OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 3

II. Abdülhamid öncelikle “merkeziyetçi” bir yönetim anlayışını benimsemiş taşra idaresini de kontrolü altına almıştır.  Taşra idaresinde valilerin atama ve görevden alınmasını bizzat üstlenmiştir. Doğrudan padişahla iletişim kuran valiler ön plana çıkmış; jurnal (ihbar) sistemi yaygınlık kazanmıştır.  Padişah  güvenmeyip başkentten uzaklaştımak istediği üst düzey bürokratları taşra eyaletlerine atayarak valiliği bir “sürgün” aracı olarak da kullanmıştır. Bu dönemde valilerin Mekteb-i Mülkiyye ve Mekteb-i Hukuk mezunları arasından atanması, vilâyet yönetimi açısından mühim bir gelişmeydi. Bununla birlikte bu bir kural olmayıp kritik konumdaki yerlere zaman zaman asker kökenli idareciler de atanmaktaydı.

1859’da taşranın ihtiyaç duyduğu vali, mutasarrıf, kaymakam ve nahiye müdürü gibi mülki idarecileri yetiştirmek üzere Mekteb-i Mülkiyye kurulmuştur. 1877’de yeniden düzenlenerek yüksekokul düzeyine getirildi ve bugünkü Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin temelini oluşturdu. Doğru cevap D'dir.

Valilikler, II. Abdülhamid zamanında önemlerine göre sınıflandırıldı. Buna göre Hicaz, Suriye, Bağdat, Yemen, Halep, Erzurum, Aydın ve Trablusgarp gibi çoğunlukla Araplar'ın yerleşik olduğu vilâyetler birinci derece olup valilerine 20.000; Hüdavendigâr (Bursa), Edirne, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Ankara, Selânik, Manastır, Kosova, Yanya, Konya, Sivas, Diyarbekir, Adana, Basra, Van, Ankara, ikinci derece valilik sayılmış olup valilerine 17.000; Kastamonu, Bitlis, Bingazi, İşkodra, Trabzon, Musul ve Mâmuratülaziz ise üçüncü sınıf valilik olup valilerine de 15.000 kuruş maaş verilmesi kararlaştırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk belediye teşkilatı, Kırım Savaşı'nın şehirde yarattığı düzensizliğe bir çözüm olmak üzere Şehremaneti adıyla 1855 yılında İstanbul'da kurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Kaymakam maaşları kazanın derecesine göre 1.250-2.500 kuruş arasında değişirdi. Doğru cevap A'dır.

3 maddede verilenlerin hepsi Anadolu Islahatı'nı yürüten Şakir Paşa'nın sorumlulukları arasındaydı. Buna göre doğru cevap E'dir.

Başlangıçta Osmanlıcılık anlayışıyla hareket eden İttihatçılar Trablusgarp savaşından sonra Müslüman-Arap unsurlara karşı İslamcılık siyasetini sürdürmüştür. Doğru cevap A'dır.

Gerek 1864 Vilâyet Nizamnamesi gerekse daha sonra yapılan düzenlemelerin
tam olarak uygulanamadığı bazı özerk vilâyetler vardı. Devletin genel idari düzeni
dışındaki yerlerden biri olan Lübnan, 9 Haziran 1861 tarihli Lübnan Nizamnamesine göre yönetilmekteydi. Benzer bir durum Girit’te, 1 Aralık 1867’de yürürlüğe giren Girit Vilâyeti Nizamnamesi ile oluşturuldu. Her iki yerde de “bağımsız” idari,adli ve mali yapılar söz konusuydu. Osmanlı Devleti’nin genel idari yapısı dışındakalan bir diğer yer ise Mısır'dı. Bunun yanı sıra yeni düzenlemelerin dışında olan Hicaz, Mekke emirlerinin;Yemen ise imamlarla yerel hanedanların yönetimi altındaydı.

Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk belediye teşkilatı, Kırım Savaşı'nın şehirde yarattığı düzensizliğe bir çözüm olmak üzere şehremaneti adıyla 1855’te İstanbul’da kuruldu.

Ermenilerin amacı  vilâyât-ı sitte denilen altı doğu ilinde (Erzurum, Van, Sivas, Bitlis, Mâmuretülaziz, Diyarbekir) özerk bir yönetim kurmaktı. Oysa, bu bölgelerin tamamında azınlık durumunda ve dağınık hâlde yaşamaktaydılar.

23 Temmuz 1908’de ilân edilen II. Meşrutiyet’le birlikte, merkezi yönetimde olduğu gibi taşra idaresinde de önemli değişiliklikler meydana geldi. 31 Mart Olayı'nın
ardından II. Abdülhamid’in tahttan indirilip yerine V. Mehmet Reşad’ın getirilmesiyle, yönetimde padişahın etkisinin azaldığı ve Bâbıâli’nin, yani hükümetin devlet yönetimine hâkim olmaya başladığı bir döneme geçilir. Bu süreçte başrolü oynayan İttihat ve Terakki Cemiyeti, tedrici olarak hükümet ve devlet yönetimine egemen oldu. Cemiyetin yönetimi tam olarak ele geçirmesi ise, 1913’teki Bâbıâli baskınıyla gerçekleşti.

Erzurum, Anadolu ıslahatı için pilot bölgeydi; buradan elde edilen sonuçlar diğer  vilâyetlere uygulandı. Islahat çalışmaları, Sivas, Amasya, Tokat ve Şebinkarahisar sancaklarından oluflan Sivas vilâyetinde de uygulandı; Ermenilerin çıkardıkları karışıklıklar önlendi.

1864 Vilayet Nizamnamesi, nizamiye mahkemelerinin kurulmasını da öngörmekteydi. Buna göre, kazalarda Meclis-i Deâvi, sancaklarda Meclis-i Temyiz, vilâyetlerde ise Divan-ı Temyiz adıyla mahkemeler kurulacaktı.

Berlin Antlaşmasında, Rumeli ve Anadolu vilâyetlerinde ıslahat yapılmasına
dair maddeler vardı. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin doğrudan kendi
idaresi altında olan yerlerde bile bağımsız hareket etmesini engellediği gibi, büyük devletlerin Hıristiyanları bahane ederek devletin içişlerine karışmalarına yol açtı.

Cezayir, 1830 yılından itibaren Fransa'nın sömürgesi olmaya başladı. Cezayir'de 1847'de çıkan ayaklanma sonucu Osmanlı Yönetimi Fransa'nın Cezayir'deki sömürge yönetimini kabul etmek zorunda kaldı.

Berlin Antlaşması ile hem Balkanlar’da hem de Doğu Anadolu’da ciddi toprak
kaybı yaşandı. Balkanlar’da Romanya, Sırbistan ve Karadağ Prenslikleri bağımsız
olduğu gibi, Bosna-Hersek, Avusturya, Kıbrıs da, İngiltere yönetimine geçti;
Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya terk edildi. Ardından, 1881’de Fransa Tunus’u;
1882’de ise İngiltere Mısır’ı işgal etti. Öte yandan Berlin Antlaşması, Balkanlar’daki bazı vilâyetlerde merkezi otoritenin zayıflamasına neden oldu. Antlaşma ile, eski Tuna ve Niş vilâyetlerinin bir bölümünde özerk Bulgaristan Prensliği kurularak “pamuk ipliği” ile Osmanlı Devleti’ne bağlandı; ayrıca, bugünkü Bulgaristan’ın güneyinde oluşturulan muhtar Doğu Rumeli Vilâyeti 1886’da Bulgaristan’la birleşti.

1871 tarihli Vilâyet Nizamnamesi taşra belediyelerinin yasal temellerini oluşturdu.

Anadolu Islahatı adıyla siyasi kimlik kazanan Ermeni ıslahatı, Islahat Fermanı
gibi, büyük devletlerin Osmanlı Devleti’nin içişlerine müdahalesi için etkili bir
vasıta olarak kullanıldı. Baskı ve müdahalelere göğüs germeye çalışan Osmanlı
Devleti ise, güvendiği devlet adamlarını müfettiş sıfatıyla görevlendirerek Anadolu Islahatını kontrol ve inisiyatifi altında tutmaya çalıştı. II. Abdülhamid, 27 Haziran 1895’te Yaver-i Ekrem Müşir Ahmed Şakir Paşa’yı “Anadolu Vilâyetleri Umum Müfettişliği”ne getirdi. Bu atamayla ilgili elçiler de bilgilendirildi.

Basın- yayın hayatının sansür ve devlet adamları, kurumlar ve halkın ise hafiye teşkilatı aracılığıyla kontrolü II. Abdülhamid’in kısa sürede idari ve sosyal alanda sıkı bir denetim kurmasını sağladı. Bu dönemde basına şiddetli sansür uygulandı. Muhalefetin sesini duyurma araçları arasına katılan ve giderek siyasallaşan siyasallaşan tiyatro oyunları da bu dönemde sansür kapsamına alındı.

Bu bağlamda ilk boykot hareketi, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor koşulları fırsata dönüştüren Avusturya’nın 1908’de Bosna ve Hersek’i topraklarına kattığını ilân etmesine tepki olarak başlatıldı

Yunanistan’ın Girit’i ilhak emelleri ve Osmanlı vatandaşı Rumları siyasi amaçları doğrultusunda yönlendirme çabaları boykotun en önemli nedenleriydi.