OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

Fransız Devrimi’nin modern ordu ve savaş yapısında yarattığı büyük dönüşüm genelde bilinmez. 1793’te yürürlüğe sokulan zorunlu vatandaş askerliği uygulaması dünya askerî tarihinde bir milâttır.

1836 yılında  askerî işleri görüşüp karara bağlayacak olan Dâr-ı Şûra-yı Askeri (Askeri Şûra) adlı yüksek danışma kurulu oluşturuldu. Görevi, ordunun silâh, techizat ve kıyafet ihtiyaçlarını belirlemek, alım satımlarda ihaleler düzenlemek ve ürünlerin kalite kontrolünü yaparak ödemelere onay vermek, asker dilekçelerini değerlendirmek, askeri kanun, kararname ve teşkilat tasarılarını
görüşmek, maaşları belirlemek ve yüksek subayların terfi listesini hazırlayıp seraskerliğe sunmaktı.

Osmanlı ordusuna komutan yetiştirecek
Mekteb-i Harbiyye, yani Harp Okulu, 1835 yılının ortalarında geçici olarak Râmi Kışlası içindeki odalarda faaliyete geçti.

II. Mahmud tarafından 17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra yerine Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye adlı yeni bir ordunun kurulacağı resmen ilân edildi.

Daha önce Asâkir- i Mansure ve Asâkir- i Hassa olarak ikiye ayrılmış olan ordu, 1843 yılında cografi bölgeler esas alınarak beş ordu komutanlığ şeklinde yeniden teşkilatlandırıldı.Bu beş ordunun ve merkez karargâhlarının bulunacağı şehirler
şu şekildeydi: Hassa Ordusu, İstanbul; Dersaadet Ordusu, İstanbul; Rumeli Ordusu, Manastır; Anadolu Ordusu, Harput (sonradan Erzincan) ve Arabistan Ordusu, Şam.

Tanzimat Fermanı sonrasında devlete ait topraklar herkes için “vatan” olarak takdim edilmeye başlanır ve askerliğin “vatan borcu” olarak görülmesi de bu süreçte ortaya çıkar.

1845’te açılan Erkân-ı Harbiyye Mektebi’yle Osmanlı ordusunda “erkân- ı harb” (kurmay subay) yetiştirilmesi için harekete geçildi. Mekteb- i Harbiyye’yi bitiren
askeri öğrencilerden bazıları iki senelik bir eğitime tâbi tutularak Erkân- ı Harb sınıfına  ayrılıyordu.

1846 yılında çıkarılan ilk Kur‘a Kanunu ile askerlik bütün Müslüman erkeklerin vatandaşlık görevine dönüştürüldü. Askerlik zorunlu hale getirildi.

Geç Osmanlı askerî tarihinde 1826-1839 arasındaki bu ilk dönemi takip eden ikinci aşama Osmanlı tarihinde Tanzimat dönemi olarak bilinen 1839-1876 arasıdır.

1856 yılında 78 toplu Peyk-i Zafer kalyonuna İngiltere’de makinaların takılmasıyla Osmanlı donanması buhar gücüyle çalışan ilk savaş gemisine sahip
oldu.

1807’de çıkan ve Kabakçı Mustafa İsyanı olarak nitelendirilen isyan
neticesinde III. Selim tahttan indirildiği gibi, Nizam-ı Cedid projesi de sona erdi;
böylece, Fransız modelinde düzenli ve talimli yeni bir ordu kurma planı, II. Mahmud’un Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırmasıyla başlayan askerî reformlara kadar
ertelenmiş oldu

Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye başlangıçta 12.000 mevcutlu profesyonel bir ordu olarak planlandı. Kısa sürede hazırlanan Asâkir-i Mansure Kanunnamesi ile ordunun hiyerarşisi belirlendi. En üst komutanı serasker olup ilk serasker
Ağa Hüseyin Paşa oldu.

17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıldığı ve yerine Asâkir-i Mansure-i
Muhammediyye adlı yeni bir ordunun kurulacağı resmen ilân edildi. Aslında askeriyede köklü bir değişikliğe gitmek için şartlar pek uygun değildi. Bu sırada büyük devletlerin Yunanistan’ın bağımsızlığı için diplomatik baskıları yoğunlaşmış;
Osmanlı Devleti’yle Rusya arasındaki diplomatik ilişkiler kopma ve tekrar savaşa
girme noktasına gelmişti. Dönemin bazı yabancı gözlemcilerine göre, II. Mahmud,bu sırada yeni bir ordu kurmaya çalışarak büyük bir risk almıştı. Yeni ordunun
kurulmasından sadece iki sene sonra patlak veren 1828-29 Osmanlı-Rus Harbi
bu tahminleri haklı çıkardı

Günümüz orduları için de geçerliliğini koruyan ve çok sayıda piyade askerine tüfek ve top gibi ateşli silâhları aynı
anda ve birlikte kullanma becerisini edindiren yanaşık düzen eğitimi, ilk kez 16.
yüzyılın sonlarında Hollanda ordusunda uygulanmış; katı disipline dayalı olan bu
sistem sırasıyla İsveç, Fransa ve Almanya ordularında uygulanıp geliştirilmişti.

Asâkir-i Mansure’nin ilk kadrolu Hristiyan ve Avrupalı talimcisi İtalyan süvari
subayı Giovanni Timoteo Calasso oldu. Napolyon Bonaparte’ın Rusya seferine de
katılmış olan Calasso, ülkesi Piemonte’de yaşanan devrimin Avusturya güçlerince
bastırılmasından sonra yüzbaşı rütbesindeyken buradan ayrılmış ve çeşitli Avrupa ordularında profesyonel asker olarak hizmet görmüştü

Harbiyeli ilk serasker olan Hüseyin Avni Paşa, 1869 tarihli Kuvve-i
Umumiyye-i Askeriye Nizamnamesi (Askeri Kuvvetler Yönetmeliği) çerçevesinde
bunlara Yemen’in San’a şehri merkezli VII. Ordu’yu ilâve etti.

1845’te açılan Erkân-ı Harbiyye Mektebi’yle Osmanlı ordusunda “erkân-ı harb” (kurmay subay) yetiştirilmesi için harekete geçildi. Mekteb-i Harbiyye’yi bitiren askeri öğrencilerden bazıları iki senelik bir eğitime tâbi tutularak Erkân-ı Harb sınıfına ayrılıyordu.
1864’te çıkarılan Erkân-ı Harbiyye Nizamnamesi ile hem orduların karargâhlarında hem de seraskerlikte erkân-ı harbiyye zâbitlerinin bulunması kararlaştırıldı

III. Selim’in 1792’de kurduğu Nizam-ı
Cedid ile 1807’de tahttan indirilmesinden sonra Alemdar Mustafa Paşa’nın oluşturduğu Sekban-ı Cedid birliklerinde de bu ilkeler esas alınmış; ancak, her iki deneme de yeniçerilerin başını çektiği ayaklanmalarla ortadan kaldırılmıştı.

Yeniçeri esâmesi: Esâme
ya da diğer adıyla esâme
tezkeresi, yeniçerilere
ulûfelerinin, yani maaşlarının
ödenmesi için düzenlenmiş
olan resmi evraktır. İlk
dönemlerde sadece görevdeki
askerlerin elinde bulunan bu
belgeler zamanla askerlikle
ilgisi olmayan kişilerin
elinde satılır olmuş ve
devlet hazinesine ilâve yük
getirmişti.

Son darbe ocakla ve onun sosyal tabanıyla irtibatı olduğu ve muhalif
fikirlerin gelişmesine zemin hazırladığı düşünülen Bektaşi tarikatına vuruldu ve
dinin gereklerini yerine getirmemek suçlamasıyla karşı karşıya kalan Bektaşi dervişlerinin bir kısmı idam, hapis veya sürgünle cezalandırıldı; tarikata ait tekkeler
kapatılıp taşınır ve taşınmaz mallarına devlet adına el konuldu