OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

Savaş ya da acil durumlarda iktidarlarca belirlenmiş milli amaçları desteklemek için başta ordu olmak üzere milli kaynakların toplanıp askeri kullanıma verilmesine seferberlik denir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Devlet idaresinin belirli bir hanedana ya da aristokratik zümreye mahsus olmayıp yönetenlerin yönettikleri milletin temsilcisi ve vekili olarak kabul edildiği politik rejime ulus-devlet denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Dünya askeri tarihinde bir milat olan vatandaş askerliği uygulaması 1793 tarihinde yürürlüğe sokulmuştur.

Girdiği pek çok savaşı kazanan Fransız ordusunu güçlü kılan zorunlu askerlik, topçu ve piyadelerin müşterek harekatı ile yeni piyade talimi gibi hususlardan da ilham alan ve III. Selim döneminde kurulan orduya Nizam-ı cedid ordusu denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

III. Selim'in kurduğu Nizam-ı Cedid ile 1807'de tahttan indirilmesinden sonra yerine geçen Alemdar Mustafa Paşa'nın oluştuduğu birliklere Sekban-ı Cedid denir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Esâmeya da diğer adıyla esâme tezkeresi, yeniçerilere ulûfelerinin, yani maaşlarının ödenmesi için düzenlenmiş olan resmi evraktır. İlk dönemlerde sadece görevdeki askerlerin elinde bulunan bu belgeler zamanla askerlikle ilgisi olmayan kişilerin elinde satılır olmuş ve devlet hazinesine ilâve yük getirmişti. Doğru cevap D seçeneğidir.

“Zorunlu askerlik” ya da “vatandaş askerliği” olarak bilinen uygulama kitle ölçeğinde ilk kez 23 Ağustos 1793 tarihli seferberlik kararnamesi ile Fransa’da başlamış oldu ve sağlık problemi bulunmayan 1825 yaş arası bütün genç erkekler askerlikle mükellef tutuldu.

Orta Anadolu’da hakimiyet kurmuş âyanlardan Çapanoğlu Süleyman Bey 1814’te ve Karaosmanoğlu Ömer Ağa 1816’da; Rumeli âyanlarından Serezli İsmail Bey ile Pazvantoğlu Osman Paşa’dan sonra Vidin’e hakim olmuş olan İdris Paşa ard arda vefat etti. Padişah böylece Orta Anadolu ile Tuna boylarında otoritesini yeniden sağladı.

Vur-kaç taktiğiyle gayrinizami bir harp yürüten Yunanlı çetelere karşı 23 Nisan 1826’da Missolonghi’de nihai bir galibiyet elde eden Osmanlı kuvvetlerinin başarısındaki asıl unsur yeniçeriler değil, II. Mahmud’un siyasi merkeziyetçilik politikasına karşı gücünü korumayı sürdüren Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın ordusuydu.

17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın resmen kaldırıldığına dair ferman ve mahkeme ilâmı yayınlandı. Kararın gerekçesi, ocağın bir süredir düzenini kaybettiği, düşmanın kullandığı teknik ve taktikleri öğrenmeyi reddettiği ve İslâm’ın düşmanlarına karşı devleti savunmaktan âciz kaldığıydı. Ocak içine yabancı devlet casuslarının sızdığı ya da ocaklıların açıkça dine hakaret ettiği gibi zorlama iddialar da suçlamalar arasındaydı.

17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıldığı ve yerine Asâkir-i Mansure-i
Muhammediyye adlı yeni bir ordunun kurulacağı resmen ilân edilmiştir.

1834’de Heybeliada’ya taşınan Deniz Mühendishanesi, Mekteb-i Bahriyye
(Deniz Harp Okulu)’ye dönüşerek 1838’de yeniden eğitime başladı.

1835’te merkez ordusu hükmündeki Asâkir-i Mansure ile padişah ve İstanbul’un muhafazasıyla görevli Asâkir-i Hassa’nın yanında, yeni bir yedek asker havuzu oluşturuldu. Barış zamanları çift ve çubuklarıyla uğraşıp yılda sadece iki kez birlikte talim yapacak ve az da olsa bir maaş alacak bu sivil-askerler redif birliklerini oluşturacaktı. Aynı yıl içinde 19’u Anadolu’da ve 8’i Rumeli’de toplam 37.000 kişilik 27 Redif taburu meydana getirildi.

II. Mahmud’un yerine tahta geçen oğlu Sultan Abdülmecid’in saltanatının (1839-1861) hemen başında, 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu veya Tanzimat Fermanı olarak bilinen siyasi belge ile, padişah, bürokrasi ve halk arasındaki ilişkiler hukuk çerçevesinde yeniden ele alındı.

Daha önce Asâkir-i Mansure ve Asâkir-i Hassa olarak ikiye ayrılmış olan ordu, 1843 yılında cografi bölgeler esas alınarak beş ordu komutanlığı şeklinde yeniden teşkilatlandırıldı. Bu beş ordunun ve merkez karargâhlarının bulunacağı şehirler şu şekildeydi: Hassa Ordusu, İstanbul; Dersaadet Ordusu, İstanbul; Rumeli Ordusu, Manastır; Anadolu Ordusu, Harput (sonradan Erzincan) ve Arabistan Ordusu, Şam. Her ordunun hangi sancak ve kazalardan asker toplayacağı da belirlendi.

Askerlik kanununun çıkması bunun Osmanlı coğrafyasının her yerinde hemen devreye sokulduğu anlamına gelmiyordu. Bilhassa göçer kabile ve aşiretlerin yaşadığı bölgelerde nüfus sayımı ve asker toplama çalışmalarına karşı ciddi bir direnç gösterildi. Hatta, Osmanlı ordusunun mesaisinin önemli bir kısmını asker alımına direnen bu topluluklara karşı yaptığı harekâtlar aldı. Kuzey Afrika ile Arabistan yarımadasının çöl bölgeleri neredeyse Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar asker alma sisteminin dışında kaldı. Filistin, Cebel-i Lübnan, Suriye’nin aşiretlerin yoğun olduğu alt bölgesi, Irak’ın kuzey ve güneyi, Anadolu’nun kabile ve aşiretlerin yaşadığı Güney, Kuzeydoğu, Doğu ve Güneydoğu bölgeleri, Bosna-Hersek, Arnavut kabilelerin yaşadığı bugünkü Arnavutluk ve Yunanistan toprakları 19. yüzyılın üçüncü çeyreğine kadar askerliğe karşı direnmeyi sürdürdü. Buralardaki Müslüman aşiretler, savaş zamanları ücretli asker olmayı zorunlu askerliğe tercih ediyordu