OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 16

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, Yirmi Sekiz Mehmed Çelebi'yi 1720-1721'de Paris'e göndermiştir. Mehmed Çelebi, Padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni
(Saint-Sépulcre) onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya
verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı- Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmişti.

İbrahim Müteferrika, I. Mahmud devrinde kaleme aldığı ve askeri ıslahatlar
hakkındaki önerilerini sunduğu Usûlü’l- Hikem fî Nizâmi’l-Ümem isimli eserinde yenilikler için “Nizam-ı Cedid” adını kullandığı gibi, I. Abdülhamid döneminde gerçekleşen bir dizi yenilik de yine aynı isimle anılır.

I. Mahmut, 1730-1754 yılları arasında tahtta bulunmuştur. Padişahın döneminde humbaracı ocağı ve hendesehanenin açılması ile kağıt fabrikasının kurulması gibi önemli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir.

Nizam-ı Cedit kavramı, III. Selim döneminde yapılan reformları tanımlamak için kullanılmaktaydı. İrad-ı Cedit ise mali alanında yapılanları ifade etmek için kullanılmıştır.

Bu uygulamayla, gayrimüslim Osmanlı tüccarına Avrupalı tüccar gibi ticaret yapma hakkı tanındı. Devlet, kendi uyruğunda olan bu tüccarın kapitülasyonların yabancı tüccara sağladığı haklardan yararlanmak amacıyla yabancı devletlerin uyruğuna geçmemeleri için böyle bir uygulamaya başvurmuştu.

Takvim-i Vekayi adlı resmi gazete 1831'de Padişah II. Mahmut döneminde açıldı.

Nizam-ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka-yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muhalefet süreci neticesinde sona erdi.

III. Selim’den sonra tahta IV. Mustafa (Mayıs 1807-Temmuz 1808) geçmiştir.

Canikli Ali Paşa, Padişah I. Abdülhamid'e sunduğu Tedâbirü’l- Gazevât başlıklı eserinde, askeriyeden ilmiyeye, üst düzey devlet görevlilerine ve yiyecekten satın alma işlemlerine kadar pek çok konuda ıslahat tavsiyelerinde bulunur.

Fransız Devrimi’nin modern ordu ve savaş yapısında yarattığı büyük dönüşüm genelde bilinmez. 1793’te yürürlüğe sokulan zorunlu vatandaş askerliği uygulaması dünya askerî tarihinde bir milâttır.

1836 yılında  askerî işleri görüşüp karara bağlayacak olan Dâr-ı Şûra-yı Askeri (Askeri Şûra) adlı yüksek danışma kurulu oluşturuldu. Görevi, ordunun silâh, techizat ve kıyafet ihtiyaçlarını belirlemek, alım satımlarda ihaleler düzenlemek ve ürünlerin kalite kontrolünü yaparak ödemelere onay vermek, asker dilekçelerini değerlendirmek, askeri kanun, kararname ve teşkilat tasarılarını
görüşmek, maaşları belirlemek ve yüksek subayların terfi listesini hazırlayıp seraskerliğe sunmaktı.

Osmanlı ordusuna komutan yetiştirecek
Mekteb-i Harbiyye, yani Harp Okulu, 1835 yılının ortalarında geçici olarak Râmi Kışlası içindeki odalarda faaliyete geçti.

II. Mahmud tarafından 17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra yerine Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye adlı yeni bir ordunun kurulacağı resmen ilân edildi.

Daha önce Asâkir- i Mansure ve Asâkir- i Hassa olarak ikiye ayrılmış olan ordu, 1843 yılında cografi bölgeler esas alınarak beş ordu komutanlığ şeklinde yeniden teşkilatlandırıldı.Bu beş ordunun ve merkez karargâhlarının bulunacağı şehirler
şu şekildeydi: Hassa Ordusu, İstanbul; Dersaadet Ordusu, İstanbul; Rumeli Ordusu, Manastır; Anadolu Ordusu, Harput (sonradan Erzincan) ve Arabistan Ordusu, Şam.

Tanzimat Fermanı sonrasında devlete ait topraklar herkes için “vatan” olarak takdim edilmeye başlanır ve askerliğin “vatan borcu” olarak görülmesi de bu süreçte ortaya çıkar.

1845’te açılan Erkân-ı Harbiyye Mektebi’yle Osmanlı ordusunda “erkân- ı harb” (kurmay subay) yetiştirilmesi için harekete geçildi. Mekteb- i Harbiyye’yi bitiren
askeri öğrencilerden bazıları iki senelik bir eğitime tâbi tutularak Erkân- ı Harb sınıfına  ayrılıyordu.

1846 yılında çıkarılan ilk Kur‘a Kanunu ile askerlik bütün Müslüman erkeklerin vatandaşlık görevine dönüştürüldü. Askerlik zorunlu hale getirildi.

Geç Osmanlı askerî tarihinde 1826-1839 arasındaki bu ilk dönemi takip eden ikinci aşama Osmanlı tarihinde Tanzimat dönemi olarak bilinen 1839-1876 arasıdır.

1856 yılında 78 toplu Peyk-i Zafer kalyonuna İngiltere’de makinaların takılmasıyla Osmanlı donanması buhar gücüyle çalışan ilk savaş gemisine sahip
oldu.

Osmanlı Devleti açısından değerlendirildiğinde ise, padişah ve saray görevlilerinden (mabeyn), askeri (seyfiye), dini (ilmiye) ve sivil bürokrasiye (kalemiye) kadar geniş bir yelpazeyi kucaklar.