OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 5

Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 62  de Eyalet/Vilâyet Yönetimi  konu başlığındaki açıklamalarda   " I. Valiye  yardımcı olmak üzere def­terdar, kadı, müf­tü, Müslümanları temsilen dört kişi ve gayrimüslimleri temsilen de iki kişiden oluşan bir büyük meclis vardı. II. 1864 Vilâyet Nizamnamesi’yle eyalet sisteminden vilâyet sistemine geçildi; ayrıca, eyalet meclisi, vilâyet idare meclisi adını aldı. III. Meclis-i Umumi-i Vilâyet oluşturuldu ve  sancağın müslim ve gayrimüslim ahali temsilcilerinin katılımıyla toplanır; vilâyetin imar, eğitim, vergi gibi sorunlarını ele alırdı. IV. 25 Temmuz 1855 tarihli bir iradeyle İhtisap Nezareti lağvedilerek İstanbul’un beledî işleriyle ilgilenmek üzere Şehremaneti’nin kurulması kararlaştırıldı." şeklinde konu geniş bir şekilde anlatılmıştır.

Doğru cevap C olacaktır. Sayfa 64  de Özet  konu  başlığındaki Amaç 44 de açıklamalarda   " merkez teşkilâtında Başbakanlık (Başvekâlet/sadrazamlık), İçişleri (Dahiliye Nezareti), Dışişleri (Hariciye Nezareti), Maliye (Maliye Nezareti), Adalet (Adliye Nezareti), Ticaret, Milli Eğitim (Maarif Nezareti) gibi bakanlıklarla hükümet (Meclis-i Vükelâ), Danıştay (Şûra-yı Devlet) ve Sayıştay (Divan-ı Muhasebat); taşra teşkilâtında ise, belde (nahiye), ilçe (kaza), il (vilâyet) ve belediyeler hep bu dönemde kurulan ve Cumhuriyet’e intikal eden mües seselerdir.  " şeklinde açıklamalar yer almaktadır.

Doğru cevap E olacaktır. Sayfa 59  da  Şûra-yı Devlet  konu başlığında  " 5 Mart 1868’de Şûra-yı Devlet ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliyye olarak ikiye ayrıldı. Şûra-yı Devlet’in başkanlığına Midhat Paşa, Divan-ı Ahkâm-ı Adliyye’ninkine ise Ahmed Cevdet Paşa getirildi. " şeklinde ve Sayfa 49  da   SADARETİN GEÇİRDİĞİ DEĞİŞİM konu  başlığında  "1846’da Mustafa Reşid Paşa’nın girişimleriyle istenen evraka kısa sürede ulaşılabilmesi amacıyla Hazine-i Evrak adıyla modern bir arşiv oluşturuldu" konu anlatılmıştır.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi, klasik Osmanlı tarihyazımında, kendinden önce Av­ rupa’ya gönderilen Osmanlı sefirlerinden ayrı tutulur ve onun diplomatik ya da  askeri bir nedenle değil, Avrupa mede­ niyetini ve eğitimini izlemesi için Da­ mad İbrahim Paşa tarafından özel bir misyonla Paris’e gönderildiği ileri sürü­ lür. Oysa, dönemin kaynaklarında İb­ rahim Paşa’nın bu tür bir emir verdiği­ ne dair henüz bir veri tespit edilemedi. Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni (Saint­Sépulcre) onarmaları için Fransızlara izin verdi­ ğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi konu­ sunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek,Osmanlı­Fransız münasebetlerini güç­lendirmek üzere Paris’e gönderilmişti.

Müteferrika, 1493’ten, II.Bayezid devrinden (1481­1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Ayrıca, Batı’da Türkçe harf­li eserlerin önceden beri basıldığını da ifade etmek gerekir.

Matbaada basılan temelde dil, tarih ve coğrafya konulu toplam 17 kitap ba­ sılış sırasına göre şunlardır:

1725’te İstanbul Eğrikapı’daki Tekfur Sarayı’nda çini “fabrikası” kurulur. Yine İs­ tanbul’da faal haldeki çuha fabrikasına ilaveten Hatâyî kumaşı üretimi için de bir “fabrika” tesis edilir. Bu dönemde, ayrıca, çiçek aşısının hastalığın tedavisinde kul­ lanılmakta olduğu da belirtilmelidir.

28 Eylül 1730’da III. Ahmed’in tahttan indirilmesine ve İbrahim Paşa’nın iki damadıyla beraber hunharca öldürülmesine neden olan isyan patlak verdi. 1730 isyanı, klasik Osmanlı tarihyazımında Patrona Halil’in omuzlarına yüklenmiştir.1730’daki isyan, 18. yüzyıl kaynaklarında “1143 [M. 1730] senesinde meydana gelen ihtilâl” şeklinde nitelendirilirken, 20. yüzyıl metinlerinde, Patrona Halil’le özdeşleştirilerek “Patrona Halil İsyanı” veya “Patrona İsyanı” olarak geçer.

Literatürde Yalova’da bir kâğıt imalathanesinin açılması, III. Ahmed devrine ait bir gelişme olarak sunulursa da, bu doğru değildir; imalathane, I. Mahmud döne­minde Lehistan’dan ustalar getirtilerek İbrahim Müteferrika’nın idaresinde Yalova da hayata geçirilir.

Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Yeniçeri Ocağı’na yönelik düzenlemelerin bu dönemde de gündemde olduğu bi­ linmektedir. III. Mustafa döneminde teknik yenilikler bakımdan öne çıkan isim Baron de Tott idi. İstanbul ve Çanakkale Boğazlarındaki kale ve savunma sistem­ lerinin güçlendirilmesi, Topçu Ocağı’yla Tophane’nin düzenlenmesi, Hasköy’de bir top dökümhanesinin yapılarak yeni topların dökülüp top arabalarının ıslah edilmesi, Baron de Tott öncülüğünde yapılan askeri yenilikler cümlesindendi  vb.

I.Abdülhamid devrinde padişaha bir dizi layiha sunulmuştu. Canikli Ali Pa­ şa, padişaha sunduğu Tedâbirü’l-Gazevât başlıklı eserinde, askeriyeden ilmiyeye, üst düzey devlet görevlilerine ve yiyecekten satın alma işlemlerine kadar pek çok konuda ıslahat tavsiyelerinde bulunur.

III. Selim’in Osmanlı’nın etrafındaki dünya ile münasebeti açısından belki de en önemli girişimi, 1793’te Londra ve 1797’de Paris, Viyana ve Berlin’de daimi ikamet elçiliklerini kurmasıydı. Bu elçiliklerle, Osmanlı yerli unsurlarının Avrupa dilleri ve kültürlerine vakıf olması; hızlı ve güvenilir bilgi akışının sağlanmasıyla da Osmanlı dış siyasetinin etkin bir biçimde yürütülmesi amaçlanmıştı.

Nizam­ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka­yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muha­lefet süreci neticesinde sona erdi.

“zorunlu askerlik” ya da “vatandaş askerliği” olarak bilinen uygulama kitle ölçeğinde ilk kez Fransa’da başlamış oldu ve sağlık problemi bulunmayan 1825 yaş arası bütün genç erkekler askerlikle mükellef tutuldu.

Uzun süre bastırılamayan Yunan İsyanı’nın Avrupalı güçlerin taraf olmasıyla diplomatik bir krize dönüşmesi, II. Mahmud’un bir süredir hazırlığını yaptığı Yeniçeri Ocağı’na hakim olma planını açığa çıkardı.

II. Mahmud 17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın resmen kaldırıldığına dair ferman ve mahkeme ilâmı yayınlandı.

Esâme ya da diğer adıyla esâme tezkeresi, yeniçerilere ulûfelerinin, yani maaşlarının ödenmesi için düzenlenmiş olan resmi evraktır.

Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye başlangıçta 12.000 mevcutlu profesyonel bir ordu olarak planlandı. Kısa sürede hazırlanan Asâkir-i Mansure Kanunnamesi ile ordunun hiyerarşisi belirlendi. En üst komutanı serasker olup ilk serasker
Ağa Hüseyin Paşa oldu.

II. Mahmud’un yerine tahta geçen oğlu Sultan Abdülmecid’in saltanatının (1839-1861) hemen başında, 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu veya Tanzimat Fermanı olarak bilinen siyasi belge ile, padişah, bürokrasi ve halk arasındaki ilişkiler hukuk çerçevesinde yeniden ele alındı.

Sultan Abdülaziz dönemi, Osmanlı ordu ve donanmasının doğrudan dış alımlarla donatılmasının en ileri noktasını teşkil eder.

Osmanlı devlet adamlarının kendi ordularında da görmek istedikleri başlıca özelliklerdi. III. Selim’in 1792’de kurduğu Nizam-ı Cedid ile 1807’de tahttan indirilmesinden sonra Alemdar Mustafa Paşa’nın oluşturduğu Sekban-ı Cedid birliklerinde de bu ilkeler esas alınmış; ancak, her iki deneme de yeniçerilerin başını çektiği ayaklanmalarla ortadan kaldırılmıştı.