OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

Padişah II. Mahmud döneminde 1836’da, Anadolu ve Rumeli Kadıaskerliği ile İstanbul Kadılığı Fetvahane’ye taşındı; böylece başlıca şer’i daireler bir çatı altında toplanmış oldu.

1855’te yine şeyhülislamlığa bağlı olarak kadı ve naip yetiştirmek amacıyla Mekteb­i Nüvvab adlı bir mektep/medrese açıldı.

1838 yılında yayınlanan Tarik-i İlmiyyeye Dair Ceza Kanunamesi ile kadılık mesleğinde bulunanlarla bu mesleğe gireceklerin sınavla belirlenmesi hükme bağlandı.

1869'da Mecelle denilen ilk Osmanlı medeni kanununun birinci kitabı tamamlandı. Nizamiye mahkemeleri, Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanan İslâm hukukunun “muamelât” kısmına (Mecelle); şer’iye mahkemeleri ise, İslâm hukukunun “münakahat” ve “ukubat”, yani, miras, nafaka, evlenme boşanma konularına bakmaya başladı.

18. yüzyılın son çeyreğinde önce Mühendis hane­i Bahri­-i Hümayun, yaklaşık yirmi yıl sonra da Mühendishane-­i Berri-­i Hümayun adlı yeni usulde eğitim veren okullar açıldı. Bunlar II. Mahmud devrinden itibaren açılan yeni okullara örnek olup zemin teşkil etti.

1869’da neşredilen Maarif-­i Umumiyye Nizamnamesi eğitim sistemini baştan sona yeniden düzenledi.

Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848’de Fatih’te bir Darülmuallimin açılarak eğitime başladı.

Osmanlı merkez ve taşra teşkilâtında zamanın ihtiyaçlarına ve şartlarına göre yapılan yeni düzenlemelere uygun bürokratları yetiştirmek ve özellikle de kaymakamlık ve müdürlük gibi görevlerde istihdam etmek amacıyla oluşturulan Mekteb­i Mülkiyye, 28 Ocak 1859 tarihinde eğitime başladı.

Mekteb-­i Harbiyye, bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1835’te II. Mahmud’un da katıldığı büyük bir törenle eğitime başladı.

1857’de Maarif-­i Umumiyye Nezareti’nin kurulmasıyla birlikte eğitim konusu şeyhülislâmın denetiminden hükümetin kontrolüne geçerek seküler bir mahiyet kazanmaya başladı.

Osmanlı Devleti’nin geleneksel idari düzeni, seyfiye, ilmiye ve kalemiye olmak
üzere üç kısımdı.

19.yüzyılda değişen ihtiyaçlara cevap vermek üzere medreselerin dışında yeni usulde eğitim veren bazı mektepler açıldı ve 1857’de kurulan Maarif Nezareti’ne bağlandı. Böylece, eğitim işleri yavaş yavaş şeyhülislâmlığın yönetiminden çıkarak hükümetin kontrolüne girmeye ve seküler bir mahiyet kazanmaya başladı.

İlmiye ricali de denilen üst düzey ulema, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri ile payelileri, İstanbul kadıları ile payelileri ve Haremeyn payelilerinden oluşurdu.

İlmiye sınıfının en seçkinleri olan ilmiye ricalinin sayısı Tanzimat’tan önce 60 kişiyken, Tanzimat’tan sonra yaklaşık olarak 40 kişi civarındaydı.

Miras taksimi sırasında yetim paralarının işletilme yetkisi 1851 yılında şeyhülislâmlıkta kurulan Emval-ı Eytam Nezareti’ne verildi.

17 Ağustos 1855’te naip olacaklara yeterli bilgi donanımını kazandırabilmek amacıyla, Süleymaniye Camii yakınında devlet memuru yetiştirmek üzere daha önce kurulmuş olan Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye, Muallimhane-i Nüvvab’a dönüştürüldü.

Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediyye’nin hekim ve cerrah ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin yeni tarzda eğitim verecek bir okulun kurulması önerisi üzerine 14 Mart 1827’de Şehzadebaşı’nda bulunan Tulumbacıbaşı Konağı’nda Tıphane-i Âmire açıldı.

Paris’e gelen öğrencileri buradaki okullara hazırlamak ve dil eğitimi yapmak üzere 1857 yılında Paris’te Mekteb-i Osmani adıyla bir okul açıldı.

Osmanlı topraklarında açılan en eski yabancı okul Fransız Katolik Cizvit misyonerlerinin 1583’te İstanbul’da kurdukları Saint Benoit’ti.

İlmiye terimi, fetva müessesesinde, kaza müf­tüsünden şeyhülislâma; orduda, alay imamından alay müf­tüsüne; sarayda, hekimbaşılıktan, müneccimbaşı, padişah imamlığı ve hocalığına; eğitim sisteminde, talebeden mü­ derrise; yargıda, nahiye naibinden kaza kadısı, mevleviyet kadıları ve kadıasker­ lere kadar geniş bir yelpazeyi ifade ederdi. Doğru seçenek A'dır.