OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1703-1876) - Deneme Sınavı - 13

19.yüzyılda değişen ihtiyaçlara cevap vermek üzere medreselerin dışında yeni usulde eğitim veren bazı mektepler açıldı ve 1857’de kurulan Maarif Nezareti’ne bağlandı. Böylece, eğitim işleri yavaş yavaş şeyhülislâmlığın yönetiminden çıkarak hükümetin kontrolüne girmeye ve seküler bir mahiyet kazanmaya başladı.

İlmiye ricali de denilen üst düzey ulema, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri ile payelileri, İstanbul kadıları ile payelileri ve Haremeyn payelilerinden oluşurdu.

İlmiye sınıfının en seçkinleri olan ilmiye ricalinin sayısı Tanzimat’tan önce 60 kişiyken, Tanzimat’tan sonra yaklaşık olarak 40 kişi civarındaydı.

Miras taksimi sırasında yetim paralarının işletilme yetkisi 1851 yılında şeyhülislâmlıkta kurulan Emval-ı Eytam Nezareti’ne verildi.

1855’te yine şeyhülislamlığa bağlı olarak kadı ve naip yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Nüvvab adlı bir mektep/medrese açıldı.

17 Ağustos 1855’te naip olacaklara yeterli bilgi donanımını kazandırabilmek amacıyla, Süleymaniye Camii yakınında devlet memuru yetiştirmek üzere daha önce kurulmuş olan Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye, Muallimhane-i Nüvvab’a dönüştürüldü.

Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediyye’nin hekim ve cerrah ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin yeni tarzda eğitim verecek bir okulun kurulması önerisi üzerine 14 Mart 1827’de Şehzadebaşı’nda bulunan Tulumbacıbaşı Konağı’nda Tıphane-i Âmire açıldı.

Paris’e gelen öğrencileri buradaki okullara hazırlamak ve dil eğitimi yapmak üzere 1857 yılında Paris’te Mekteb-i Osmani adıyla bir okul açıldı.

Osmanlı topraklarında açılan en eski yabancı okul Fransız Katolik Cizvit misyonerlerinin 1583’te İstanbul’da kurdukları Saint Benoit’ti.

İlmiye terimi, fetva müessesesinde, kaza müf­tüsünden şeyhülislâma; orduda, alay imamından alay müf­tüsüne; sarayda, hekimbaşılıktan, müneccimbaşı, padişah imamlığı ve hocalığına; eğitim sisteminde, talebeden mü­ derrise; yargıda, nahiye naibinden kaza kadısı, mevleviyet kadıları ve kadıasker­ lere kadar geniş bir yelpazeyi ifade ederdi. Doğru seçenek A'dır.

D seçeneği dışında yer alan tüm şıklar fetva durumudur. Doğru seçenek D'dir.

Osmanlı Devleti’nde geleneksel eğitim kurumlarının başında mektep ve medre­seler gelirdi. Mekteplerin tek merkezden hazırlanan ortak bir ders programları yoktu; ancak genelde öğretimin temelini Kur’an okumayı öğrenme teşkil eder ve bunun yanında Osmanlı Türkçesi için gerekli olan temel dilbilgisi (sarf, nahiv) de öğretilirdi. Sıbyan mekteplerinde eğitimini tamamlayanlardan okumak isteyen­ler medreselere kaydolurdu. Fatih’in yaptırdığı Musıla­ı Sahn Medreseleri (Tetimme) orta dereceli iken, Sahn­ı Seman Medreseleri (Medaris-i Semaniyye) yüksek eğitim kurumları idi. Bu medreselerde eğitime başlanmasıyla beraber medreseler hiyerarşik olarak beş dereceye ayrıldı. Kanuni Sultan Süleyman da dört Süleyma­ niye Medresesi, bir Darüttıp ve Darüşşifa ile bir de Darülhadis Medresesi yaptırdı. Yapılan yeni bir düzenlemeyle medreseler küçükten büyüğe doğru 12 dereceye ayrıldı. Bu durum imparatorluğu sonuna kadar devam etti. Medrese mezunları, en alt derecedeki medreselerde müderris veya kaza kadısı olurdu. Ayrıca bir kısmı mülkiye ve askeriyede de çeşitli görevler alabilirdi. Doğru seçenek B'dir.

Muallimhane’nin amacı kadılık mesleğine girmek isteyenlere Arapçayı, İslâm hukukunun muamelât kısmıyla miras hukukunu ve şer’i belge düzenlemeyi öğretmekti. Doğru seçenek A'dır.

Askeri mektepler kapsamında,

I. Mekteb-i Tıbbiye

II.Musika-i Hümayun

III. Mekteb-i Harbiye

üç mektep açılmıştır.

II. Mahmud, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan sonra ocağı hatırlatan her işareti silmeye gayret ettiği için Mehterhane ve mehter takımını da kaldırdı. Asakir­i Mahsure­i Muhammediyye ile birlikte bir bando takımının ku­ rulması gündeme geldi. 25 Aralık 1831’de yeni ordu için bando takımı oluşturul­ ması ve bu birime eleman yetiştirmek üzere bir mektebin açılması kararlaştırıldı. Enderun ile Bâbüssaade ağaları arasından müziğe yeteneği olanlar seçilerek İtal­ ya’dan getirtilen besteci Guiseppe Donizetti’nin maiyetine verildi. Avrupa’dan ge­ tirtilen yeni çalgı aletleriyle Dolmabahçe Sarayı’nın yerinde bulunan köşklerden birinde 40­50 civarında bir öğrenci grubuyla eğitime başlayan Musika­i Hüma­ yun mektebinde müziğin dışında, Arapça, Farsça ve din dersleri de verilmekteydi. Daha sonra kendisine paşalık unvanı verilen Donizetti, II. Mahmud adına Mahmudiye Marşı’nı ve Sultan Abdülmecid devrinde de Mecidiye Marşını besteledi. Doğru seçenek A'dır.

Ziraat mektebi ve mektebi mülkiye mesleki eğitim veren okullardır. Doğru seçenek A'dır.

Ziraat Mektebi: Ekonomisi önemli ölçüde tarıma dayanan Osmanlı Devleti’nde verimi yükseltmek ve bol ve kaliteli ürün elde edebilmek amacıyla tarımın ıslah edilmesi gerekiyordu. Öte yandan İstanbul’da açılan basma fabrikası için işlene­ cek iyi cins pamuğa ve bunu işleyecek kalifiye elemanlara ihtiyaç vardı. İstanbul’da Ayamama Çif­tliği’nde bu amaçla örnek bir tarım eğitim çif­tliği kuruldu. 1847 yı­ lında bu esas üzerine şekillenen Ziraat Mektebi, ertesi yıl otuzu dışarıdan ve yirmi­ si de Tıbbiye’den (10 müslim, 10 gayrimüslim) olmak üzere toplam 50 öğrenciyle eğitime başladı. Eğitim başlangıçta âdeta bir kurs niteliğinde olup zamanla müfre­ datı gelişti ve Amerika’dan getirtilen uzmanlar da bu okulda dersler verdi. Ancak, bir yandan öğrencilerin ilgisizliği, bir yandan kışın öğrencilerin okula ulaşmakta zorluk çekmesi ve masraf­lar yüzünden 1852’de okulun kapatılması kararlaştırıldı. Öğrenciler Tıbbiye’ye geri gönderildi; hocalar ise maaşları ödenerek tarım ve tica­ retle ilgili kitap yazmaları için görevlendirildi. Böylece bu konu, Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’nin açılmasına kadar kapanmış oldu. Doğru seçenek B'dir.

Mekteb-i Sultani: II. Mahmud 1827’de eğitim görmek üzere Paris’e dört öğrenci gönderdi; daha sonra bu sayı giderek arttı. Paris’te bir dil okulu kuran Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa ise Mısır ve Suriye’den bu okula öğrenci göndermekteydi. Paris Elçisi Cemil Paşa’nın önerisi üzerine Paris’e gelen öğrencileri buradaki okullara hazırlamak ve dil eğitimi yapmak üzere 1857 yılında Paris’te Mekteb­i Osmani adıyla bir okul açıldı. Hocaları ağırlıklı olarak Fransız; idarecileri ise Türk’tü. Bu tarihte Paris’te bulunan öğrencilere ek olarak Harbiye, Tıbbiye ve Mühendisha­ ne’den öğrenciler seçilip gönderildi. Öğrencilerin bir kısmı yatılı bir kısmı ise gündüzlüydü. 1867’de gerçekleştirdiği Avrupa seyahatinde Mekteb­i Osmani tale­ beleri tarafından karşılanan Sultan Abdülaziz, daha sonra okulu ziyaret etti.

1868’de farklı din ve mezheplerdeki tebaanın çocuklarının beraberce okuya­ cakları bir okul projesine yönelik olarak Mekteb­i Sultani açıldı. Mektep mezun­larının istediği memuriyete girebilmesi ve Hendesehane, Tıbbiye ve Bahriye gibi yüksek mekteplere devam edebilmesi kararlaştırıldı. Eğitim dili Fransızca, bazıdersler ise Türkçeydi. Ayrıca Latince, Grekçe ve Bulgarca da seçmeli ders olarak okutulmaktaydı. 1869 Maarif­i Umumiyye Nizamnamesi, her vilayette bir sultani açılmasını öngörmesine rağmen, bu tasavvur gerçekleşmedi ve onların yerini ida­diler aldı. Mekteb­i Sultani’nin açılmasından sonra Mekteb­i Osmani’nin önemi azaldı. Çünkü Mekteb­i Sultani bu ihtiyacı karşılayacak bir müfredata sahipti ve devlete maliyeti daha düşüktü. 1869 yılında Mekteb­i Osmani’nin Paris’teki binası boşaltılarak talebeler çeşitli yatılı okullara dağıtıldı; 1874’te de faaliyetlerine tama­men son verildi. Doğru seçenek D'dir.

Galatasaray Mekteb­i Sultanisi gibi özel statülü diğer bir okul da Darüşşafaka’ydı. Daire­i Askeriyye Ruznamçecisi Ziya Bey’in girişimleriyle 16 Mart 1865 tarihinde kurulan Cemiyet­i Tedrisiyye­i İslâmiyye’nin amacı, kimse­ siz ve fakir çocukları eğitmek, İslâm dini ve ibadetlerle ilgili pratik bilgileri ver­ mekti. Cemiyet kurulacak okulun bütün giderlerini karşılayacak, üyeleri okulda bizzat ders verecek ve gerek duyulması durumunda halktan da yardım toplaya­ caktı. İstanbul Simkeşhane’deki dersler 28 Mart 1865’te kurs şeklinde başladı; ilgi­ nin yoğun olması üzerine Aksaray’da bir kurs daha açıldı. Ancak bu yöndeki ta­ leplerin artarak devam etmesi üzerine, Sakızlı Esad Paşa, Fransa’daki Prytanee de la Fleche örneğinde bir okul açılmasını önerdi. Bu teklif benimsenerek mektebin 25 maddelik içtüzüğü hazırlandı; 15 yaşından küçük kimsesiz erkek çocukların okulda yatılı okuması ve kız öğrenciler için ise, dikiş, nakış, ev yönetimi ve müzik derslerinin verilmesi kararlaştırıldı.

Ağustos 1868’de İstanbul’da Sultan Selim’le Fatih Camileri arasında bir arsa sa­ tın alınarak okulun yapımına başlandı. Giderlerinin karşılanabilmesi için pek çok vakfın geliri mektebe tahsis edildi. Müslüman yetim çocukların eğitiminin ger­ çekleştirileceği Darüşşafaka bilim ve fen olarak iki şubeye ayrıldı. Mühendislik, makinecilik ve mimarlık gibi dersler müfredata eklendi. 12 Haziran 1873’te Da­ rüşşafaka’nın resmi açılışı yapıldı ve iki gün sonra eğitime başlandı. Okutulan ders kitaplarının tamamına yakını Cemiyet­i Tedrisiyye­i İslamiyye üyelerince yazıldı. Galatasaray Mekteb­i Sultanisinde paralı eğitim verilirken, yetim çocuklar Darüş­ şafaka’da ücretsiz okumaktaydı. Doğru seçenek B'dir.

Geleneksel sistemde Osmanlı sıbyan mektepleriyle medreselerin finansmanını zengin ve hayırseverle­rin kurduğu vakıf­lar sağlar; Ders Vekili, şeyhülislâma bağlı olarak bu geleneksel eğitim kurumlarını idare ederdi. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.