OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876)

18. yüzyıl için en etkili paradigmayı Lâle Devri oluşturmakla birlikte III. Selim döneminde yaratılan iş sahası ve ödenen yüksek ücretlerle imparatorluğun yabancı mühendisler için bir cazibe alanı haline gelmiştir. Ek olarak Osmanlı iktisat tarihçisi Mehmet Genç’in bulguları Osmanlı sanayiinin bu dönemde zirvede olduğunu ortaya koyar ki, bu tespit bile döneme çoklu bakışın zorunlu olduğunu göstermektedir.Günümüz Osmanlı tarihçiliği, bu dönemdeki gelişmeleri sadece Batı’da meydana gelen hadiselerin bir yansıması ve Avrupa’dan doğrudan veya dolaylı alınan ilhamın bir sonucu  değil, iç dinamiklerin yahut daha başka coğrafyalarla da çoklu etkileşimin bir sonucu olarak kavramak eğilimindedir. Doğru cevap C'dir.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi’yle beraber Paris’te bulunan oğlu Said Efendi’nin burada matbaa ile ilgili gözlemleri ve İstanbul’a  döndüğünde
bu konuda Müteferrika’ya yaptığı yardımlar sayesinde matbaanın hayat bulduğu iddia edilir. Bu bakış açısının, İstanbul, Selanik, İzmir ve Halep’te Yahudiler, Ermeniler ve Rumlar tarafından öteden beri işletilmekte olan matbaacılık altyapısını inkâr ettiği açıktır. Müteferrika, 1493’ten, II. Bayezid devrinden (1481-1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni (Saint- Sépulcre) onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı- Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmiştir. Doğru cevap D'dir.

İbrahim Paşa’nın sadareti, literatürde, İstanbul’un imar edildiği bir dönem olarak yansıtılır. Oysa, 18. yüzyıl Osmanlı padişahları arasında İstanbul’un imarı için çalışmayan yok gibidir. Nitekim, I. Mahmud, bu yöndeki çabaları dolayısıyla “muammir- i bilâd” unvanını almıştır.

1730 isyanı, klasik Osmanlı tarihyazımında Patrona Halil’in omuzlarına yüklenmiş ve  tarihsel bağlamından koparılmıştır. Dönemin kaynaklarının dikkatli  bir analizi, bu isyanın, hakim bakışın aksine, dönemin “batılılaşma” hareketlerine ya da lüks tüketim alışkanlıklarına yönelik  bir tepki olmadığını ortaya çıkarmaktadır. İsyan, hükümet içindeki ve dışındaki odaklar arasındaki bir güç çatışması olup dünyeviliğe (sekülarizme) savaş açan kişi olarak resmedilen Patrona Halil’in liderliğinde değil, Kaymak Mustafa Paşa gibi hükümet içinden ve İspirizade Ahmed Efendi ile Zülâli Hasan Efendi gibi ulemadan kimselerin organizasyonu ile ve yeniçerilerin fiili katılımıyla gerçekleşmiş ve İbrahim Paşa’nın uzun yıllar devletin ana mekanizmalarında tuttuğu gücün değişmez sahipleri devrilmiştir. İbrahim Paşa ile dönemin elitlerinin tüketim alışkanlıkları ve gündelik yaşam kalıpları, kendisinden önceki devlet adamlarından çok farklı ve aşırı değildi. Bu durum, İbrahim Paşa ve dönemin elitlerine ait muhallefat [ölenin bıraktığı mallar] kayıtlarıyla kişisel masraf def­terlerinin karşılaştırmalı incelenmesi sonucunda açıkça ortaya çıkmaktadır.

İbrahim Müteferrika, I. Mahmud devrinde kaleme aldığı ve askeri ıslahatlar hakkındaki önerilerini sunduğu Usûlü’l- Hikem fî Nizâmi’l- Ümem isimli eserin sahibidir. Doğru cevap A'dır.

“Yenileşme” başlığı altına girecek hemen her uygulamadan her bir padişah döneminde bahsedilmesi, literatürde mevcut bir çelişki olarak gözükmektedir. Esasen, bu durum, pek çok yeniliğin kökenlerinin belli evrelerde atıldığını ve daha sonraki evrelerde tamamlanıp geliştirildiğini
kanıtlamaktadır. Yani, Osmanlı padişahlarının bazılarını cımbızlama yöntemiyle "aydınlanmış” ve bazılarını da “gerici” olarak yansıtmak yenileşmenin kavranmasını güçleştirmektedir. Bir başka deyişle, bir dönemde başlayan ve birden gerici bir hareketle son bulan değerlendirmeler izah edici değildir. Topyekûn bir değişim ve dönüşüm, bazen yüksek dozda bazen de yavaş devam etmektedir. Her padişahın dönemi bir zincirin halkaları gibidir. Enver Ziya Karal, 1947’de basılan kitabında III. Selim’in tahttan indirilişini “irtica” başlığı altında
değerlendirmekteydi. Oysa, buradaki ilerici-gerici, “devrimci-muhafazacı”padişah ikiliği sürekliliği açıklamamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Nizam- ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka-yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muhalefet süreci neticesinde sona ermiştir.

1703’te meydana gelen isyan ile tahta geçen III. Ahmed, 1730’da yine bir isyan sonucunda tahttan çekildi.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi, klasik Osmanlı tarih yazımında, kendinden önce Avrupa’ya gönderilen Osmanlı sefirlerinden ayrı tutulur ve onun diplomatik ya da askeri bir nedenle değil, Avrupa medeniyetini ve eğitimini izlemesi için Damad İbrahim Paşa tarafından özel bir misyonla Paris’e gönderildiği ileri sürülür. Oysa, dönemin kaynaklarında İbrahim Paşa’nın bu tür bir emir verdiğine dair henüz bir veri tespit edilemedi.

Darü’t-Tıbâati’l-Âmire adlı matbaa  1727 yılında, Macar mühtedisi İbrahim Müteferrika tarafından Mismari Şücâ Mahallesi’ndeki evinde kurulmuştur.

Humbaracı Ahmed Paşa: Aslen Fransız asilzade ailelerinden birine mensup olan ve 1675 Temmuz’unda Fransa’nın Coussae şehrinde doğan Comte de Bonneval, 54 yaşında Türkiye’ye gelir ve İslamiyet’i kabul ederek Ahmed ismini alır.

Gerçek Davud Ağa tarafından 1722’de Tulumbacı Ocağı kuruldu.

Üç yıla yakın padişahlık yapan Sultan III. Osman devrinden hatırda kalan, İstanbul’un üçte ikisini harap eden Eylül 1755 tarihli Hocapaşa ve Temmuz 1756 tarihli Cibali yangınlarıdır.

I. Abdülhamid devrinde görev yapan devlet adamları içerisinde sadrazam olarak Silâhdar Seyyid Karavezir Mehmed Paşa (1779-1781), Halil Hamid Paşa (17821785) ve Koca Yusuf Paşa (1786-1789); Kaptan-ı Derya olarak da Cezayirli Gazi Hasan Paşa (1774-1789) ön plana çıkmakta olup pek çok ıslahat girişiminin altında Halil Hamid Paşa’nın imzası vardır.

Hasköy’de bir top dökümhanesinin yapılarak yeni topların dökülüp top arabalarının ıslah edilmesi III. Mustafa döneminde gerçekleşmiştir.

III. Selim 1789 yılında tahta geçmiştir.

Dalkılıç: Savaş halinde düşman ordusuna akınlar düzenlemek yahut kuşatma altına alınan kalelere girmekle görevli fedailer için kullanılırdı.