OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 10

Tanzimat’tan sonra dış ticaretin gelişmesi neticesinde piyasalarla ekonominin parasallaşması ve kâğıt para, hisse senedi, esham ve tahvil gibi yeni araçların piyasaya girmesi, para ve kredi işlemlerini yoğunlaştırdı. Baltazzi ve Alleon isimli Galata bankerlerinin kurdukları Dersaadet Bankası, ticari bankacılıktan ziyade, para istikrarını sağlamak ve devlet adına Avrupa’ya poliçe çekme görevlerini yerine getirdi. 1852’de tasfiye edilmesi üzerine Banka-i Osmani, The Ottoman Bank ve Türkistan Bankası girişimleri oldu ve nihayet, 1863’te İngiliz ve Fransız sermayesi ağırlıklı kâğıt para çıkarma tekeline sahip Bank-ı Osmani-i Şâhâne kuruldu.

Bankacılıkla ilgili en önemli gelişme şüphesiz ki, Mithat Paşa’nın kurduğu memleket sandıklarıyla onları takip eden menafi sandıkları geleneği üzerine oturan ve 15 Ağustos 1888 tarihli içtüzüğe göre kurulan Ziraat Bankası’nın faaliyete geçmesidir.

Osmanlı hükümetinin 20 Ocak 1883’te inşa imtiyazını İngilizlere verdiği 67 km’lik Mersin-Tarsus-Adana Demiryolu 2 Ağustos 1886’da işletmeye açıldı. Daha sonra yapımına karar verilen Bağdat Demiryolu için bu hattın önemini gören ve 1906’da bütün hisselerini ele geçiren Almanlar, 4 Ekim 1888’de de Haydarpaşa-İzmit Demiryolu’nu Ankara’ya kadar uzatmak şartıyla satın aldı. 1889’da kurulan Anadolu Demiryolu Şirketi, 1892’de hattı Ankara’ya kadar uzattı. İmtiyaz müddeti 99 sene ve kilometre garantisi de 15.000 franktı.

Tarım konusunda halkı aydınlatmak ve işin teorisiyle pratiğini bir arada öğretmek amacıyla Osmanlı Devleti tarafından açılan Nümune Çiftliği 1881 yılında kurulmuştur. Doğru cevap A şıkkıdır.

20 Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi’yle Duyûn-ı Umumiyye İdaresi kurulmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Maliyenin, kendisine ait gelirleri bizzat atadığı görevliler (emin) eliyle tahsil ettirmesine Emanet sistemi denirdi. Doğru cevap E şıkkıdır.

İttihatçıların 8 Nisan 1916’da çıkarttığı ve değer ölçüsü olarak altın ve para birimi olarak da kuruşun esas alındığı kanun, Tevhid-i Meskûkât Kanun-ı Muvakkatidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Memleket Sandıkları, Midhat Paşa’nın 1861 Niş valiliği sırasında Pirot kasabasında kurduğu, daha sonra 1865’te Tuna valiliği esnasında geliştirdiği ilk zirai kredi sandığı için kullanılan tabirdir. 19 Temmuz 1867 tarihli Memleket Sandıkları Nizamnamesi ile bütün ülkeye yaygınlaştırılan sandıkların sermayeleri, halkın imece usulüyle işleyeceği tarlalardan elde edilen ürünün satışıyla oluşturuldu. Her kazanın sandığı diğerinden bağımsızdı. Çiftçiye verilen kredinin miktarı en fazla 20 lira olup yıllık faizi %12 idi. Doğru cevap C şıkkıdır.

1851’de inşasına başlanan İskenderiye-Kahire Hattı Osmanlı ülkesindeki ilk demiryolu olup 1856’da işletmeye açılmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

İlk Osmanlı anonim şirketi olan Şirket-i Hayriyye 1850 yılında kurulmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hanedan üyelerinin anonim şirketlerin idare meclislerine başkan veya üye olmaları Sultan Mehmed Reşad'ın iradesiyle yasaklanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bir tarafın sermayeyi ve diğer tarafın da emeği koyması, yani işletmeyi üstlenmesiyle oluşan ve kâr paylaşımı esasına dayanan İslâm hukuku kaynaklı ortaklık çeşidine Mudarebe şirketi adı verilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

İttihat ve Terakki’nin İstanbul delegesi Kara Kemal veya Zülüflü Kemal diye de bilinen Kemal Bey’in denetiminde olan Heyet-i Mahsusa-i Ticariyye, İstanbul’un iaşe tekelinden büyük kâr elde etti ve bu paralar, Kara Kemal’in ileride kuracağı milli şirketler projesinin de sermayesini oluşturdu. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bir tarım ülkesi olan Osmanlı Devleti’nde 1800’lü yılların başında nüfusun %80’i ziraatle uğraşmaktaydı. 19. yüzyıldaki modernleşme ve sanayileşme girişimlerine rağmen 1900’lerde de bu oranda fazla bir değişiklik görülmez; ancak, bu süre zarfında doğal olarak yapılan tarımın niteliğinde büyük mahiyet farkları ortaya çıkar. Nitekim, 1800’lerde tarımsal üretim daha çok yerel boyutta, yani uzak bölgelere pazarlanmaksızın yerel ihtiyaçları karşılamak için yapılırken, 19. yüzyılın sonlarında gelişen ulaşım imkânlarının da etkisiyle artık ticari amaçlı olarak daha büyük ölçekte ve nispeten modern aletlerle yapılmaktaydı.

Devlet, tarım konusunda halkı aydınlatmak ve için teorisiyle pratiğini bir arada öğretmek amacıyla İstanbul’da ve taşrada ziraat mektepleri açtı. 1881’de Edirne Hamidiye Ziraat Mektebi ve Nümune Çiftliği kuruldu; ancak, tahsisat yetersizliği nedeniyle üç yıl içinde kapatıldı. Doğru yanıt A seçeneğidir.

1913 ve 1915’te devletin yaptırdığı sanayi istatistikleri eksik olmalarına rağmen, gene de sanayi konusunda bize bir fikir verebilir. Bu sayımlara göre, mevcut sanayi tesislerinin yaklaşık yarısı İstanbul’da, %25’i İzmir’de ve geri kalanı da ülkenin değişik yerlerinde bulunmakta olup fabrikaların %8’i devlete, %11’i anonim şirketlere ve %81’i de şahıslara aitt.

Halı ihraç edilen ürünlerin en önde geleni olup halıcılığın merkezi Batı Anadolu ve özellikle de Gördes, Demirci, Isparta ve Uşak’tı. 1870’lerin sonunda halı ihracından elde edilen gelir 17 milyon kuruş iken, 1890’ların ortasında bu rakam 32 milyon kuruşa yükseldi. 1900’de Uşak’ta halı sanayiinde çalışan işçi sayısı 6.000 ve tezgâh sayısı da 1.200’dü. 1908’de İngilizler Oriental Carpet Manufacturers Limited’i (Şark Halı İmalatçıları Şirketi) kurarak ve tekel oluşturarak halı sektörünün %75’ini kontrol etmeyi başardı; böylece, halı ihracatından elde edilen büyük kârlar da şirketin Londra’daki merkezine aktı. Doğru yanıt A seçeneğidir.

1875 Moratoryumu’nun korkuttuğu Avrupalı yatırımcıların borçlarını tahsil edebilmek amacıyla hükümetle yaptıkları görüşmeler neticesinde 20 Aralık 1881 tarihli Muharrem Kararnamesi’yle Duyûn-ı Umumiyye İdaresi kuruldu; ipek, tütün, tuz, balık avı, damga ve içkiden alınan vergileri, yani devletin gelirlerinin %20’sini tahsil ve borç ödemelerine tahsis etme hakkı bu idareye verildi.

Osmanlı hazinesi 1886 ile 1914 yılları arasında 24 kere dış borca başvurdu ve toplam 156,37 milyon sterlin borçlandı. şartları aşırı olmayan bu borçlanmalardan elde edilen paralar, avansların geri ödenmesi, silâh bedeli, bütçe açıklarının kapatılması, daha önce alınan borçların ödenmesi veya dönüştürülmesi, Bank-ı Osmani’ye olan borçların tesviyesi, demiryolu ve rıhtım inşası, Trablusgarp ve Balkan savaşlarını finanse edebilmek için alınan avansların geri ödenmesi gibi amaçlara harcandı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin payına düşen 84.600.000 lira, en büyük alacaklısı olan Fransa’yla yapılan müzakerelerden sonra daha da düşürüldü ve 1926’dan itibaren ödenmeye başlandı. En son taksiti 1954’te ödenen Osmanlı borçları, borçlanmanın 100. yılında tamamen tesviye edilmiş oldu.