OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 15

II. Mahmud döneminde sadrazamın yetkilerinin önemli bir kısmı kurulan yeni nezaretlerce üstlenildi. Hâl böyle olunca, II. Mahmud, 30 Mart 1838’de yaptığı bir düzenlemeyle bütün vekillerin başı olmak üzere sadareti başvekâlete dönüştürdü.

Tanzimat’ın ilânının hemen öncesinde memur yetiştirmek amacıyla Mekteb­-i Maarif­i Adliyye ve ve Mekteb-­i Ulûm-­ı Edebiyye açıldı.

II. Mahmud, 12 Mart 1836 tarihli bir emirle içişlerinde sadrazamın yardımcısı olan sadaret kethüdalığını Mülkiye Nezareti’ne dönüştürdü; yaklaşık bir buçuk sene sonra nezaretin adını Dahiliye Nezareti olarak değiştirdi.

II. Mahmud,  12 Mart 1836’da dışişleriyle ilgilenen ve aynı zaman da Bâbıâli memurlarının da başı olan reisülküttaplığı Hariciye Nezareti’ne dönüştürdü.

Meclis-i Hass-ı Vükela,  devletin en yüksek yürütme organıydı.  Bu meclis, sadrazamın başkanlığında haf­tada iki gün toplanır ve nezaretler arasında koordinasyonu sağlardı. Çağdaş hükümetlerde olduğu gibi üyeler alınan karardan hep birlikte sorumlu değildi; padişah tarafından atanan nazırlar sadece nezaretinin görev alanına giren işlerden sorumluydu.

II. Mahmud, yapmayı düşündüğü ve Tanzimat-­ı Hayriyye olarak adlandırdığı reformları görüşmek ve gerekli kanun ve tüzükleri hazırlamak amacıyla 24 Mart 1838'de Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliye'yi kurdu.

Meclis­-i Ahkâm­-ı Adliyye, 5 Mart 1868’de Şûra­-yı Devlet ve Divan-­ı Ahkâm-­ı Adliyye olarak ikiye ayrıldı.

1840’ta iltizam usulü kaldırılarak merkezden taşraya muhassıl-ı emval denilen görevliler gönderilmeye başlandı. Sancağın idari ve mali yöneticisi olan muhassıllar, topladıkları vergileri doğrudan merkezi hazineye göndermekteydi. Vergilerin tespit ve toplanmasında muhasssıllara yardımcı olmak üzere sancak merkezlerinde muhassıllık meclisleri kuruldu.

1842’de muhassıllık sisteminin ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanan düzenlemenin ardından taşra teşkilâtında yeni bir organizasyona gidildi; Tanzimat’ın uygulandığı bölgelerde bir kaç köyün idaresi birleştirilerek ilk defa idari bir birim olarak kazalar oluşturuldu.

Padişah II. Mahmud döneminde 1836’da, Anadolu ve Rumeli Kadıaskerliği ile İstanbul Kadılığı Fetvahane’ye taşındı; böylece başlıca şer’i daireler bir çatı altında toplanmış oldu.

1855’te yine şeyhülislamlığa bağlı olarak kadı ve naip yetiştirmek amacıyla Mekteb­i Nüvvab adlı bir mektep/medrese açıldı.

1838 yılında yayınlanan Tarik-i İlmiyyeye Dair Ceza Kanunamesi ile kadılık mesleğinde bulunanlarla bu mesleğe gireceklerin sınavla belirlenmesi hükme bağlandı.

1869'da Mecelle denilen ilk Osmanlı medeni kanununun birinci kitabı tamamlandı. Nizamiye mahkemeleri, Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanan İslâm hukukunun “muamelât” kısmına (Mecelle); şer’iye mahkemeleri ise, İslâm hukukunun “münakahat” ve “ukubat”, yani, miras, nafaka, evlenme boşanma konularına bakmaya başladı.

18. yüzyılın son çeyreğinde önce Mühendis hane­i Bahri­-i Hümayun, yaklaşık yirmi yıl sonra da Mühendishane-­i Berri-­i Hümayun adlı yeni usulde eğitim veren okullar açıldı. Bunlar II. Mahmud devrinden itibaren açılan yeni okullara örnek olup zemin teşkil etti.

1869’da neşredilen Maarif-­i Umumiyye Nizamnamesi eğitim sistemini baştan sona yeniden düzenledi.

Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848’de Fatih’te bir Darülmuallimin açılarak eğitime başladı.

Osmanlı merkez ve taşra teşkilâtında zamanın ihtiyaçlarına ve şartlarına göre yapılan yeni düzenlemelere uygun bürokratları yetiştirmek ve özellikle de kaymakamlık ve müdürlük gibi görevlerde istihdam etmek amacıyla oluşturulan Mekteb­i Mülkiyye, 28 Ocak 1859 tarihinde eğitime başladı.

Mekteb-­i Harbiyye, bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1835’te II. Mahmud’un da katıldığı büyük bir törenle eğitime başladı.

1857’de Maarif-­i Umumiyye Nezareti’nin kurulmasıyla birlikte eğitim konusu şeyhülislâmın denetiminden hükümetin kontrolüne geçerek seküler bir mahiyet kazanmaya başladı.

1807’de çıkan ve Kabakçı Mustafa İsyanı olarak nitelendirilen isyan
neticesinde III. Selim tahttan indirildiği gibi, Nizam-ı Cedid projesi de sona erdi;
böylece, Fransız modelinde düzenli ve talimli yeni bir ordu kurma planı, II. Mahmud’un Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırmasıyla başlayan askerî reformlara kadar
ertelenmiş oldu