OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 14

Osmanlı Devleti’nde Avrupa örneğine göre kurulan ilk yerli anonim şirket
Şirket- i Hayriyye’dir.

İlk Türk matbaasıise İbrahimMüteferrika’nınçabalarıneticesinde1727 yılında kuruldu. Kurucusundan hareketle Müteferrika Matbaası olarak da anılan bu matbaa 1729’da asıl adı Sıhahü’l- Cevherî olan Vankulu Lügatini basarak yayım
hayatına başladı.

Padişah II. Mahmut, yapılması düşünülen reformlara destek sağlamak ve kamuoyu oluşturmak üzere 1 Kasım 1831'de Takvim-i Vekayi adı verilen resmi gazeteyi yayımlatmıştır.

Osmanlı sınırları içerisinde  basın faaliyetleri 18. yüzyıl sonlarına
kadar götürülebilir. Fransız elçiliği 1795’te İstanbul’daki elçilik matbaasında Bulletin de Nouvelle adıyla  ilk gazeteyi yayımlar.

Osmanlı sınırları içinde özel teşebbüsün çıkardığı ilk gazete olan Ceride-i Havadis
1 Temmuz 1840’da yayımlanmaya başladı. Devlet desteğiyle çıkarıldığı için yarı
resmi bir yayın organı olarak kabul edilir.

Türk basınında imzalı başyazı geleneğini başlatan Tercüman-ı Ahval’in dili sade
ve habercilik anlayışı liberaldi. Zamanla günlük olarak çıkartılan gazete, düşünce
özgürlüğü, fikri tartışmalar, hantal bürokrasi, eğitim alanındaki sorunlar ve ekonomik sıkıntılar gibi gerçek gündeme dair yazılara yer verdi; başta
Şinasi olmak üzere o dönemin iktidarlarından memnun olmayan ve daha sonra
Yeni Osmanlılar şeklinde adlandırılacak olan muhalif kalemlerin yetiştiği bir mektep oldu.

Agah Efendi, gazetenin kurucusu ve yazarlarından biridir. Diğer şıklarda yer alan yazarlar II. Meşrutiyet'ten (1908) sonra gazetelerde yazarlık yapmışlardır.

Temmuz 1862’de Mecmua- yı Fünun adlı dergi yayımlanmaya başladı. Münif
Paşa’nın gayretleriyle kurulmuş olan Cemiyet- i İlmiyye- i Osmaniyye’nin yayın
organı olarak çıkartılan bu dergi kesintili de olsa 1883 yılına kadar varlığını sürdürdü.

1859 tarihli Kuleli Vakası gerekirse silâhlı bir darbeyle Sultan Abdülmecid’in saltanatına son vermeyi amaçlayan darbe girişimidir.

Yeni Osmanlılar terimi, önderliğini Namık Kemal Ziya Bey (Paşa), Ali Suavi ve
Âgâh Efendi gibi fikir adamlarıyla gazetecilerin yaptığı siyasi hareketi
tanımlar. Ahmet Rıza 1895'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı.

Tanin gazetesi Temmuz 1908'de yayınlanmaya başlandı. İttihad ve Terakki Cemiyetini destekliyordu.

Osmanlı yönetim felsefesine göre daire-i adliyyenin halkalarını oluşturan; adalet,
kanun, mutlakiktidar, ordu, servet ve halk, sosyal yapının ve işleyişinde temel
dayanaklarını oluştururdu. Osmanlı Devleti'nde aristokrasi bulunmamaktadır.

Fransa’nın 1797’de Avusturya ile imzaladığı Campo Formio Antlaşmasıyla Mora
ve Arnavutluk sahillerine yerleşti. İhtilâlin yaydığı fikirlerin bölgeye girmeye başladı.

Osmanlı Devleti, Batı’da iki yüzyıl önce örnekleri görülen, iç ve dış kamuoyunu
yönlendirmekte ve sosyal entegrasyonu sağlamakta etkin bir araç olan gazeteyi
ancak 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde gündemine alabildi. Devlet, 1 Kasım 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazete çıkarmaya başladı.

Dağarcıve Mecmuâ-yı Fünun gibi dergiler halkı eğitmek ve genel kültür düzeyini
yükseltmek amacıyla ansiklopedik yazılar yayımladı.

II. Mahmud, saltanatının hemen başında âyanlarla Sened-i İttifak adı verilen bir sözleşme imzalayarak mutlak yetkilerine bir sınırlandırma getirdi. Bunu daha sonra kaldırdı. Bu sözleşme Mağna Carta'ya da benzetilmektedir.

Anayasa çalışmaları 1860'lardan sonra başlayan muhalefet hareketinin sonucunda (Yeni Osmanlılar Cemiyeti) hazırlandı ve 23 Aralık 1876'da yürürlüğe konuldu.

Bakanlıklar ilk kez  (Nezaretler) II. Mahmud döneminde kurulmaya başlandı.

II. Mahmud döneminde kapsamlı idari ve bürokratik reformlar, oldukça kalabalık bir memur kadrosunu ve yetişmiş insan gücünü gerektirdiği için orta öğretim düzeyindeki Mekteb-i Maarif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulum-i Edebiyye, daha sonra da rüştiyeler açıldı.

1850’de kurulan ve Şirket-i Hayriyye olarak adlandırılan vapur şirketi, Kabataş-Üsküdar ve Eminönü-Boğaziçi hatlarında başlattığı seferlerle uzun süredir
birbirinden kopuk bölgeleri birbirine bağladı.