OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 8

Devletin Yeniçeri Ocağı’nı kaldırıp Asakir-i Mansure ordusunu kurmasından sonra hazineye gelir temin etmek üzere kereste, kömür, palamut, afyon, hububat gibi bazı maddelerin ticaretini bizzat yapmak üzere piyasaya girmesi ve müdahalesi anlamında kullanılan tabir Yed-i Vahid’tir. Doğru cevap A'dır.

İngilizler, İngilizce metinde olup Türkçe metinde bulunmayan “oradaki her türlü ticaret” ibaresini kullanarak ülkedeki iç ticarete de girdiler. Oysa o zamana kadar yabancılar ülke içerisinde ticari faaliyette bulunamazlardı. Osmanlı hükümeti bu maddeye itiraz ettiyse de fiili durumu kabul etmek zorunda kaldı. Böylece yabancı tüccar iç ticarete girip büyük kazançlar elde ettiği gibi, kapitülasyonlara dayanarak devletin denetimini, hukukunu ve kendilerini vergilendirmesini reddetti; bu durumda vergi veren ve devletin denetimine tabi olan yerli girişimcilerin yabancılarla rekabet imkânı ortadan kalktı. Doğru cevap E'dir.

Mağşuş sikke içeriğindeki değerli maden miktarı azaltılmış ve tağşiş edilmiş sikke için kullanılan bir tabirdir. Alım gücü sınırlı olduğu ve alışverişlerde kabul edilmek istenmediği için sorunlara ve zaman zaman da isyanlara neden olmuştur. 19. yüzyıl Osmanlı piyasalarının da en önemli sorunlarından birisiydi. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı’da el yazması olarak çıkarılan kağıt paralara Kaime denir. Doğru cevap C'dir.

1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun birinci ve ikinci kısımlarının tercümesiyle Ticaret Kanunnamesi oluşturulmuştur. Doğru cevap B'dir.

1727 yılında, Macar mühtedisi İbrahim Müteferrika tarafından Mismari Şücâ Mahallesi’ndeki evinde kurulan Darü’t-Tıbâati’l-Âmire adlı matbaa da yine Yir­ misekiz Mehmed Çelebi’nin Paris sefaretiyle ilişkilendirilir. Yirmisekiz Mehmed Çelebi’yle beraber Paris’te bulunan oğlu Said Efendi’nin burada matbaa ile ilgili gözlemleri ve İstanbul’a döndüğünde bu konuda Müteferrika’ya yaptığı yardım­ lar sayesinde matbaanın hayat bulduğu iddia edilir. Bu bakış açısının, İstanbul, Selanik, İzmir ve Halep’te Yahudiler, Ermeniler ve Rumlar tarafından öteden beri işletilmekte olan matbaacılık altyapısını inkâr ettiği açıktır. Müteferrika, 1493’ten,Bayezid devrinden (1481­1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Ayrıca, Batı’da Türkçe harf­li eserlerin önceden beri basıldığını da ifade etmek gerekir.

1789 Fransız İhtilali’nin ardından yayılan siyasi fikirler, zamanla bireyi ve bunların ortak talepler etrafında bir araya gelmesiyle oluşan kitleyi, iktidar denkleminde hesaba katılması gereken bir güç
haline getirdi. Doğru cevap D dir.

19. yüzyılda Osmanlı toplumsal yaşamında öne çıkan mekânlar, iskeleler, ticaret merkezleri, çarşı-pazarlar, ibadethaneler ve en önemlisi de kahvehanelerdi. Doğru cevap A dır.

Siyasi rejimler, gerek Batı’da gerekse Doğu’da halkın düşüncelerini, olası tepkilerini ve bu tepkilerin örgütlü bir harekete dönüşme ihtimalini denetlemek amacıyla farklı yöntemler geliştirdi. Bu sürecin ilk adımları, hafiyeler vasıtasıyla kamusal alanlarda konuşulanların ya da çeşitli sebeplerle dışarıdan gelen ziyaretçilerden elde edilen duyumların kayda geçirilmesiyle atıldı. Doğru cevap B dir.

İstanbul’daki Fransa elçiliğinde kurulan bir matbaada 1787-90 arasında ikisi Türkçe biri Fransızca üç kitap yayımlandı. Doğru cevap E dir.

Osmanlı Padişahları 17. yüzyıla kadar sefere gidiş-dönüşlerinde, av gezilerinde, merasimlerde, cuma selâmlıklarında ve Ramazan ayına mahsus bir takım dini ziyaretlerde uzaktan da olsa halka görünür; kıyafet değiştirip (tebdil-i kıyafet) tef­tiş amaçlı geziler yaparak başkentte işlerin aksamadan yürümesini sağlamaya çalışırlardı. Ancak yurt gezilerini sembolik bir temas olmaktan çıkaran şey, halkı muhatap alma gibi yeni ve farklı bir uygulamanın aracı olmasıydı. II. Mahmud’un bu gezilerde çarşı pazar dolaşarak müslim-gayrimüslim ayrımı yapmadan halkın şikâyetlerini dinlemesi, bahşişler dağıtması ve sıradan insanlarla yemek yemesi, önceki dönemlere ait padişah algısıyla yan yana dahi getirilemeyecek uygulamalardı. Doğru cevap E'dir.

1831’de yayın hayatına başlayan gazete Takvim-i Vekayi’dir. Doğru cevap C'dir.

Sultan Abdülaziz’in yurt dışındaki gelişmelerle idari ve toplumsal düzenleri yerinde görmek üzere Avrupa’yı ziyareti, Osmanlı padişahları açısından bir ilkti. Doğru cevap A'dır.

İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika’nın çabaları neticesinde 1727 yılında kuruldu. Kurucusundan hareketle Müteferrika Matbaası olarak da anılan bu matbaa 1729’da asıl adı Sıhahü’l-Cevherî olan Vankulu Lügatini basarak yayım hayatına başladı. Doğru cevap B'dir.

Levant Herald ve Levant Times and Shipping Gazette Osmanlı Devleti’nde hem İngilizce hem de Fransızca yayım yapmış gazetelerdir. Doğru cevap B'dir.

Takvim-i Vekayi ve Ceride-i Havadis gibi devlet eliyle veya desteğiyle çıkartılan gazetelere, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Ef­kâr örneklerinde olduğu gibi 1860’lı yıllardan itibaren özel girişimin çıkardığı gazetelerin de eklenmesiyle, muhalif kesim için görüşlerini ifade edebilecekleri yasal platformlar ortaya çıkmış oldu. Basın yoluyla güçlenen ve mevcut yönetime muhalefet paydasında birleşen muhalif­ler, ilki 1865 yılında Meslek, ikincisi ise 1867’de Yeni Osmanlılar adlarıyla iki siyasi örgüt aracılığıyla mücadele etmeye başladılar. Doğru cevap C'dir.

Sultan Abdülmecid’i tahttan indirmek için gizli çalışmalar yapan örgüt Fedailer Cemiyeti’dir. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devleti’nde 1867’de çıkarılan Kararname-i Âli ile Türkçe ve yabancı dillerdeki basın faaliyetlerine ciddi sınırlamalar getirildi. Doğru cevap C'dir.

Başlangıçta Yeni Osmanlılarla aynı saf­ta yer alıp sonra yollarını ayıran Meslekçiler’den Mehmed Bey, Nuri Bey ve Reşad Bey ise Hüseyin Vasfi Paşa’yla birlikte İttihad ve İnkılâb adlı gazeteleri çıkardılar. Meşveret usulünün, yani İslâmî esaslara dayalı anayasal parlamenter bir rejimin kurulması, toplumun tüm kesimlerini kapsayacak şekilde özgürlük sınırlarının genişletilmesi, sadrazamların ve yüksek rütbeli devlet adamlarının icraatlarından ötürü sorumlu tutulup gerektiğinde yargılanması, lüks ve israfın engellenmesi, ülkenin kalkınmasını sağlayacak iktisadi önlemlerin alınması, eğitim seferberliğinin başlatılarak halkın cehaletten kurtarılması, misyonerlerin faaliyetlerine karşı Müslümanların dinlerine sahip çıkması, İslâmî prensiplerden taviz verilmemesi ve Batı taklitçiliğinin terk edilmesi gibi konuları gazetelerinde işlediler. Doğru cevap E'dir.