OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

İlk Türk matbaasıise İbrahimMüteferrika’nınçabalarıneticesinde1727 yılında kuruldu. Kurucusundan hareketle Müteferrika Matbaası olarak da anılan bu matbaa 1729’da asıl adı Sıhahü’l- Cevherî olan Vankulu Lügatini basarak yayım
hayatına başladı.

Padişah II. Mahmut, yapılması düşünülen reformlara destek sağlamak ve kamuoyu oluşturmak üzere 1 Kasım 1831'de Takvim-i Vekayi adı verilen resmi gazeteyi yayımlatmıştır.

Osmanlı sınırları içerisinde  basın faaliyetleri 18. yüzyıl sonlarına
kadar götürülebilir. Fransız elçiliği 1795’te İstanbul’daki elçilik matbaasında Bulletin de Nouvelle adıyla  ilk gazeteyi yayımlar.

Osmanlı sınırları içinde özel teşebbüsün çıkardığı ilk gazete olan Ceride-i Havadis
1 Temmuz 1840’da yayımlanmaya başladı. Devlet desteğiyle çıkarıldığı için yarı
resmi bir yayın organı olarak kabul edilir.

Türk basınında imzalı başyazı geleneğini başlatan Tercüman-ı Ahval’in dili sade
ve habercilik anlayışı liberaldi. Zamanla günlük olarak çıkartılan gazete, düşünce
özgürlüğü, fikri tartışmalar, hantal bürokrasi, eğitim alanındaki sorunlar ve ekonomik sıkıntılar gibi gerçek gündeme dair yazılara yer verdi; başta
Şinasi olmak üzere o dönemin iktidarlarından memnun olmayan ve daha sonra
Yeni Osmanlılar şeklinde adlandırılacak olan muhalif kalemlerin yetiştiği bir mektep oldu.

Agah Efendi, gazetenin kurucusu ve yazarlarından biridir. Diğer şıklarda yer alan yazarlar II. Meşrutiyet'ten (1908) sonra gazetelerde yazarlık yapmışlardır.

Temmuz 1862’de Mecmua- yı Fünun adlı dergi yayımlanmaya başladı. Münif
Paşa’nın gayretleriyle kurulmuş olan Cemiyet- i İlmiyye- i Osmaniyye’nin yayın
organı olarak çıkartılan bu dergi kesintili de olsa 1883 yılına kadar varlığını sürdürdü.

1859 tarihli Kuleli Vakası gerekirse silâhlı bir darbeyle Sultan Abdülmecid’in saltanatına son vermeyi amaçlayan darbe girişimidir.

Yeni Osmanlılar terimi, önderliğini Namık Kemal Ziya Bey (Paşa), Ali Suavi ve
Âgâh Efendi gibi fikir adamlarıyla gazetecilerin yaptığı siyasi hareketi
tanımlar. Ahmet Rıza 1895'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı.

Tanin gazetesi Temmuz 1908'de yayınlanmaya başlandı. İttihad ve Terakki Cemiyetini destekliyordu.

Osmanlı coğrafyasında uygulamaya konan veya konması öngörülen idari, askeri ve ekonomik reformlar geniş halk kesimlerini yakından ilgilendirmekteydi. Özellikle 1826-1856 arasında gerçekleştirilen kapsamlı reformlarla, klasik Osmanlı düzeni zihniyet ve kurumlarıyla birlikte dönüştürüldü. Devlet, bu süreçte uygulamaya koyduğu yeniliklerin kamuoyunda ne tür etki ve tepkiler yarattığını belirlemek amacıyla ve hafiyeler aracılığıyla havadis jurnalleri adı verilen istihbarat raporları hazırlattı. Dolayısıyla kamuoyunun bakışının doğrudan ve kontrollü bir biçimde idari birimlere ulaştırıldığını söylemek mümkündür. Doğru cevap D’dir.

1. Mahmut’un yaptığı gezilerden sonra hastane, ibadethane, hamam, köprü, mektep vb. bölgenin altyapı ve sosyal hizmet alanlarındaki eksikliklerinin giderilmeye çalışılması, kamuoyunun önemsenmesi açısından önemli bir başlangıç olarak değerlendirilebilir. 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazetenin yayın hayatına başlaması, 1836’da kamuya açık yerlere padişahın portresinin (tasvir-i hümayun) asılması gibi uygulamalar ise padişahın tebaasıyla dolaylı temas, bilgilendirme ve kendini hatırlatma çabasının yansımalarıydı. Doğru cevap C’dir.

Sultan Abdülaziz’in babasından bir adım daha ileriye giderek yurt dışındaki gelişmelerle idari ve toplumsal düzenleri yerinde görmek üzere Avrupa’yı ziyareti, Osmanlı padişahları açısından bir ilkti. Bu gezide devletle halkın ilişkileri, bireylerin hak ve özgürlükleriyle sosyal yaşam gibi konularda edindiği izlenimlerin, padişahın bu alanlara yaklaşımlarını etkilediği düşünülebilir. Nitekim bu dönemde devletin sosyal ve idari alandaki uygulamalarında sergilediği esnek tutum, iç ve dış kamuoyuyla temasın yansımaları olarak değerlendirilebilir. Doğru cevap E’dir.

Johannes Gutenberg’in 1450’li yılların hemen başında matbaayı icadının üzerinden elli yıl geçmeden, bu yeni teknik Osmanlı topraklarına gelmişti. Osmanlı sınırları içinde ilk matbaa, İspanya’dan sürülen Yahudi mülteciler tarafından 1493 yılında kuruldu; daha sonra 1567’de Ermeniler ve 1627’den itibaren de Rumlar tarafından kullanıldı. İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika’nın çabaları neticesinde 1727 yılında kuruldu. Doğru cevap D’dir.

Matbaanın Müslüman Osmanlılar tarafından geç bir dönemden itibaren kullanılması, üzerinde en fazla konuşulan konulardan biridir. Dini kaygılarla matbaaya tepki gösterildiği ya da kitap yazarak veya çoğaltarak geçinen müstensihlerle süslemelerini yapan tezhipçilerin boykotu nedeniyle geç geldiği gibi suçlama ve savunmalar öne çıkan tartışma konularıdır. Dini kitaplarda hatalı bir basımın yaratacağı bilgi yanlışlığı ve bunun ibadetleri geçersiz kılacağı hususları elbette bazı kesimlerde endişe yaratmıştı. Aslında gerçek daha basittir: arz-talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir. Doğru cevap B’dir.

İmparatorluk sınırları esas alındığında basın faaliyetleri 18. yüzyıl sonlarına kadar götürülebilir. 1795’te İstanbul’daki Fransız elçiliği matbaasında basılan ve Bulletin de Nouvelle adıyla yayımlanan ilk gazeteyi, 1796’da Gazette Française de Costantinople adıyla aylık olarak yayınlanan ikincisi izledi. Doğru cevap A’dır.

Bir Osmanlı vatandaşının çıkardığı ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval, devletten mali destek almayan gerçek bir gazeteye doğru atılan ilk adımdı; ancak, daha sonra bu çizgiyi koruyamayacaktı. Âgâh Efendi’nin çıkardığı bu gazetenin ilk sayısı 22 Ekim 1860’da çıktı. Başyazarı olan İbrahim Şinasi, aynı zamanda gazetenin yayın ilkelerini ve karakterini belirleyen isimdi. Türk basınında imzalı başyazı geleneğini başlatan Tercüman-ı Ahval’in dili sade ve habercilik anlayışı liberaldi. Doğru cevap D’dir.

Gerçekleşmeden bastırılan Kuleli Vakası, daha sonra Meslek ve Yeni Osmanlılar diye anılacak olan siyasi hareketlere ilham kaynağı olmuştu. Nitekim, bu olayı bir hürriyet hareketi olarak yorumlayan Yeni Osmanlıların önderlerinden Namık Kemal, olaya adı karışanların gizlice yargılanmasını Tanzimat’ın getirdiği hukuki esaslara aykırı olduğunu ifade eder. Doğru cevap C’dir.

Gizli bir örgüt olan Meslek Cemiyeti’nin Yeni Osmanlılarla karıştırılmasının nedeni kuruluş toplantısına sonradan Yeni Osmanlıların önde gelenlerinden biri olacak olan Namık Kemal’in de katılmış olmasıydı. Namık Kemal, arkadaşlarının ricası üzerine toplantıya katıldıysa da cemiyetin üyesi değildi. Cemiyetin hedefi, Âli Paşa hükümetini devirmek ve anayasanın yapılıp parlamenter bir rejimin kurulmasını sağlamaktı. Doğru cevap C’dir.

Yeni Osmanlılar terimi, önderliğini Namık Kemal, Ziya Bey (Paşa), Ali Suavi ve Âgâh Efendi gibi fikir adamlarıyla gazetecilerin yaptığı siyasi hareketi tanımlar. Avrupalıların Genç Osmanlılar veya Genç Türkler (Jeunes Turcs) olarak tanımladığı bu muhalif grup, Tanzimat’tan sonra kurulan eğitim kurumlarından mezun olan ve ekseriyetle Tercüme Odası’nda yetişip öğrendikleri yabancı dil sayesinde dış dünyayı tanıyan yeni bir nesildi. Dolayısıyla dış dünya, iktidar, toplum ve siyaset hakkında, önceki nesillerden ve bu arada Tanzimat bürokrasisinden farklı görüş ve fikirlere sahiptiler. Doğru cevap E’dir.