OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 6

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesinden birkaç ay önce parlamentonun onayı alınmadan yürürlüğe sokulan Askerî Yükümlülükler Kanunu, Cumhuriyet dönemi Türkiyesinin zorunlu askerlik uygulamasının da temelini oluşturur. Her ne kadar 1927’de çıkarılan 1111 sayılı kanunla yürürlükten kalkmış gibi gözükse de, 1914 tarihli son Osmanlı askerlik kanununun getirdiği “topyekûn seferberlik” anlayışı varlığını korudu. Her an bir savaş çıkabileceği düşüncesiyle askerlik yaşına gelmiş erkek nüfusu barış zamanında da silah altında tutmaya çalışmak bunun bir göstergesidir.

Kara ordusunda Alman etkisi hissedilirken, donanmada 19. yüzyılın ortalarından beri olduğu gibi, yine İngiliz danışmanlar kullanıldı. Nitekim, önce 1909 başlarında Amiral Gambel’in başkanlığını yaptığı bir heyet; ardından Mayıs 1910-Şubat 1911 arasında Amiral Williams ve son olarak da Amiral Limpus Nisan 1912’de Osmanlı hizmetine girdi ve Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ile İngiltere’nin düşman kamplara ayrılmasına kadar vazifesini sürdürdü.

II. Abdülhamid döneminde gelen Birinci Alman Askerî Misyonu ile II. Meşrutiyet döneminde gelen İkinci Alman Askerî Misyonu arasındaki en önemli fark, birincinin daha ziyade eğitim ve planlama işleriyle meşgul, ikincisinin ise Osmanlı ordusunun komuta işlerine müdahil olmasıydı. İlk heyetteki subaylar arasında general yoktu; ikincisinin başında ise bir tümgeneral vardı. İktidarı kimseyle, hele de yabancılarla paylaşmamak konusunda çok hassas olan II. Abdülhamid’in aksine, İttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paşa ordu idaresinde Almanlara geniş alan bıraktı.

Osmanlı tarihinde “93 Harbi” olarak da bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nın
mağlubiyetle neticelenmesi, Osmanlı ordusunda yeniden yapılanma ihtiyacını
gündeme getirdi.

II. Abdülhamid döneminde askere alma alanında yapılan bir diğer önemli düzenleme de, Hamidiye Süvari Alayları adı altında Doğu ve Güneydoğu Anadolu
ile Kuzey Irak’ta yaşayan göçer Kürt aşiretlerin Osmanlı ordusuna yarı düzenli atlı birlikler olarak katılmasının sağlanmasıydı.

Meşrutiyet’in ilânının ardından, 15 Ağustos 1908’de Erkân-ı Harbiyye-i
Umumiyye reisliğine getirilen Ahmed İzzet Paşa, ilk iş olarak Erkân-ı Harbiyye
Riyasetinin yapısında değişikliğe gitti ve idareyi başkan, ikinci başkan ve tahrirat
kalemi (yazı işleri) dışında dört şubeye ayırdı.

1909 başlarında Amiral Gambel’in başkanlığını yaptığı bir heyet Osmanlı donanmasını ıslah etmeye başlar.

Türk Hava Kuvvetleri 1911'de kurulmuştur. Hatta günümüzde logosunun üzeri,nde 1911 yazar. Bu yeni harp alanında hem teçhizata hem de eğitimli personele ihtiyaç vardı. Öncelikle istekli subaylara yönelik olarak 28 Haziran 1911’de bir seçme sınavı yapılarak bundan en yüksek iki notu alan Süvari Yüzbaşı Fesa Bey’le İstihkâm Yüzbaşı Yusuf Kenan Bey pilotaj eğitimi almak üzere Fransa’daki Bleriot Fabrikasının uçuş okuluna gönderildi; aynı yıl, Kurmay Yarbay Süreyya Bey (Paşa) Osmanlı havacılık teşkilâtını kurmakla görevlendirildi ve Havacılık Komisyonu, Harbiye Nezareti’ne bağlı Kıtaat-ı Mevaki-i Müstahkeme Müfettişliği (Müstahkem Mevki Kıtaları Müfettişliği) 2. Şubesi’nde faaliyete geçti.

Meşrutiyet döneminin siyasi ve askerî tarihinde, Ekim-Aralık 1912 tarihleri arasında cereyan eden Balkan Savaşı ve bu savaşta Osmanlı ordusunun uğradığı ağır mağlubiyet bir dönüm noktası olur; 1908’den itibaren yapılan askerî düzenlemelere rağmen ordunun küçük Balkan devletleri ittifakına (Bulgaristan-Yunanistan- Sırbistan-Karadağ) karşı Çatalca’ya kadar çekilmesi Osmanlı siyasetinde bir şok etkisi yaratır.

1913 yılı sonunda gelen Liman von Sanders başkanlığındaki heyet, Sultan
Abdülhamid döneminde gelen Birinci Alman Askerî Misyonundan farklı olarak
sadece danışmanlık değil, Osmanlı birliklerine bizzat komutanlık da yaptı.

1913 yılı sonunda Liman von Sanders başkanlığında bir heyet davet edilir.

Tanzimat’tan itibaren yaptığı eğitim reformlarının çoğunda Fransa’yı model alan ve 1869 yılında yürürlüğe koyduğu Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ile eğitim sistemini bu ülkeninkine göre yapılandıran Osmanlı Devleti, geleneksel olanla moderni bir arada yaşatma konusunda Anglosakson ülkelere paralel bir yol izledi.

Sıbyan mektepleri geleneksel Osmanlı eğitim sisteminden devralınan ilkokullardı. Bu okullarda ilk köklü reformlar, 1850’lerde gerçekleştiril­di. Zamanla yeni usulde eğitim veren ilkokullara mekteb-i iptidai veya sadece ip­tidai adı verilirken, sıbyan mektepleri ismi daha ziyade halkın imkânlarıyla açılmış; tam bir örgün eğitim kurumu niteliği kazanmamış; eğitim ve öğretim kalitesi dü­şük okullar için kullanılmıştı.

İlk sultani 1868 yılında Galatasaray’da açılan Mekteb-i Sultani, yani bugünkü Galatasaray Lisesi’dir. Kuruluş amacı, devlet ve milletle ilgili konularda ortak duygu ve düşüncelere ve Batı medeniyetinin insanlığın ortak değerleri haline gelen felsefe ve düşünce birikimine sahip Fransızcayı etkin bir şekilde kullanabilen insanlar yetiştirmek olan bu okul, Osmanlıcılık ideolojisinin deney laboratuvarı gibiydi. Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi, vilâyet merkezlerinde ortaöğretimin üst basamağını oluşturmak üzere sultani adı verilen okulların (mekâtib-i sultaniyye) açılmasını öngörüyordu.

Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi İstanbul’da sıbyan mektepleri, rüştiyeler ve idadilere öğretmen yetiştirmek üzere Darülmuallimîn-i Kebir’in (Büyük Öğretmen Okulu) kurulmasını ve vilâyet merkezlerinde birer ilköğretmen okulu açılmasını öngörüyordu.

Tanzimat dönemi, usûl-i cedid hareketine paralel olarak ilk pedagogların yetişmesine ve eğitim yayınlarının yapılmasına da zemin hazırladı. Yetişen pedagogların en ünlüsü Selim Sabit Efendi’dir. 1848’de açılan Darülmuallimîn-i Rüşdi’nin ilk mezunlarından olan ve Paris’teki Mekteb-i Osmani’de de öğretmenlik yapan Selim Sabit Efendi, Rehnümâ-yı Muallimîn (Öğretmenlere Rehber) adlı eserinde öğret¬menlere etkili öğretim ilke ve yöntemlerini tanıttı.

Balkan devletlerinin kuruluş ve yükselişinde öğretmenlerin oynadıkları rol göz önünde bulundurularak öğretmenlere birer kurtarıcı gözüyle bakılmaya başlandı; eğitimde niceliğin yerine niteliğin arttırılması fikri öne çıktı. Eğitime yaptığı katkılardan dolayı Türk Fröbel’i olarak da adlandırılan Satı Bey’in 1909’da Darülmuallimîn’deki öğrencileri seviye sınavından geçirip dörtte üçünü ihraç etmesi bu yönelimin ürünüdür.

1891-1892’de, iptidai mekteplerinin ilk kapsamlı okul programı yapıldı ve öğretim süreleri, şehir ve kasabalarda üç ve köylerde ise dört yıl olarak belirlendi. Üç yıllık iptidailerde okutulması öngörülen dersler şunlardı: Elifbâ, Kur’an, Tecvit, İlmihâl, Ahlâk, Sarf-ı Osmani, İmlâ, Kıraat, Tarih-i Osmani, Muhtasar Coğrafya-yı Osmani, Hesap ve Hüsn-i Hat. Aynı tarihte yayımlanan İstan­bul iptidaileri talimatına göre, bu okullarda öğretmen olabilmek için Darülmualli­mîn-i İbtidai’den mezun olmak veyahut bir sınavla yeterliliğini ve bilgisini belgele­miş olmak gerekiyordu. Bu düzenleme ile, daha önce okutulan Osmanlı tarihi ve coğrafyası dersleri köy okullarından kaldırıldı.

Medrese öğrencile­ri yapılan sınav sonunda başarılı olurlarsa Tanzimat döneminde açılan Darülfünun’un Ulum-ı Âliyye-i Diniyye şubesine gi­rebiliyordu.

Sıhhiye Memurları Mektebi 1912 yılında II. Meşrutiyet Dönemi’nde açılmıştır. Diğer okulların hepsi 1989 öncesi II. Abdülhamit döneminde açılmışlardır.