OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

D seçeneği dışında yer alan tüm şıklar fetva durumudur. Doğru seçenek D'dir.

Osmanlı Devleti’nde geleneksel eğitim kurumlarının başında mektep ve medre­seler gelirdi. Mekteplerin tek merkezden hazırlanan ortak bir ders programları yoktu; ancak genelde öğretimin temelini Kur’an okumayı öğrenme teşkil eder ve bunun yanında Osmanlı Türkçesi için gerekli olan temel dilbilgisi (sarf, nahiv) de öğretilirdi. Sıbyan mekteplerinde eğitimini tamamlayanlardan okumak isteyen­ler medreselere kaydolurdu. Fatih’in yaptırdığı Musıla­ı Sahn Medreseleri (Tetimme) orta dereceli iken, Sahn­ı Seman Medreseleri (Medaris-i Semaniyye) yüksek eğitim kurumları idi. Bu medreselerde eğitime başlanmasıyla beraber medreseler hiyerarşik olarak beş dereceye ayrıldı. Kanuni Sultan Süleyman da dört Süleyma­ niye Medresesi, bir Darüttıp ve Darüşşifa ile bir de Darülhadis Medresesi yaptırdı. Yapılan yeni bir düzenlemeyle medreseler küçükten büyüğe doğru 12 dereceye ayrıldı. Bu durum imparatorluğu sonuna kadar devam etti. Medrese mezunları, en alt derecedeki medreselerde müderris veya kaza kadısı olurdu. Ayrıca bir kısmı mülkiye ve askeriyede de çeşitli görevler alabilirdi. Doğru seçenek B'dir.

Muallimhane’nin amacı kadılık mesleğine girmek isteyenlere Arapçayı, İslâm hukukunun muamelât kısmıyla miras hukukunu ve şer’i belge düzenlemeyi öğretmekti. Doğru seçenek A'dır.

Askeri mektepler kapsamında,

I. Mekteb-i Tıbbiye

II.Musika-i Hümayun

III. Mekteb-i Harbiye

üç mektep açılmıştır.

II. Mahmud, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan sonra ocağı hatırlatan her işareti silmeye gayret ettiği için Mehterhane ve mehter takımını da kaldırdı. Asakir­i Mahsure­i Muhammediyye ile birlikte bir bando takımının ku­ rulması gündeme geldi. 25 Aralık 1831’de yeni ordu için bando takımı oluşturul­ ması ve bu birime eleman yetiştirmek üzere bir mektebin açılması kararlaştırıldı. Enderun ile Bâbüssaade ağaları arasından müziğe yeteneği olanlar seçilerek İtal­ ya’dan getirtilen besteci Guiseppe Donizetti’nin maiyetine verildi. Avrupa’dan ge­ tirtilen yeni çalgı aletleriyle Dolmabahçe Sarayı’nın yerinde bulunan köşklerden birinde 40­50 civarında bir öğrenci grubuyla eğitime başlayan Musika­i Hüma­ yun mektebinde müziğin dışında, Arapça, Farsça ve din dersleri de verilmekteydi. Daha sonra kendisine paşalık unvanı verilen Donizetti, II. Mahmud adına Mahmudiye Marşı’nı ve Sultan Abdülmecid devrinde de Mecidiye Marşını besteledi. Doğru seçenek A'dır.

Ziraat mektebi ve mektebi mülkiye mesleki eğitim veren okullardır. Doğru seçenek A'dır.

Ziraat Mektebi: Ekonomisi önemli ölçüde tarıma dayanan Osmanlı Devleti’nde verimi yükseltmek ve bol ve kaliteli ürün elde edebilmek amacıyla tarımın ıslah edilmesi gerekiyordu. Öte yandan İstanbul’da açılan basma fabrikası için işlene­ cek iyi cins pamuğa ve bunu işleyecek kalifiye elemanlara ihtiyaç vardı. İstanbul’da Ayamama Çif­tliği’nde bu amaçla örnek bir tarım eğitim çif­tliği kuruldu. 1847 yı­ lında bu esas üzerine şekillenen Ziraat Mektebi, ertesi yıl otuzu dışarıdan ve yirmi­ si de Tıbbiye’den (10 müslim, 10 gayrimüslim) olmak üzere toplam 50 öğrenciyle eğitime başladı. Eğitim başlangıçta âdeta bir kurs niteliğinde olup zamanla müfre­ datı gelişti ve Amerika’dan getirtilen uzmanlar da bu okulda dersler verdi. Ancak, bir yandan öğrencilerin ilgisizliği, bir yandan kışın öğrencilerin okula ulaşmakta zorluk çekmesi ve masraf­lar yüzünden 1852’de okulun kapatılması kararlaştırıldı. Öğrenciler Tıbbiye’ye geri gönderildi; hocalar ise maaşları ödenerek tarım ve tica­ retle ilgili kitap yazmaları için görevlendirildi. Böylece bu konu, Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’nin açılmasına kadar kapanmış oldu. Doğru seçenek B'dir.

Mekteb-i Sultani: II. Mahmud 1827’de eğitim görmek üzere Paris’e dört öğrenci gönderdi; daha sonra bu sayı giderek arttı. Paris’te bir dil okulu kuran Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa ise Mısır ve Suriye’den bu okula öğrenci göndermekteydi. Paris Elçisi Cemil Paşa’nın önerisi üzerine Paris’e gelen öğrencileri buradaki okullara hazırlamak ve dil eğitimi yapmak üzere 1857 yılında Paris’te Mekteb­i Osmani adıyla bir okul açıldı. Hocaları ağırlıklı olarak Fransız; idarecileri ise Türk’tü. Bu tarihte Paris’te bulunan öğrencilere ek olarak Harbiye, Tıbbiye ve Mühendisha­ ne’den öğrenciler seçilip gönderildi. Öğrencilerin bir kısmı yatılı bir kısmı ise gündüzlüydü. 1867’de gerçekleştirdiği Avrupa seyahatinde Mekteb­i Osmani tale­ beleri tarafından karşılanan Sultan Abdülaziz, daha sonra okulu ziyaret etti.

1868’de farklı din ve mezheplerdeki tebaanın çocuklarının beraberce okuya­ cakları bir okul projesine yönelik olarak Mekteb­i Sultani açıldı. Mektep mezun­larının istediği memuriyete girebilmesi ve Hendesehane, Tıbbiye ve Bahriye gibi yüksek mekteplere devam edebilmesi kararlaştırıldı. Eğitim dili Fransızca, bazıdersler ise Türkçeydi. Ayrıca Latince, Grekçe ve Bulgarca da seçmeli ders olarak okutulmaktaydı. 1869 Maarif­i Umumiyye Nizamnamesi, her vilayette bir sultani açılmasını öngörmesine rağmen, bu tasavvur gerçekleşmedi ve onların yerini ida­diler aldı. Mekteb­i Sultani’nin açılmasından sonra Mekteb­i Osmani’nin önemi azaldı. Çünkü Mekteb­i Sultani bu ihtiyacı karşılayacak bir müfredata sahipti ve devlete maliyeti daha düşüktü. 1869 yılında Mekteb­i Osmani’nin Paris’teki binası boşaltılarak talebeler çeşitli yatılı okullara dağıtıldı; 1874’te de faaliyetlerine tama­men son verildi. Doğru seçenek D'dir.

Galatasaray Mekteb­i Sultanisi gibi özel statülü diğer bir okul da Darüşşafaka’ydı. Daire­i Askeriyye Ruznamçecisi Ziya Bey’in girişimleriyle 16 Mart 1865 tarihinde kurulan Cemiyet­i Tedrisiyye­i İslâmiyye’nin amacı, kimse­ siz ve fakir çocukları eğitmek, İslâm dini ve ibadetlerle ilgili pratik bilgileri ver­ mekti. Cemiyet kurulacak okulun bütün giderlerini karşılayacak, üyeleri okulda bizzat ders verecek ve gerek duyulması durumunda halktan da yardım toplaya­ caktı. İstanbul Simkeşhane’deki dersler 28 Mart 1865’te kurs şeklinde başladı; ilgi­ nin yoğun olması üzerine Aksaray’da bir kurs daha açıldı. Ancak bu yöndeki ta­ leplerin artarak devam etmesi üzerine, Sakızlı Esad Paşa, Fransa’daki Prytanee de la Fleche örneğinde bir okul açılmasını önerdi. Bu teklif benimsenerek mektebin 25 maddelik içtüzüğü hazırlandı; 15 yaşından küçük kimsesiz erkek çocukların okulda yatılı okuması ve kız öğrenciler için ise, dikiş, nakış, ev yönetimi ve müzik derslerinin verilmesi kararlaştırıldı.

Ağustos 1868’de İstanbul’da Sultan Selim’le Fatih Camileri arasında bir arsa sa­ tın alınarak okulun yapımına başlandı. Giderlerinin karşılanabilmesi için pek çok vakfın geliri mektebe tahsis edildi. Müslüman yetim çocukların eğitiminin ger­ çekleştirileceği Darüşşafaka bilim ve fen olarak iki şubeye ayrıldı. Mühendislik, makinecilik ve mimarlık gibi dersler müfredata eklendi. 12 Haziran 1873’te Da­ rüşşafaka’nın resmi açılışı yapıldı ve iki gün sonra eğitime başlandı. Okutulan ders kitaplarının tamamına yakını Cemiyet­i Tedrisiyye­i İslamiyye üyelerince yazıldı. Galatasaray Mekteb­i Sultanisinde paralı eğitim verilirken, yetim çocuklar Darüş­ şafaka’da ücretsiz okumaktaydı. Doğru seçenek B'dir.

Geleneksel sistemde Osmanlı sıbyan mektepleriyle medreselerin finansmanını zengin ve hayırseverle­rin kurduğu vakıf­lar sağlar; Ders Vekili, şeyhülislâma bağlı olarak bu geleneksel eğitim kurumlarını idare ederdi. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Geleneksel Osmanlı bürokrasisi usta çırak ilişkisiyle insan yetiştirirdi. Bunun yaygınlığı ve etkinliği dikkate alındığında Bâbıâli kalemleri de birer okul olarak değerlendirilebilir. Divan­ı Hümayun, Bâbıâli, Bâb­ı Fetva ve Bâb­ı Askeri gibi devlet dairelerinde kıdemli memurlar yenilere hocalık yapardı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

19. yüzyılda medreselerin durumu fazla değişmedi. Sıbyan mektepleri düzenlenerek yeni tarz okulların ilk kademesi olarak eğitim sistemindeki yerini aldı. Ayrıca, kadı yetiştirmek üzere yeni bir kadı mektebi (Mekteb-i Nüvvab) açıldı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Değişen ihtiyaçlara cevap vermek üzere medreselerin dışında yeni usulde eğitim veren bazı mektepler açıldı ve 1857’de kurulan Maarif Nezareti’ne bağlandı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

İlmiye ricali, önceki dönemlerde Divan­ı Hümayun’a; III. Selim ve II. Mahmud dönemlerinde de meşveret ve mükâleme meclislerine katılır; Ana­dolu ve Rumeli kadıaskerliklerinin yanında, diğer ilmiye ve mülkiye birimlerinde önemli görevler üstlenirlerdi. Kariyerlerinin zirvesi ise şeyhülislâmlıktı. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

II. Murad devrine kadar resmi bir hüviyetleri olmaksızın fetva vazifesini icra eden âlimler bu devirden itibaren resmen “müf­ti” veya “şeyhülislâm” unvanını aldılar. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

İstanbul’da görev yapan merkez müf­tüsü (İstanbul müf­tüsü), yani şeyhü­lislâmlar, yapılan işlerin İslâm hukukuna uygun olup olmadığı konusunda fetva verirlerdi. 16. yüzyılın ilk yarısında bu görevlerine, Bayezid Medresesi müderrisli­ği ile Sultan Bayezid vakıf­ları nazırlığı; yüzyılın son çeyreğinde de kadıaskerlerin, yüksek rütbeli müderrislerin, mevali denilen büyük kadıların, meşayih denilen ta­rikat şeyhlerinin atama ve görevden alma arzlarının yazılmasıyla muamelelerinin yürütülmesi vazifeleri de eklendi. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

15 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması üzerine yerine Asakir­-i Mansu­re-­i Muhammediyye ordusu kuruldu. Ocağın merkezi olan Ağa Kapısı yeni ordu­ya merkez yapılarak Serasker Kapısı adını aldı. Kısa bir süre sonra burasının Fetvahane olarak isimlendirilerek şeyhülislâmlık makamı olmasına karar verildi. 22 Ekim 1827’de Bâbıâli’nin kendi binasına taşınması üzerine, yaklaşık bir yıllık bir gecikmeyle şeyhülislâm ve maiyeti Fetvahane’ye taşındı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

1836’da Anadolu ve Rumeli Kadıaskerliği ile İstanbul Kadılığı Fetvahane’ye taşındı; böylece başlıca şer’i daireler bir çatı altında toplanmış oldu. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Bilad-ı Selâse denilen kadılıklar Galata, Üsküdar ve Eyüp Kadılıklarıdır. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

İlmiye ricali de denilen üst düzey ulema, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri ile payelileri, İstanbul kadıları ile payelileri ve Haremeyn payelilerinden oluşurdu.