OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 3

Osmanlı Devleti’nde de el emeğine dayalı bir savaş sanayi mevcuttu. İngiltere’de başladığı kabul edilen buharlı makinaya dayalı endüstriyel üretim hayatın her alanını olduğu gibi savaşların da tabiatını değiştirmiş; Batı ülkeleriyle Osmanlı Devleti arasındaki askerî güç dengesini birinciler lehine bozmuştu. Ordu ve donanmanın yeniden yapılandırıldığı 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin silâh ve teçhizat alanında giderek ithalata ağırlık vermesi bunun bir neticesidir. Hammadde eksiklikleri, teknolojiyi geliştirmek için gerekli bilgi altyapısının kurulamaması, tarıma dayalı ekonominin büyük ölçekli askerî sanayi yatırımlarını finanse etmekten uzak oluşu ve karar vericilerin yanlış tercihleri bu durumun kalıcı
olmasını sağladı. Doğru cevap D'dir.

Herhangi bir memuriyetin rütbe olarak verilmesine paye denir.

Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri ilmiye sınıfı hiyerarşisi içerisinde şeyhülislamdan sonra ikinci sırada gelmekteydi.

Emval-i Eytam Nezareti 19.yüzyılın ikinci yarısında ilmiye teşkilatında oluşturulan yeni birim ve meclislerden biridir

1855'te şeyhülislamlığa bağlı olarak kadı ve naip yetiştirmek amacıyla açılan okul Mekteb-i Nüvvab'dır.

1831 yılında yeni ordu için bando takımı oluşturulması ve bu birime eleman yetiştirkmek üzere açılması kararlaştırılan okul Musika-ı Hümayun'dur.

1856 Islahat Fermanı, gayrimüslimlerin askeri ve sivil okullara kabul edilmelerine imkân tanıdı.

1859 yılında açılan Osmanlı merkez ve taşra teşkilatında zamanın şartlarına ve ihtiyaçlarına uygun bürokrat yetiştirmek için açılan okul Mekteb-i Mülkiye'dir.

Farklı din ve mezheplerdeki tebaanın çocuklarının beraberce okuyacakları bir okul projesine yönelik olarak 1868'de Mekteb-i Sultani açılmıştır.

Darülfünun kesintisiz bir biçimde eğitime 1 Eylül 1900 tarihinden itibaren başlayabilmiştir.

Osmanlı topraklarında açılan en eski yabancı okul Fransız Katolik Cizvit misyonerlerinin 1583’te İstanbul’da kurdukları Saint Benoit’ti.

Tarihsel süreklilik yahut iç dinamiklerin zorlamaları dikkate alınmadığı için, Osmanlı’da yapılan reformlar Batı’dan gelen garip bir tür aydınlanma; III. Ahmed ve III. Selim gibi padişahlar da “aydınlanmış” hükümdarlar olarak resmedilir. Bu bakış açısı, Osmanlı’nın etrafında etkileşim içerisinde bulunduğu dünyayı da Avrupa ile sınırlandırır. Batılılaşma eksenli bakışın en büyük açmazı, şüphesiz Osmanlı gücünü ve değişim dinamiklerini hiçe sayması; Avrupa’yla karşılaşmayı ve Avrupa’dan ithal edileni, Osmanlı devlet ve toplum dönüşümünün merkezine koymasıydı. Diğer bir ifadeyle, Osmanlı’da yenileşme yahut reform denilince, doğrudan Batı’daki kurumlarla tekniğin ithali anlaşıldığı için Osmanlı’nın iç dönüşümünün analizi ihmal edildi. Osmanlı tarihindeki muhtelif reformların açıklanmasında padişahların yenilikçi ve reformcu kimliklerine çok fazla önem atfedilmesi, değişimi ve dönüşümü açıklamakta yetersiz kalmakta ve tarihsel hadiseleri liderlerin şahsi meziyetlerine indirgemek gibi bir yöntem sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bununla birlikte klasik Osmanlı tarihyazımı, 18. yüzyılı Tanzimat reformlarına ve “batılılaşmaya” referansla anlamaya çalışır ve dönemi gerileme paradigması içerisine oturtur. Doğru cevap D'dir.

18. yüzyıl için en etkili paradigmayı Lâle Devri oluşturmakla birlikte III. Selim döneminde yaratılan iş sahası ve ödenen yüksek ücretlerle imparatorluğun yabancı mühendisler için bir cazibe alanı haline gelmiştir. Ek olarak Osmanlı iktisat tarihçisi Mehmet Genç’in bulguları Osmanlı sanayiinin bu dönemde zirvede olduğunu ortaya koyar ki, bu tespit bile döneme çoklu bakışın zorunlu olduğunu göstermektedir.Günümüz Osmanlı tarihçiliği, bu dönemdeki gelişmeleri sadece Batı’da meydana gelen hadiselerin bir yansıması ve Avrupa’dan doğrudan veya dolaylı alınan ilhamın bir sonucu  değil, iç dinamiklerin yahut daha başka coğrafyalarla da çoklu etkileşimin bir sonucu olarak kavramak eğilimindedir. Doğru cevap C'dir.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi’yle beraber Paris’te bulunan oğlu Said Efendi’nin burada matbaa ile ilgili gözlemleri ve İstanbul’a  döndüğünde
bu konuda Müteferrika’ya yaptığı yardımlar sayesinde matbaanın hayat bulduğu iddia edilir. Bu bakış açısının, İstanbul, Selanik, İzmir ve Halep’te Yahudiler, Ermeniler ve Rumlar tarafından öteden beri işletilmekte olan matbaacılık altyapısını inkâr ettiği açıktır. Müteferrika, 1493’ten, II. Bayezid devrinden (1481-1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Yirmisekiz Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni (Saint- Sépulcre) onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı- Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmiştir. Doğru cevap D'dir.

İbrahim Paşa’nın sadareti, literatürde, İstanbul’un imar edildiği bir dönem olarak yansıtılır. Oysa, 18. yüzyıl Osmanlı padişahları arasında İstanbul’un imarı için çalışmayan yok gibidir. Nitekim, I. Mahmud, bu yöndeki çabaları dolayısıyla “muammir- i bilâd” unvanını almıştır.

1730 isyanı, klasik Osmanlı tarihyazımında Patrona Halil’in omuzlarına yüklenmiş ve  tarihsel bağlamından koparılmıştır. Dönemin kaynaklarının dikkatli  bir analizi, bu isyanın, hakim bakışın aksine, dönemin “batılılaşma” hareketlerine ya da lüks tüketim alışkanlıklarına yönelik  bir tepki olmadığını ortaya çıkarmaktadır. İsyan, hükümet içindeki ve dışındaki odaklar arasındaki bir güç çatışması olup dünyeviliğe (sekülarizme) savaş açan kişi olarak resmedilen Patrona Halil’in liderliğinde değil, Kaymak Mustafa Paşa gibi hükümet içinden ve İspirizade Ahmed Efendi ile Zülâli Hasan Efendi gibi ulemadan kimselerin organizasyonu ile ve yeniçerilerin fiili katılımıyla gerçekleşmiş ve İbrahim Paşa’nın uzun yıllar devletin ana mekanizmalarında tuttuğu gücün değişmez sahipleri devrilmiştir. İbrahim Paşa ile dönemin elitlerinin tüketim alışkanlıkları ve gündelik yaşam kalıpları, kendisinden önceki devlet adamlarından çok farklı ve aşırı değildi. Bu durum, İbrahim Paşa ve dönemin elitlerine ait muhallefat [ölenin bıraktığı mallar] kayıtlarıyla kişisel masraf def­terlerinin karşılaştırmalı incelenmesi sonucunda açıkça ortaya çıkmaktadır.

İbrahim Müteferrika, I. Mahmud devrinde kaleme aldığı ve askeri ıslahatlar hakkındaki önerilerini sunduğu Usûlü’l- Hikem fî Nizâmi’l- Ümem isimli eserin sahibidir. Doğru cevap A'dır.

“Yenileşme” başlığı altına girecek hemen her uygulamadan her bir padişah döneminde bahsedilmesi, literatürde mevcut bir çelişki olarak gözükmektedir. Esasen, bu durum, pek çok yeniliğin kökenlerinin belli evrelerde atıldığını ve daha sonraki evrelerde tamamlanıp geliştirildiğini
kanıtlamaktadır. Yani, Osmanlı padişahlarının bazılarını cımbızlama yöntemiyle "aydınlanmış” ve bazılarını da “gerici” olarak yansıtmak yenileşmenin kavranmasını güçleştirmektedir. Bir başka deyişle, bir dönemde başlayan ve birden gerici bir hareketle son bulan değerlendirmeler izah edici değildir. Topyekûn bir değişim ve dönüşüm, bazen yüksek dozda bazen de yavaş devam etmektedir. Her padişahın dönemi bir zincirin halkaları gibidir. Enver Ziya Karal, 1947’de basılan kitabında III. Selim’in tahttan indirilişini “irtica” başlığı altında
değerlendirmekteydi. Oysa, buradaki ilerici-gerici, “devrimci-muhafazacı”padişah ikiliği sürekliliği açıklamamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Nizam- ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka-yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muhalefet süreci neticesinde sona ermiştir.