve
18. yüzyıl, özellikle de 19. yüzyılda yapılan bir dizi reform ve ıslahat hareketlerinin
sonuncusu olarak ortaya çıktı. Yayımlandığı tarihlerde daha ziyade dış baskıların
doğurduğu bir belge olarak yorumlandıysa da, bu yargı, bütünüyle doğru değildir;
zira, ortaya çıkmasında daha çok iç şartlar etkili oldu

Fransa’daki gelenekleri alt üst eden bir devrimin ardından
asilzade ve ruhbanların imtiyazları sonlandırıldı; feodalizm ilga edilerek köylülerin konumu düzenlendi. 1789’da yayımlanan İnsan Hakları Beyannamesi’yle
geleneksel yasalardan vazgeçildi ve kralın uymak zorunda olduğu 1791
Fransız Anayasası ilân edildi

Fransa Anayasası’nın serüveni daha kanlı oldu. Montesquieu ve J. J.
Rousseau gibi düşünürler toplumsal eşitliğe, özgürlüğe, hatta kuvvetler ayrılığı
prensibine vurgu yapıyorlardı; ancak hiç biri devrimden önce hayata geçirilemedi. 17. yüzyılda Avrupa’da yaşanan savaşlar ve 18. yüzyılda sanayi inkılâbı ile
birlikte üretim tarzında meydana gelen değişimler toplumları etkiledi

Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Antlaşmasından önce 1856’da ilân
edilen Islahat Fermanı, Kanun-i Esasi’yi yaklaştıran bir basamak oldu. Avrupa
devletleri, savaşta yanında yer aldıkları Osmanlı Devleti’ne gayrimüslim ahali
lehinde bazı idari düzenlemeler yaptırmak istiyordu.

Osmanlı toplumunun idareye katılımını sağladı. Bir çok kanun
ve düzenlemenin bu meclislerden çıkması, adı konmamış parlamento fikrini
canlandırdı. Yerel meclis üyelerinin bir kısmının seçimle tespiti seçim bilincini
doğurdu. Anayasa fikrinin doğuşuna etki eden bir diğer iç dinamik de gayrimüslim unsurlara verilen Cemaat Nizamnameleridir.

Osmanlı Devleti’nde 1876’ya kadar
birçok yeni kurum hayata geçirildiği gibi, mahalli idareler de güçlendirilmeye çalışıldı; özellikle eğitimde önemli adımlar atıldı. Buna paralel olarak önce devletin
resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi; ardından yarı resmi ve özel nitelikli gazetelerin hayata geçmesiyle kamuoyu oluşmaya başladı

Siyasi mahfillerde ilk tartışılan Kanun-i Esasi’yi isteyen siyasi gurubun başı sayılan Midhat Paşa’nın tasarısı oldu. Kanun-i Cedid adı verilen bu teklif 57 madde ve sekiz bölümden oluşmaktaydı. Bölümleri, “Osmanlı Devleti’ni Oluşturan
Ülkeler”, “Padişah ve Hanedan” “Memurlar”, “Şûra-yı Devlet”, “Meclis-i Mebusan”,
“Osmanlı vatandaşlığı ve Osmanlıların Hakları ve Ödevleri”, “Yürütme” ve
“Kanun-i Cedid’in Ta’dili”ydi. Midhat Paşa her ne kadar ateşli bir anayasa taraftarı
ise de teknik olarak bu konuda yeterli donanıma sahip değildi

On iki bölüm ve 119 maddeden oluşan Kanun-i Esasi’nin bölümleriyle içerikleri
şöyleydi:
1- Memâlik-i Devlet-i Osmaniyye/Osmanlı Devleti’ni Oluşturan Ülkeler
(madde 1-7): Yedi maddeden meydana gelen bu bölümde Osmanlı Devletini ve
iktidarı tanımlanır. Birinci maddede, Osmanlı Devleti’nin mevcut idari bölgeleriyle (merkeze bağlı ve imtiyazlı eyaletler) üniter bir yapı ve ikinci maddede de
devletin başkentinin İstanbul olduğu ifade edilir. Hilâfet hakkına da sahip olan
Osmanlı hanedanında padişahlığın eski kurallara uygun olarak ailenin en büyük ferdine ait olduğu belirtilir (madde 3). Padişah, aynı zamanda hilâfet hukukundan dolayı İslâm