OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 12

Meclis-i Mebusan başkanlığına Ahmed Vefik Paşa’nın getirildi.

Ayan Meclisi üyelerinin devlete yaptığı hizmetlerle ön plana çıkmış, kırk yaşını doldurmuş ve hükümet üyeliği yapmış güvenilir kişilerle, elçi, vali, patrik, haham ve üst düzey görevliler arasından padişah tarafından seçilirdi. Üyelik belli bir süre için değil, ömür boyuydu; kişi başka bir göreve atansa bile üyeliği sürer; ancak, üyenin kendi isteğiyle başka bir görev istemesi durumunda üyelik düşerdi.

İttihat ve Terakki Cemiyeti’yle Ahrar Fırkası’nın katıldığı 1908 seçimlerini
İttihatçılar ezici bir çoğunlukla kazandı

Tahta çıkan padişahın, kanunlarla Anayasa hükümlerine uyacağına ve vatana ve
millete sadık kalacağına dair Meclis-i Umumi’de yemin etmesi, hükümet üyelerinin sadrazam tarafından belirlenip padişahın onayıyla atanması, ayrıca, nazırların, hükümetin genel siyasetinden ortaklaşa ve kendi nezaretlerinin faaliyet alanına giren konulardan da bireysel olarak parlamentoya karşı sorumlu olması kararlaştırıldı. Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılarak Meclis-i Âyân’ın onayını alma şartı getirildi.

1909’da 1876 Anayasası’nın 27. maddesi değiştirilerek sadrazama harbiye nazırıyla şeyhülislâm dışındaki hükümet üyelerini seçme yetkisi verildi; ayrıca, kolektif sorumluluk alan ve yapılan icraatlarla hükümet programından üyelerin tamamını sorumlu tutan bir hükümet yapısı getirildi. Artık hükümetin genel siyasetinden hep birlikte Meclis-i Mebusan’a karşı sorumlu olan nazırların ayrıca kendi görev alanlarıyla ilgili yetkileri de arttırıldı; yetkisi dahilindeki işleri kendi iradesiyle gerçekleştirebilirdi.

II. Meşrutiyet, 23 Temmuz 1908’de  ilân edilerek Anayasa’nın yeniden
yürürlüğe konulacağı ve parlamentonun açılacağı kamuoyuna duyurulmuştu.

Padişahın 1890’lardan itibaren dizginleri ele aldığı ve Bâbıâli’yi yavaş yavaş devreden çıkardığıdır. Sarayın bürokratik yapı ve personel açılarından gelişimi de bu tarihi destekler. Daha açık bir ifadeyle, bu önemden sonra saraydaki personel sayısı ve burada oluşturulan birim ve komisyonlar çoğalmaya başlamıştı. Bir örnek vermek gerekirse, Abdülhamid sisteminin en önemli unsuru olan Mabeyin Başkitabeti’nin kâtip sayısı 1831’deki kuruluşundan Sultan V. Murad’ın iktidarının sonuna kadar 3 ilâ 6 kişi arasında değişirken, II. Abdülhamid’in iktidarıyla birlikte sayıda gözle görülür bir artış oldu. Kâtip sayısı 1878’de 10’a, 1890’da 19’a, 1894’te 24’e ve 1896’da ise 28’e yükseldi. II. Abdülhamid, çoğu sarayda olmak üzere, kurdurduğu bazı komisyonlar vasıtasıyla bürokrasiyi ve hükümeti kontrol ve baskı altında tutup yönlendirmişti.

1913’te çıkarılan Sulh Hakimleri Hakkında Kanun-i Muvakkat ile, köy, nahiye
ve kazalarda ortaya çıkan önemsiz davaları görüşmek üzere “sulh hakimliği”
adıyla gezici hakimlikler kuruldu.

İttihatçıların yaptığı önemli düzenlemelerden birisi de Osmanlı medeni hukuku olarak hazırlanan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de eksik bulunan aile hukuku kısmını 25 Ekim 1917’de çıkardıkları Hukuk-i Aile Kararnamesi’yle tamamlamalarıdır. İslâm, Hıristiyan ve Musevi hukukunu aynı kanun çatısı altında, ancak ayrı ayrı bahisler halinde ele alan bu kararname ile gayrimüslim cemaat mahkemelerinin yargı yetkileri kaldırıldı ve yargılama konusunda birlik sağlandı. Bu kararnamenin, hakim kararıyla bazı durumlarda kadına boşanma hakkı vermesi, çok evliliği sınırlaması ve evlilik için erkeklerde 18 ve kızlarda 17 yaşını bitirme şartı getirmesi, önemli düzenlemelerdi.

Osmanlı Devleti 1877- 78 Osmanlı- Rus Savaşından yenilgiyle çıkmış ancak Osmanlı’nın geleceğini Rusya’ya bırakmak istemeyen Büyük Avrupa Devletleri Berlin’de bir kongre toplayarak uzun bir antlaşma metni üzerinde uzlaşmaya varmışlardır. Berlin Antlaşması, Sultan II. Abdülhamid’in 1878 tarihinde kabul etmek zorunda kaldığı antlaşmadır.

Osmanlı devleti, sahip olduğu silahlar Rus ordusunun sahip olduklarından daha gelişmiş olmasına rağmen Rusya karşısında yenilgiye uğramıştır. Bu dönemde bunun nedeni olarak da ordunun komuta kademesinden en alt seviyedeki askerlerin yönetimi ve savaş metotları hususundaki eksiklikler görülmüştür. Bunun sonucunda da ilk olarak II. Abdülhamit’in ilk el attığı alan askeriye olmuştur.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki yenilgiden sonra edinilen tecrübeler sonucunda 1879’da ordunun birlik yapısında yeni bir düzene geçilmiştir. Osmanlı ordusunda barış zamanı en büyük taktik birlikler artık tümen (fırka) olacak; her tümende iki tugay (liva), her tugayda iki alay, her alayda dört tabur ve her taburda da dört bölük bulunacaktı.

II. Abdülhamid döneminde askere alma alanında yapılan önemli bir düzenleme Hamidiye Süvari Alayları adı altında Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak’ta yaşayan göçer Kürt aşiretlerin Osmanlı ordusuna yarı düzenli atlı birlikler olarak katılmasının sağlanmasıydı.

Osmanlıların “Goltz (Golç) Paşa” olarak adlandırdığı Collmar Freiherr von der Goltz 1885’de Albay Kaehler’in İstanbul’da hayatını kaybetmesi üzerine Osmanlı’da askerî misyonun başına geçti ve 1896’ya kadar hizmet verdiği Osmanlı ordusunda sonradan etkileri görülecek olan kalıcı değişikliklere imza attı.

Osmanlı ordusunda subay olabilmek için olmazsa olmaz şart, Harp Okulu mezunu olmak değildi. Kıdem, tecrübe, becerinin yanı sıra komutanların ya da padişahın güvenini kazanmak gibi kriterlerle sıradan bir onbaşı veya çavuş yükselerek paşalığa kadar çıkabilirdi. Dönemin Kara Harp Okulu olan Mekteb-i Harbiyye’den mezun olmaksızın komuta kademesine getirilmiş olanlara “alaylı” denirdi.

1913 yılı sonunda İstanbul’a gelen ikinci Alman askeri misyonu II Abdülhamit dönemindeki birinci misyondan farklı olarak sadece danışmanlık değil Osmanlı birliklerine bizzat komutanlık yapmıştır.

İstanbul’a 14 Aralık’ta ulaşan ve 42 subaydan oluşan Alman Askerî Heyeti’nin başında, o tarihlerde Alman ordusunun en yaşlı tümen komutanı olan 58 yaşındaki Liman von Sanders bulunuyordu. Osmanlıların “Liman Paşa” olarak adlandıracağı von Sanders’e geniş yetkiler verildi. Osmanlı hizmetindeki bütün Alman subaylarının doğrudan âmiri olduğu gibi, ülkenin her yerinde teftiş yapmaya yetkiliydi. Osmanlı askerî eğitim ve öğretim kurumlarının tamamı emrindeydi ve Osmanlı Yüksek Askerî şûrası üyesi olarak subayların generalliğe terfilerinde söz sahibiydi.

31 Mart Vakası, II. Meşrutiyet’in hemen sonrasında II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan olaydır. Osmanlı Rus savaşı ise 1877 yılında gerçekleşmiştir. Osmanlı devleti I. Dünya Savaşına girdiği zaman zaten İttihat ve Terakki’nin yönetimindeydi. Dolayısıyla, İttihat ve Terakki’nin bizzat devlet yönetimini ele geçirmesi 1. Dünya Savaşı sonrası gerçekleşmemiştir. Enver Bey ve Talat Bey yönetimindeki İttihat ve Terakki Fırkası, 23 Ocak 1913’te hükümet toplantısını basmış ve devlet yönetimini bizzat ele geçirmiştir.

Mehmet Kamil Paşa, Babıali baskını sırasında başına silah dayanarak istifaya zorlanan dönemin Sadrazamıdır. Ahmed İzzet Paşa Babıali baskını sonrasında kurulan hükümette kısa bir süre harbiye nazırlığı yapmıştır. Bundan sonra Enver Paşa 1914 yılında hem harbiye nazırlığı hem de Erkan-ı Harbiyye reisliğine getirilerek başkumandan vekili olmuş ve böylece Osmanlı ordusunun hem siyasi hem de askeri lideri haline gelmiştir. Bu konumuyla Enver Paşa, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşına girmesinin bir numaralı sorumlusu olarak kabul edilmektedir.

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki mağlubiyetten alınan dersler üzerine 1879’da ordunun birlik yapısında da yeni bir kuruluş şemasına geçilmiştir. Osmanlı ordusunda barış zamanı en büyük taktik birlikler artık tümen (fırka) olmuştur.

1914 yılı itibariyle, İstanbul merkezli 1. Ordu, Şam merkezli 2. Ordu, Erzincan merkezli 3. Ordu ve Bağdat merkezli 4. Ordu’nun Osmanlı Kara Kuvvetleri’ni oluşturması öngörüldü; ertesi sene ordu merkezleri değiştirildi. Buna göre, 1. ve 2. Orduların merkezi İstanbul, 3. Ordunun Erzurum, 4. Ordunun Şam ve 5. Ordununki Gelibolu’ydu.