OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 18

Meşrutiyet: Padişahın yetkilerini yasalarla sınırlandırmak anlamına gelir.

Kanun-i Esasi’nin ilânından sonra 1876-1878 yılları arası I. Meşrutiyet Devri olarak anılır.

II. Abdülhamid, birinci meclisi kapatmasının ardından büyük bir eğitim reformuna girişti. Mülkiye Mektebi’nin programları yeniden düzenlendi; Harbiye’ye önem verildi ve birçok yeni okul açıldı. Adli ve hukuki reformlar yapıldı. Ulaşım ve iletişim alanında gelişmeler sağlandı; basın, sıkı bir sansüre tabi olmasına rağmen ciddi gelişmeler gösterdi; pek çok gazete, dergi yayın hayatına başladı ve kitaplar basıldı

John Locke’un Hükümet Üzerine İki Deneme isimli eserinin Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’ne ilham kaynağı olduğu bilinmektedir. Zira Locke, devletin en yüce görevinin insanın yaşama hakkını, özgürlüğünü ve mülkiyetini korumak olduğunu ileri sürmekteydi.

"İçeriğinde toplumsal taleplerin de yer alması Tanzimat Fermanı’nı
anayasal nitelikli bir metin, bir Ferman Anayasa yapmaktadır; kimilerine göre
ise “bir nevi anayasadır”; zira, maddeleştirilmiş olmasa da içeriğinde devrin anayasaları gibi, yönetim usulleri, kişisel haklar ve dokunulmazlıklarla padişahın ve diğer görevlilerin yetki ve iktidarlarını sınırlayan hususlar yer almaktaydı."

"Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Antlaşmasından önce 1856’da ilân
edilen Islahat Fermanı, Kanun-i Esasi’yi yaklaştıran bir basamak oldu. Avrupa
devletleri, savaşta yanında yer aldıkları Osmanlı Devleti’ne gayrimüslim ahali
lehinde bazı idari düzenlemeler yaptırmak istiyordu."

Söz konusu irade 31 Ağustos 1876'da padişah olan II. Abdülhamid tarafından çıkarılmıştır.

"Yıllarca anayasanın meşruiyetini tartışılır hale getiren maddesi 113. maddedir. Bu madde iki bölümden meydana gelir; birinci kısım ülkenin bir tarafında ihtilâl meydana geldiğinde hükümetin sadece orada olmak kaydıyla sıkıyönetim ilân etme hakkı olduğunu belirler; esas tartışılan ikinci madde ise, padişaha “hükümetin emniyetini bozdukları sabit olan kişileri ülke dışına sürme” yetkisi verir. Bu madde yoruma açıktı ve herkese uygulanabilirdi. Kişi hak ve hürriyetleriyle özellikle siyasileri sınırlayabilecek olan bu maddenin, Kanun-i Esasi’yi adeta yok hükmüne soktuğu ileri sürülür."

"padişah, hilâfetin ilk defa bir iç hukuk düzenlemesinde yer almasıyla hem dünyevî ve hem de dinî lider oldu. Kanun-i Esasi’nin ilginç tarafı padişahı aynı zamanda dünyadaki Müslümanların halifesi olarak ilân etmesiydi. Nitekim II. Abdülhamid, anayasanın askıda olduğu dönemlerde bile bu maddenin hükmüne uygun olarak dışarıdaki Müslümanlara karşı siyaset üretecekti."

"Seçilecek kişilerin 25 yaşından küçük ve geçmişte bir mahkûmiyeti olmaması, halk nazarında iyi huylu olarak tanınmış ve 'az çok emlâk sahibi' olması şarttı."

"Kanun-i Esasi’nin ilânından sonra 1876-1878 yılları arası I. Meşrutiyet Devri olarak anılır. II. Abdülhamid’in meclisi tatil etmesiyle Kanun-i Esasi de askıya alındı. 1908 yılında Kanun-i Esasi yeniden yürürlüğe girdi. Bu yüzden 1908-1923 yılları arası II. Meşrutiyet Devri olarak adlandırılır."

"Yeni düzenlemeyle 1876’da padişaha tanınan yetkilerin bir kısmı kaldırıldı. Böylece daha meşrutiyetçi bir yapı ve gerçek parlamenter hükümet modeli benimsenmişti. Bir başka ifade ile, 1876 Anayasasının aksine bu değişikliklerin doğrudan halkın seçilen temsilcileri tarafından yapılması, 1909’daki değişikliklerden sonra anayasayı farklılaştırarak 'Ferman Anayasa'dan 'Misak Anayasaya” dönüştürdü.

Kanun-i Esasi’ye gidişte ikinci aşama hiç şüphesiz II. Mahmud’un çeşitli alanlarda
gerçekleştirdiği reformlarla Sultan Abdülmecid’in saltanatının başında ilân
ettiği Tanzimat Fermanı’dır. Abdülmecid devrindeTanzimat’ın ilânı aslında kendisinden önce başlayan sürecin şeklen tamamlanmasıydı. İçeriğinde toplumsal taleplerin de yer alması Tanzimat Fermanı’nı anayasal nitelikli bir metin, bir Ferman Anayasa yapmaktadır.

Mahmud Şevket Paşa 1880'li yıllardan sonra orduda hizmet etmeye başlamış küçük rütbeli bir subaydı. 1908'den sonra siyasi ve askeri hayatı etkilemeye başlayacaktır.

Siyasi mahfillerde ilk tartışılan Kanun-i Esasi’yi isteyen siyasi gurubun başı sayılan Midhat Paşa’nın tasarısı oldu. Kanun-i Cedid adı verilen bu teklif 57 madde ve sekiz bölümden oluşmaktaydı.

Divan-ı Memalik’in görev ve yetkileri de padişah iradesiyle sınırlandırılmıştı.
Bu tasarıya göre, hükümet üyeleri padişaha karşı sorumluydu; ancak,
Divan-ı Memleket de hükümet üyelerini suçlayabilirdi. Böylece, meclis, sınırlı da
olsa yürütme üzerinde denetim yetkisi kullanabilecekti.

Şûra-yı Devlet, padişahın danışma meclisi olarak aynen korunacak; üye sayısı 150’yi geçmeyen ve tayinle gelen bir de Âyan Meclisi (Senato) bulunacaktı.

18. maddeyle, Osmanlı vatandaşlarının devlet memuru olabilmeleri
için “devletin lisan-i resmîsi” olan Türkçe’yi bilmeleri şart koşulur;
böylece, Türkçe, resmi lisan vurgusuyla tarihte ilk defa hukukî bir belge ile
koruma altına alınır.

Kanun-i Esasi 23 Aralık 1876 tarihinde ilân edilerek uygulamaya
konuldu. Böylece Meşrutiyet yönetimine geçilerek yeni bir devir açıldı.

Meclis-i Umumi, Kanun-i Esasi’ye göre, Osmanlı parlamentosu, birisi seçimle gelen mebusların oluşturduğu Heyet-i Mebusan ve diğeri üyelerini padişahın atadığı Heyet-i Âyan’dan müteşekkil iki kanatlı bir meclisti.