OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 2

18 Şubat 1856'da ilan edilen ve gayrimüslimlere bazı yeni haklar tanınarak yabancı güçlerin devletin iç işlerine müdahalesi önlenmek istenen ferman Islahat Fermanıdır.

1869 tarihli Osmanlı uyruğundan çıkmayı hükümetin iznine bağlayan ve Müslüman olsun gayrimüslim olsun Osmanlı ülkesinde yaşayan herkesi “Osmanlı” olarak kabul eden yasal düzenleme Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunudur.

Mecelle Komisyonu Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında kurulmuştur.

Mali hukuk alanında yapılan önemli düzenlemelerden birisi 1855 tarihinde yapılan Bütçe Nizamnamesi’dir. İlk yapılan bütçe nizamnamesi özelliğini de taşıyan bu nizamnameyle devletin giderleri, merkez dairelerinin giderleri ve genel giderler olmak üzere; gelirleri de, yine doğrudan ve dolaylı toplananlar olmak üzere ikişer ana başlık altında toplanmaktadır.

Osmanlı Devleti'nde Batı hukuk tekniği kullanılarak yapılan ilk kanun 1840 Ceza Kanunu'dur.

19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı maliyesinin devlet çarkını döndürebilmek için Galata bankerlerinden aldığı kısa vadeli ve yüksek faizli borçlara avans denirdi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Şubat 1855’te Peter Pasquali ile Stephen Sleigh isimli iki İngiliz, İstanbul ve Londra’dan izin alarak Şark İngiliz Bankası adıyla bir banka kurmak için girişimlere başladı. Yaklaşık bir yıllık bir çalışma neticesinde 13 Şubat 1856’da ismi The Ottoman Bank (Osmanlı Bankası) olarak belirlendi ve hisse senetleri satışa çıkarıldı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

1831’den itibaren Takvim­i Vekayi adıyla resmi bir gazetenin yayın hayatına başlaması, 1836’da kamuya açık yerlere padişahın portresinin (tasvir­i hümayun) asılması gibi uygulamalar ise padişahın tebaasıyla dolaylı temas, bilgilendirme ve kendini hatırlatma çabasının yansımalarıydı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Toplumun kaygılarını bizzat görerek bilgilenmek gerektiğini düşünen padişahlar yurt gezilerine çıktılar. II. Mahmud, bu bağlamda 1829-1837 yılları arasında beş yurt gezisi yaptı. yurt gezilerini sembolik bir temas olmaktan çıkaran şey, halkı muhatap alma gibi yeni ve farklı bir uygulamanın aracı olmasıydı. Nitekim, II. Mahmud’un bu gezilerde çarşı pazar dolaşarak müslim­gayrimüslim ayrımı yapmadan halkın şikâyetlerini dinlemesi, bahşişler dağıtması ve sıradan insanlarla yemek yemesi, önceki dönemlere ait padişah algısıyla yan yana dahi getirilemeyecek uygulamalardı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Sultan Abdülaziz’in bir adım daha ileriye giderek yurt dışındaki gelişmelerle idari ve toplumsal düzenleri yerinde görmek üzere Avrupa’yı ziyareti, Osmanlı padişahları açısından bir ilkti. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Osmanlı sınırları içinde ilk matbaa, İspanya’dan sürülen Yahudi mülteciler tarafından 1493 yılında kuruldu; daha sonra 1567’de Ermeniler ve 1627’den itibaren de Rumlar tarafından kullanıldı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Osmanlı sınırları içinde ilk matbaa, İspanya’dan sürülen Yahudi mülteciler tarafından 1493 yılında kuruldu; daha sonra 1567’de Ermeniler ve 1627’den itibaren de Rumlar tarafından kullanıldı. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika’nın çabaları neticesinde 1727 yılında kuruldu. Kurucusundan hareketle Müteferrika Matbaası olarak da anılan bu matbaa 1729’da asıl adı Sıhahü’l­Cevherî olan Vankulu Lügatini basarak yayım hayatına başladı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Matbaanın Müslüman Osmanlılar tarafından geç bir dönemden itibaren kullanılması, üzerinde en fazla konuşulan konulardan biridir. Dini kaygılarla matbaaya tepki gösterildiği ya da kitap yazarak veya çoğaltarak geçinen müstensihlerle süslemelerini yapan tezhipçilerin boykotu nedeniyle geç geldiği gibi suçlama ve savunmalar öne çıkan tartışma konularıdır. Aslında gerçek daha basittir: arz­talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır

Tanzimat öncesinde Osmanlı yayın hayatını etkilemiş olan iki matbaadan biri, taşbaskı (litografi) tekniğini ülkeye getiren Kayol Kardeşler’in (Henri Caillol ve Jacques Caillol) 1831’de İstanbul’da kurdukları matbaadır. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman­ı Ahval ve 1862’de de Tasvir­i Efkâr çıkmaya başladı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

İmparatorluk sınırları esas alındığında basın faaliyetleri 18. yüzyıl sonlarına kadar götürülebilir. 1795’te İstanbul’daki Fransız elçiliği matbaasında basılan ve Bulletin de Nouvelle adıyla yayımlanan ilk gazeteyi, 1796’da Gazette Française de Costantinople adıyla aylık olarak yayınlanan ikincisi izledi. Daha sonra Presse d’Orient (1849­1854), Courrier d’Orient (1854), Gazette Medicale d’Orient (1857) ve Le Commerce de Constantinople gibi Fransızca gazeteler yayımlandı. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Osmanlı yönetim felsefesine göre daire-i adliyyenin halkalarını oluşturan; adalet, kanun, mutlak iktidar, ordu, servet ve halk, sosyal yapının ve işleyişinde temel dayanaklarını oluştururdu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı. Askeri (yönetici) sınıf, padişahın dini ve idari yetkiler tanıdığı ve vergiden muaf tuttuğu asker ve sivil devlet görevlilerini kapsar; Müslüman olma şartı aranır; saray halkı, seyfiye (muvazzaf askerler), ilmiye (din, bilim ve hukuk adamları) ve kalemiyeden (bürokratlar, memurlar) oluşurdu. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

II. Mahmud’un 1829­37 arasında farklı tarihlerde çıktığı beş gezi bu bağlamda değerlendirilebilir. Ege ve Doğu Trakya’daki Tekirdağ, Çanakkale Boğazı, Gelibolu, Edirne, Gemlik, İzmit, Varna, Şumnu, Silistre, Rusçuk gibi kentlere yapılan gezilerde, farklı din mensuplarına bizzat padişah tarafından beraberlik, adalet, eşitlik ve özgürlük mesajları verildi. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.