OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 4

Yeni birliklerin eğitime başlamasından üç haf­ta sonra beklenen oldu. Gidişatın kendi lehlerine olmadığını düşünen yeniçeriler 14 Haziran 1826 akşamı son kez ayaklandılar.

Osmanlı İmparatorluğu 18. yüzyılın başında tarihe “Birinci Edirne Vakası” diye geçen 1703 isyanı ile sarsıldı. Dönemin padişahı II. Mustafa bu isyan neticesinde tahtını kardeşi III. Ahmed’e bıraktığı gibi, dönemin muktedir şeyhülislamı Feyzullah Efendi de linç edildi.

Osmanlı gerileme dönemine ilişkin tarihyazım paradigmasının değişiminde, Edward Said’in Oryantalizm’i ile beraber revizyonist Osmanlı tarihçilerinin etkisi önemlidir.

Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi  konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı­ Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmişti.

Çiçek aşısının hastalığın tedavisinde kullanılması Nevşehirli Damat İbrahim Paşa zamanında olmuştur.

I. Mahmud, İstanbul'un imarı çabaları dolayısıyla “muammir­i bilâd” unvanını almıştı. İstanbul sıklıkla depremler ve yangınlarla sarsıldığı için padişahların imar için çabalamaktan başka çareleri yoktu.

Literatürde Yalova’da bir kâğıt imalathanesinin açılması, III. Ahmed devrine ait bir gelişme olarak sunulursa da, bu doğru değildir; imalathane, I. Mahmud döneminde Lehistan’dan ustalar getirtilerek İbrahim Müteferrika’nın idaresinde hayata geçirilir. 1747’de Müteferrika’nın ölmesi üzerine matbaası kapanır; ancak, I. Mahmud, kâğıt ithali gibi uygulamalarla matbaayı yaşatmaya çabalar.

III. Selim’in Osmanlı’nın etrafındaki dünya ile münasebeti açısından belki de en önemli girişimi, 1793’te Londra ve 1797’de Paris, Viyana ve Berlin’de daimi ikamet elçiliklerini kurmasıydı. Bu elçiliklerle, Osmanlı yerli unsurlarının Avrupa dilleri ve kültürlerine vakıf olması; hızlı ve güvenilir bilgi akışının sağlanmasıyla da Osmanlı dış siyasetinin etkin bir biçimde yürütülmesi amaçlanmıştı.

Dalkılıç: Savaş halinde düşman ordusuna akınlar düzenlemek yahut kuşatma altına alınan kalelere girmekle görevli fedailer için kullanılırdı.

Esame: Yeniçerilere verilen, içerisinde ad, orta bilgisi ve maaş miktarının yazıldığı belge.

Nizam­ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka­yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muhalefet süreci neticesinde sona erdi. Eş zamanlı olarak çıkan Vehhabi isyanlarıyla İngiliz filosunun İstanbul’u tazyiki, III. Selim’i daha da zayıf­lattı.

Zzorunlu askerlik ya da vatandaş askerliği olarak bilinen uygulama kitle ölçeğinde ilk kez Fransa’da başlamış oldu ve sağlık problemi bulunmayan 18-25 yaş arası bütün genç erkekler askerlikle mükellef tutuldu.

17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın resmen kaldırıldığına dair ferman ve mahkeme ilâmı yayınlandı. Kararın gerekçesi, ocağın bir süredir düzenini kaybettiği, düşmanın kullandığı teknik ve taktikleri öğrenmeyi reddettiği ve İslâm’ın düşmanlarına karşı devleti savunmaktan âciz kaldığıydı. Bununla birlikte yeni birliklerin yeni tarz askeri eğitime başlamasından üç haf­ta sonra beklenen olmuş ve gidişatın kendi lehlerine olmadığını düşünen yeniçeriler 14 Haziran 1826 akşamı ayaklanmışlardır. O sırada şehir merkezinde olmayan II. Mahmud ve çevresi bu kez hazırlıklıydı. Ertesi gün yapılan acil toplantıdan ayaklanmanın bastırılarak ocağın kaldırılması kararı çıkmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yeniçeri esâmesi: Esâme ya da diğer adıyla esâme tezkeresi, yeniçerilere ulûfelerinin, yani maaşlarının ödenmesi için düzenlenmiş olan resmi evraktır. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı vakanüvisleriyle (tarih yazıcıları) dönemin Avrupalı gözlemcilerine göre,Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının etkileri askerî alanla sınırlı değildi ve en örgütlü muhalif grup olan yeniçerilerin kaldırılması politik sistemin daha otoriter ve merkeziyetçi bir hal almasına sebep olmuştu.
Böylece, devaülasyonlara, yabancılarla yapılan serbest ticaret anlaşmalarına ve yeni vergilere karşı çıkacak organize bir güç kalmamıştı.  Yeniçeri Ocağı Osmanlı Devleti’nde halk müslümanlığının ve savaşçı ruhunun da taşıyıcısıydı. Yüzyıllar içinde askerî açıdan etkinliğini yitirmiş
olsa da, askerliğe ve orduya dair gelenek ve değerler ocak bünyesinde korunup yeni nesillere aktarılırdı. Ocağın hükmi şahsiyetiyle sembollerine karşı yürütülen mücadele, başta İstanbul olmak üzere Müslüman ahalinin savaş, ordu ve devlete bakışında büyük bir manevi boşluk doğuracaktı. Doğru cevap E'dir.

Asâkir-i Mansure Nâzırı, ordunun ikmal ve lojistik hizmetlerinden sorumludur. Doğru cevap B'dir.

Asâkir-i Mansure personeli gönüllülük esasına göre istihdam edildi; ancak, ordunun sayıca küçüklüğü savaş zamanlarında Müslüman halka  yönelik seferberlik ilânını zorunlu kıldı. 1828-29 Osmanlı-Rus Harbi bunun ilk örneğiydi. Rus ordusunun Osmanlı topraklarına girme riski bulunan Rumeli ve Doğu Anadolu başta olmak üzere ülkenin pek çok yerindeki yerel yöneticilere emirler gönderilerek “12 yaşından 70 yaşına kadar harbe gücü yetip eli silâh tutan bütün Müslüman erkeklerin cihada katılması” istendi. Barış döneminde asker olmamalarına rağmen sefer zamanı orduya çağrılan bu kişilere nefîr- i ‘amm denirdi. Doğru cevap E'dir.

Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye'de piyade sınıfı, en küçüğünden en büyüğüne kadar bütün birliklerde ana omurgayı oluşturmaktaydı ve savaş zamanlarında zorunlu durumlar hariç Asâkir-i Mansure personeli gönüllülük esasına göre istihdam edilirdi. Silistre’de kurulan ilk Asâkir-i Mansure süvari alayı, Tatar, Türkmen ve Hıristiyan Potkalı Kazak kabilelerinden alınan atlılardan oluşturuldu. Bu alay, Asâkir-i Mansure ordusu içinde gayrimüslim asker barındıran ilk ve tek birlikti. Bununla birlikte Asâkir-i Mansure neferlerinden askerlikten başka hiçbir işle meşgul olmamaları ve vakitlerini talimlerle geçirmeleri istenmişti. Böylece Avrupa savaş sahnesindeki rakiplerle ateş ve manevra kabiliyetlerinde denklik sağlanabileceği ve askerlerin siyaset ve ticaretle uğraşmasının önüne geçilebileceği umulmaktaydı. Doğru cevap C'dir.

Terfi-i Rütbe Nizamnamesi ile bugün de Türk ordusunda geçerli olan askerî terfi sisteminin temelleri atıldı. 1845’te açılan Erkân-ı Harbiyye Mektebi’yle Osmanlı ordusunda “erkân-ı harb” (kurmay subay) yetiştirilmesi için harekete geçildi. Mekteb-i Harbiyye’yi bitiren askeri öğrencilerden bazıları iki senelik bir eğitime tâbi tutularak Erkân-ı Harb sınıfına ayrılıyordu.

Hüsrev Paşa’nın önerisiyle padişahla görüşen Calasso’dan Topkapı Sarayı’ndaki 280 içoğlanına binicilik dersleri vermesi istendi. Calasso’nun ardından ülkelerini siyasi sebeplerle terketmek zorunda kalan başka İtalyanlar da talim çavuşu olarak görevlendirildi. İlerleyen yıllarda bu maceraperest subayların yerini, Osmanlı ordusundaki yeniden yapılanmayı takip etmek isteyen Avrupalı devletlerin gönderdiği
resmi askeri heyetler aldı. Prusya, İngiltere, Fransa, Avusturya ve hatta Rusya’dan yollanan piyade, süvari, topçu ve istihkâm subay ve mühendisleri, bazen maaşları da kendi devletlerince ödenerek Osmanlı hizmetine girdiler. Çoğu talimcilik; az bir kısmı ise, kale, istihkâm ve topların modernizasyonuyla buharlı makine gücüyle çalışan silâh fabrikalarının kuruluşunda teknik danışmanlık yaptı. Doğru cevap D'dir.