OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 14

Sened-i İttifak'ta yer alan, devlet adamlarının keyfî uygulamalarının önlenmesi ve halkın korunması, vergilerin adil düzenlenmesi, sadrazamın yetkilerinin şarta bağlanması ve merkez yönetimi ile taşra âyanının karışılıklı söz vermesi gibi unsurlar -temsil derecesi sınırlı olmakla birlikte- bir toplumsal mutabakata işaret eder.

Doğru Cevap: B seçeneğidir.

II. Mahmud yeniçeriliği kaldırmış, ulemanın etkisini azaltmış ve idareye daha fazla katılımı sağlayacak kurumlaşmayı gerçekleştirmiştir. Abdülmecid devrinde ilan edilen Tanzimat Fermanı II. Mahmud'un başlattığı sürecin tamamlanması olarak görülmektedir.

Doğru Cevap: C seçeneğidir.

İnsanlar birlikte yaşamaya başladığından itibaren bir takım kurallarla sosyal hayatı
tanzim etmeye çalışmıştır. Devlet denilen teşkilâtın şeklini, kuruluş esaslarını ve organlarını; idare edenle edilen arasındaki ilişkileri düzenleyen bu kurallar geleneğe
dayalı sözlü ya da yazılı olabilir. Orta-Asya Türk tarihinde var olan “Töre” sözlü,
İslâm tarihindeki “Medine Anayasası” ise yazılı örneklerdendir. Hz. Muhammed,
Hicret’ten sonra Medine toplumunu oluşturan Müslim ve gayrimüslim grupları bir
şehir devleti halinde teşkilâtlandırdı

Fransa’daki gelenekleri alt üst eden bir devrimin ardından
asilzade ve ruhbanların imtiyazları sonlandırıldı; feodalizm ilga edilerek köylülerin konumu düzenlendi. 1789’da yayımlanan İnsan Hakları Beyannamesi’yle
geleneksel yasalardan vazgeçildi ve kralın uymak zorunda olduğu 1791
Fransız Anayasası ilân edildi

On iki bölüm ve 119 maddeden oluşan Kanun-i Esasi’nin bölümleriyle içerikleri
şöyleydi:
1- Memâlik-i Devlet-i Osmaniyye/Osmanlı Devleti’ni Oluşturan Ülkeler
(madde 1-7): Yedi maddeden meydana gelen bu bölümde Osmanlı Devletini ve
iktidarı tanımlanır. Birinci maddede, Osmanlı Devleti’nin mevcut idari bölgeleriyle (merkeze bağlı ve imtiyazlı eyaletler) üniter bir yapı ve ikinci maddede de
devletin başkentinin İstanbul olduğu ifade edilir. Hilâfet hakkına da sahip olan
Osmanlı hanedanında padişahlığın eski kurallara uygun olarak ailenin en büyük ferdine ait olduğu belirtilir (madde 3). Padişah, aynı zamanda hilâfet hukukundan dolayı İslâm

4 Temmuz 1776’da Amerika ile İngilizlerin yolunu ayıran “Bağımsızlık Bildirgesi”
ilân edildi.

Meşrutiyet’in ilânından sonraki yıllarda Kanun-i Esasi’de yedi kere değişiklik yapıldı. İlki II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra, 21 Ağustos 1909’da yapılanı ilk olmanın yanında, aynı zamanda en köklü olanıdır.

"Avrupa’daki liberalleşme fikirlerinin doğurduğu monarkın yetkilerini sınırlama
düşüncesi -tam anlamıyla karşılamasa da- Osmanlı’da 1808 tarihli Sened-i İttifak ile kendini gösterdi. Kanun-i Esasi’ye gidişte adeta İngiltere’deki Magna Carta rolünü oynayan bu belge uzun ömürlü olamadı. Bu belge padişahın ve merkezi yönetimin otoritesini sağlamlaştırırken, aynı zamanda o tarihe kadar âyanların teamüle bağlı olan haklarını da sözleşmeye bağladı."

Bâbıâli’yi devreden çıkararak yetkilerini doğrudan kullandı, Mabeyin şifre kâtipliği kuruldu, Vali, vali yardımcısı, ordu komutanı, mutasarrıf, elçi ve konsolos gibi devlet görevlileriyle şifre vasıtasıyla doğrudan ilişkiye geçildi, Sadrazamın bürokrasi üzerindeki nüfuz ve itibarını zayıflattı, Padişahın n kurmuş olduğu sistemin önemli bir ayağını hafiye, yani kendisine bağlı gizli bir istihbarat ve jurnalcılık örgütü oluşturmaktaydı.

Sultan Abdülaziz, Midhat Paşa ve Hüseyin Avni Paşa’nın önderliğinde gerçekleştirilen bir darbe neticesinde tahttan indirilip yerine V. Murad geçirilmiştir.

15 Ağustos 1909’da Anayasa’da yapılan değişikliklerle parlamentonun yapısı ve padişah ve hükümetle ilişkileri yeniden düzenlendi. Aşağıda izah edileceği üzere, tahta çıkan padişahın, kanunlarla Anayasa hükümlerine uyacağına ve vatana ve millete sadık kalacağına dair Meclis-i Umumi’de yemin etmesi, hükümet üyelerinin sadrazam tarafından belirlenip padişahın onayıyla atanması, ayrıca, nazırların, hükümetin genel siyasetinden ortaklaşa ve kendi nezaretlerinin faaliyet alanına giren konulardan da bireysel olarak parlamentoya karşı sorumlu olması kararlaştırıldı. Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılarak Meclis-i Âyân’ın onayını alma şartı getirildi. Ancak meclis üzerinde hâkimiyet kurmak isteyen İttihatçılar 28 Mayıs 1914’te Meclis-i Âyân’ın bu yetkisini kaldırdı.

Şûra-yı Devletin kuruluş amacı, kanun ve tüzük tasarılarını hazırlamak, mahkeme veya meclislerin verdiği kararların temyizinde adliye ve idare memurları arasında çıkan anlaşmazlıkları çözmek, hükümetle şahıslar arasındaki davalara bakmak, uygulamada karşılaşılan sorunlarda kanun metinlerini yorumlamaktı.

Henüz 33 yaşında iken Osmanlı ordusunun hem siyasi hem de askerî lideri haline gelen Enver Paşa, Osmanlı Devleti’nin Almanya ile müttefik olarak Birinci Dünya Savaşı’na girmesinin bir numaralı sorumlusu olarak kabul edilir.

Meşrutiyet döneminin siyasi ve askerî tarihinde, Ekim-Aralık 1912 tarihleri arasında cereyan eden Balkan Savaşı ve bu savaşta Osmanlı ordusunun uğradığı ağır mağlubiyet bir dönüm noktası olur; 1908’den itibaren yapılan askerî düzenlemelere rağmen ordunun küçük Balkan devletleri ittifakına (Bulgaristan-Yunanistan-Sırbistan-Karadağ) karşı Çatalca’ya kadar çekilmesi Osmanlı siyasetinde bir şok etkisi yaratır. O güne kadar doğrudan hükümet kurmayıp işleri arkadan idare etmeye çalışan İttihat ve Terakki Fırkası, Balkan Savaşı felâketinin sebep olduğu krizi iktidara el koyma fırsatı olarak değerlendirir. Enver Bey ve Talat Bey’in başını çektiği İttihatçılar 23 Ocak 1913’te Bâbıâli’deki hükümet toplantısını basar ve bu esnada Harbiye Nazırı Nazım Paşa vurularak öldürülür; Enver Bey Sadrazam Mehmed Kâmil Paşa’nın başına silahı dayayıp istifasını alır. Doğru cevap B’dir.

1913 yılı sonunda gelen Liman von Sanders başkanlığındaki heyet, Sultan Abdülhamid döneminde gelen Birinci Alman Askerî Misyonundan farklı olarak sadece danışmanlık değil, Osmanlı birliklerine bizzat komutanlık da yaptı. Savaşın başında İstanbul’daki 1. Ordunun komutanlığına getirilen Liman Paşa, Çanakkale Cephesi’nin açılması sonrasında Gelibolu merkezli 5. Ordu’nun komutanlığı üstlendi. O sıralar Belçika’daki pasif görevinden memnun olmadığı için kendi isteğiyle 12 Aralık 1914’de üçüncü kez Osmanlı hizmetine giren von der Goltz Paşa ise önce Liman Paşa’nın yerine 1. Ordu komutanlığına; ardından Ekim 1915’te Mezopotamya’da yeni oluşturulan 6. Ordu komutanlığına atandı; Irak ve İran sınırında İngilizlerle yapılan çatışmalara katıldı.  Doğru cevap D’dir.

Kasım 1915’te kurulan Umur-ı Havaiyye Müfettişliği'nin başına Yüzbaşı Erich Serno atanmıştır.

Dünya hava harp tarihinde ilk bombardımanın Trablusgarp Savaşı’nda 1 Kasım 1911’de İtalyan uçaklarınca gerçekleştirilmesi Osmanlıların havacılığa olan ilgisini arttırdı. Ertesi sene Fransa, İngiltere ve Almanya’dan keşif (reconnaissance) uçakları satın alındı. O sıralarda Fransa’daki uçuş eğitimini 21 Şubat 1912’de başarıyla bitiren ve Osmanlı Hava Kuvvetleri’nin 1 numaralı brövesini alan Fesa Bey ile Yusuf Kenan Bey de ülkeye dönmüştü. Onların ardından sekiz Osmanlı subayı daha Avrupa’daki çeşitli uçuş okullarına gönderildi. 3 Temmuz 1912’de Ayastefanos (Yeşilköy)’da bir Tayyare Mektebi ve sonrasında da ordu içindeki ilk hava bölükleri kuruldu.

Kitabın yazarı von der Goltz'dur. Osmanlı topraklarına geldiği tarihlerde yayınlanan ve sonradan Türkçe dahil çeşitli dillere çevrilmiş olan “Silahlanmış Millet/Millet-i Müsellaha” (Das Volk in Waffen) adlı kitabı, Birinci Dünya Savaşı sırasında hayata geçecek olan topyekûn seferberlik fikrinin ve ordu-millet idealinin teorik ifadesiydi. Von der Goltz’a göre askerlikte teknolojiden önce manevi değerlere sahip olmak önemlidir.

Harbiye Mektebi II. Mahmut döneminde açılmıştır. Goltz Paşa’ya Osmanlı ordusunda biri Askerî Mektepler Umumî Müfettişliği ve diğeri de Erkân-ı Harbiyye İkinci Reisliği olmak üzere iki resmi görev verildi. İlk el attığı alan subay ve kurmay subay eğitimi oldu. Zaten gelir gelmez Pangaltı’daki Harbiye’de ders vermeye başlamıştı. Orduya subay yetiştiren Mekteb-i Harbiyye ve Halıcıoğlu’ndaki Mühendishane-i Berrî-i Hümayun (Topçu ve İstihkam Mektebi) ile bu iki mektepten dereceyle mezun olanlara kurmay subaylık eğitimi veren Erkân-ı Harbiyye Sınıflarının (sonradan Harp Akademileri) programlarında değişiklik yaptı. Fen ve mühendislik bilimlerine ağırlık verilmesi yüzünden ihmal edilmiş olan askerî tarih, coğrafya, silah bilgisi, haritacılık vs. gibi derslere daha fazla yer verilmesi için uğraştı. İleriki yıllarda kıta ve karargâhlarda üst düzey görevler alacak olan kurmay subay adaylarının teorik derslerin yanı sıra sahaya inip pratik yapmalarının da yolunu açtı. Kurmay gezileri, askerî birliklerde staj, atış talimleri gibi öğretim araçları, Sultan Abdülhamid’in izin verdiği ölçüde yürürlüğe sokuldu; bazı askerî öğrenciler, subaylık ve kurmaylık eğitimi için Almanya’ya gönderildi.

1868 yılında Galatasaray’da açılan Mekteb-i Sultani, bugünkü Galatasaray Lisesi’dir. Kuruluş amacı, devlet ve milletle ilgili konularda ortak duygu ve düşüncelere ve Batı medeniyetinin insanlığın ortak değerleri haline gelen felsefe ve düşünce birikimine sahip bireyler yetiştirmekti.