OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 6

Dini kitaplarda hatalı bir basımın ya­ ratacağı bilgi yanlışlığı ve bunun ibadetleri geçersiz kılacağı hususları elbette bazı kesimlerde endişe yaratmıştı. Aynı şekilde bu sektörden geçimini sağlayanların, bu yeni teknikten rahatsız oldukları da doğrudur. Ancak bu gerekçeler matbaanın geç gelme nedenlerini açıklamakta yetersiz kalır.Aslında gerçek daha basittir: arz­talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir.

Osmanlı da 1729­1829 arasında, yani yüzyıl­ lık zaman diliminde basılan kitap sayısının sadece 180 adet olması bu ilgisizliği ortaya koyar. Satın alanların, sade ve zevksiz buldukları basılı kitapları süsletmek üzere tezhip ustalarına götürmeleri, dönemin kitap algısını ve basma kitaba olan bakışı göstermesi açısından ilginçtir.

1860’lı yıllara kadar oldukça yavaş ilerleyen Osmanlı matbaacılığı, bu tarihten sonra gazete ve dergi yayıncılığında görülen hareketlilikle birlikte nitelik ve nice­ lik bakımından gelişti. 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman­ı Ahval ve 1862’de de Tasvir­i Ef­kâr çıkmaya başladı. 1870’ten sonra ise Ahmed Mithat Efendi, Mihran Efendi ve Ebüzziya Tevfik’in dizi yayıncılığı ve cep kitaplarıyla matbaa alanında hissedilir bir hareketlilik yaşandı.

Osmanlı sınırları içerisinde çıkan ilk Türkçe gazete, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın  talimatıyla 2 Aralık 1828’de Kahire’de yayın hayatına başlayan Vekayi-i Mısriyye’dir. 

1831’den itibaren Takvim­i Vekayi adlı resmi gazete yayınlanmaya başlandı. 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman­ı Ahval ve 1862’de de Tasvir­i Ef­kâr çıkmaya başladı. 1840’ta yarı resmi bir organ olarak yayın hayatına başlayan Ceride­i Havadis oldu.Manzûme­i Ef­kâr (1866) 

İbrahim Şinasi’nin (1826­1871) çıkardığı Tasvir­i Ef­kâr 27 Haziran 1862’de ya­ yın hayatına başladı. Yalın dili ve içeriğiyle kısa sürede İstanbul basının önemli isimlerinden biri oldu. Haberlerin yanında fi­kir yazılarına da yer veren gazete, zamanla Yeni Osmanlılar olarak adlandırılacak olan muhalif kesimin sesi haline geldi.

Gazetenin başta eğitim konusu olmak üzere yönetimi sert biçimde eleştirmesi ve özellikle muhalif­ler için bir çekim merkezi haline gelmesi, hükümeti hareke­ te geçirdi. Şinasi, 4 Temmuz 1863’te Meclis­i Maarif’teki görevinden ve devlet memurluğundan çıkarıldı. İki yıl daha gazetenin yayın yönetmenliğini yürüten Şinasi, 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi’nin ağır cezalar öngören maddeleri ne­ deniyle endişelenerek gazeteyi Namık Kemal’e bırakıp Paris’e gitti. Namık Kemal  yönetiminde eğitim konularına ağırlık verengazete, zamanla hürriyet, millet ve hükümet gibi siyasi konuları işlemeye başladı ve Yeni Osmanlıların yayın organı haline geldi.

Islahat Fermanı’yla cizyenin kaldırılması, gayrimüslimlerin devlet memuru olabilmeleri, vilâyet meclislerine üyelik ve bedelli askerlik gibi ye­ ni haklar verilmesi, Müslümanlar arasında ciddi bir tepki doğurdu. Bu hakların, zamanla ve özellikle dış müdahalelerle gayrimüslimleri toplumun siyasi ve iktisa­ di anlamda ayrıcalıklı bir kesimi haline getirmesi, asırların şekillendirdiği “hâkim millet” olma ayrıcalığını kaybettiğini düşünen ve bunu devletin acziyle hüküme­ tin ihanetine bağlayan Müslümanların sayısını gün geçtikçe arttırdı.

Bütün bunlara, hak ettikleri makamların kendilerinden esirgendiğini düşünen sivil ve asker memurlarla muhafazakâr muhalefet de eklenince 1859’da gizli bir cemiyet kuruldu.Bunların amacı, gerekirse silâhlı bir darbeyle Sultan Abdülmecid’in saltanatı­ na son vermedi.

Bu örgütün toplantısını haber alan iktidar  baskın yaparak bunları yakalayıp Kuleli  Kışlasında tutsak tutup yargıladılar.

Yeni Osmanlılar, saltanat ve padişah karşıtı değillerdi, temel­ de hukuk devletini kuracak ve millet iradesini yönetime yansıtacak bir anayasanın yapılıp meclisin açılmasını sağlamaktı, bir başka ifadeyle, meşruti bir monarşiyi savunmaktaydı. Üstelik Ziya Bey ve Namık Kemal, ne gerekçeyle olursa olsun silâha ve şiddet içeren eylemlere karşıydılar. Daha Batıcı ve farklı siyasi fikirlere sahip olan Şinasi, bu gruba sırtı­nı döndüğü gibi, Meslekçiler de, Yeni Osmanlıları pasif yenilikçiler olarak nitele­ yip yollarını ayırdılar.

Birleştireceği esnafın üretim kapasitelerini, sermaye durumlarını ve kendilerine ne tür teşvikler verilebileceğini öncelikle analiz eden komisyonun yaptığı faaliyetler neticesinde, 14 Ağustos 1866’da simkeşçi esnafı, Simkeşçiler Şirketi; Eylül 1866’da deri ve deri ürünleriyle uğraşan debbağcı esnafı, Debbağlar Şirketi; 25 Haziran 1867’de at takımları, araba koşumları ve deri eşya imal eden sarraç esnafı, Sarraçlar Şirketi; 9 Nisan 1868’de dokumacı esnafı, Kumaşçılar Şirketi; 14 Nisan 1868’de çeşitli sanayi ürünleriyle aletler üreten dökümcü esnafı, Dökümcüler Şirketi ve 29 Nisan 1868’de de demirci esnafı, Demirciler Şirketi adıyla şirkete dönüştürüldü.

Sir Henry L. Bulwer’in başkanlık ettiği İngiliz heyetiyle Mustafa Reşid Paşa’nın başkanlık ettiği Osmanlı heyeti arasında 16 Ağustos 1838’de Baltalimanı
Ticaret Antlaşması imzalandı.

İlk Osmanlı gümüş sikkesi olan akçe 1326’da Orhan Bey ve ilk altın para ise Fatih Sultan Mehmed döneminde basıldı.

Madeni paranın (sikke) içerisinde bulunan değerli maden miktarını azaltma işlemine tağşiş denirdi.

Osmanlı maliyesinde kâğıt para Tanzimat’ın hemen ardından, Tanzimat’la birlikte verilen sözlerin yerine getirilebilmesi, yani reformların finanse edilebilmesi için çıkarıldı.

Osmanlı Bankası, bütün mal varlığı ve şubeleriyle birlikte 4 Şubat 1863’te kurulan Bank-ı Osmanî-i Şâhâne’ye devredildi.

İngilizlerin, Osmanlı Devleti’nin tahıl ambarı olan Dobruca ovasının tarımsal potansiyelini değerlendirmek amacıyla inşa ettikleri 66 km uzunluğundaki
Köstence-Çernovada (Boğazköy) Demiryolu, Osmanlı Rumelisinde yapılan ilk
demiryoludur.

1865’te yapılan altı milyon sterlinlik borçlanmanın Osmanlı dış borç tarihi açısından büyük bir önemi vardır; zira, hazine, artık önceki borçlanmaların taksitlerini ödeyebilmek için dış borca başvurmak zorundaydı.

Devlet, 1875 senesinde bütçe açıklarının beş milyon liraya ulaşması üzerine dış borçların faizlerinin ancak yarısını ödeyebileceğini ilân etti ve bu moratoryum büyük bir krize ve hazinenin if­lâsına neden oldu.

Osmanlı sanayileşme çabalarının da askeri kaynaklı olarak başladığı ve II. Mahmud’un özellikle Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurduğu Asakir-i Mansure Ordusu’nun ihtiyacı olan eşyaların üretimi için bazı modern fabrikalar kurduğu görülecektir. Doğru cevap A dır.

1816 yılında II. Mahmud tarafından satın alınarak ordunun emrine verilen ve 1826 yılında kundura kısmı ilâve edilen Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası faaliyetine başlamıştır? Doğru cevap C dir.

1843 yılında Zeytinburnu’nda boru, ray, pulluk, top, kılıç, süngü, vapur ve fabrika aksamı gibi her türlü demir alet ve eşyayı üretmek üzere bir demir fabrikasının kurulması kararlaştırıldı ve gerekli alet, makine ve ustalar Belçika’dan getirtildi. Doğru cevap E dir.

Devletin sanayi girişimlerinden vazgeçmesinden sonra, 1864’te sanayii desteklemek ve girişimcilere  yol göstermek üzere Islah-ı Sanayi Komisyonu kuruldu. Doğru cevap D dir.