ÖRTÜ ALTI ÜRETİM SİSTEMLERİ

Domateste tohumlar, meyve içinde karpel loplarında ve çimlenmesini engelle­yen peltemsi bir sıvı içindedir. Tohumlar 1 mm kalınlığında, 2-4 mm çapında bir disk şeklindedir ve üzerleri tüylerle (hav) örtülüdür. Seracılıkta yaygın olarak kullanılan hibrit çeşitlerin büyük bir kısmı havsızdır. Domates tohumlarının 1000 dane ağırlığı 2.7-3.3 gram, 1 gramda bulunan tohum sayısı 250-430 adet arasında değişir. Tohumlar uygun saklama koşullarında çimlenme güçlerini 4-5 yıl korur.

Üzümsü meyve yapısına sahiptir. Başlangıçta renk yeşildir ve bu dönemde zehirli bir alkoloid olan solanin içerir. Meyve irileşip normal büyüklüğünü alınca yeşil renk açılır, karotenoidler likopene dönüşerek meyve esas rengi olan kırmızıya dö­ner. Domates meyvesi kırmızı yanında, turuncu, pembe, sarı, siyahımsı kırmızı, kırmızı üstüne siyah çizgili renklerde olabilmektedir. Meyvenin rengini, kabuk ve et renkleri birlikte oluşturur. Kabuk şeffaf ya da sarı renkli olabilir. Döllenme ve meyve bağlamadan sonra, meyve olgunlaşıncaya kadar 45-70 günlük bir süre gerekir. Domates meyvelerinde büyüklük, çeşit ve tohum sayısı ile ilgilidir ve or­talama meyve ağırlığı 2-3 g’dan 800-1000 g’a kadar değişir.

Domates yetiştiriciliğinde özellikle tozlaşma ve döllenme olaylarının yani meyve tutumunun meydana gelebilmesi için sıcaklık kritik bir faktördür ve yeterli sayıda ve canlılıkta çiçek tozunun oluşması için sıcaklık 10°C’nin altına düşmemelidir. Ayrıca bu dönemde sera içi gece ve gündüz sıcaklıkları arasında 6-7°C’den fazla olmamak şartıyla sıcaklık farkı istenir. Sera domates yetiştirici­liğinde meyve tutumu aşamasında ideal gece sıcaklığı 13-18°C, gündüz sıcaklı­ğı 19-24°C olmalıdır. Sıcaklığın alt ve üst sınırı gece 10-20, gündüz 18-30°C’dir. Meyvede rengi oluşturan likopen 21-24°C’de oluşur. Likopen 10°C’nin altında ve 30°C’nin üzerinde sentezlenmediği için meyvelerde homojen bir kızarma görül­mez, meyveler sarı renkte kalırlar.

Oransal nem istenilen seviyenin üstünde ise; çiçek tozları fazla nem nedeniy­le topaklaşır ve dağılamaz. Bunun sonucunda tozlaşma-meyve bağlama istenilen seviyede olmaz. Oransal nemin yüksek olması durumunda, hastalık etmenleri ge­nelde yüksek nemde geliştiğinden çeşitli hastalıklar ortaya çıkar ve ciddi zararlara neden olur. Oransal nem istenilen seviyenin üstünde seyrediyorsa ısıtma ve hava­landırma yardımıyla nem düşürülmelidir.

Uç (Tepe) Alma: Domates bitkisinin büyüme ucunun kesilip büyümenin dur­durulmasına uç alma denir. Domates yetiştiriciliğinde uç alma üretimi sonlan­dırmak ve birim alanda istenen salkım sayısını sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Üretimin bitirilmesi istenen tarihten 2 ay önce bitkinin büyüme ucu son salkım üzerinden 2 yaprak bırakılarak kesilir. Bırakılan bu yapraklar hem son salkımı güneş yanığından korur hem de besler. Böylece vegetatif gelişme sonlandırılıp, meyvelerin olgunlaşması sağlanır.

Hıyar küçük ve yüzeysel bir kök yapısına sahiptir. 5-10 cm civarında kazık köke sahip olan hıyar bitkisinin normalde 30-50 cm kadar derinliğe ve 20-50 cm yan­lara giden saçak kökleri vardır.

Yapraklar basit yaprak formundadır, 3-5 lobludur.

Hıyar yetiştiriciliğinde hava sıcaklığı vejetatif gelişmeyi, çiçek oluşumunu, meyve gelişmesi ve kalitesini etkileyen çevresel faktörlerin en önemlisidir. Sıcağı seven bir bitki olan hıyar, 0.5°C ile 5°C arasında üşür, -2°C’de donar.

Partenokarp çeşitlerde meyve tohumsuzdur.

Tohumlar uygun saklanma koşullarında çimlenme güçlerini 4 yıl süreyle korurlar, ama geçen her sene çimlenme oranını düşürmektedir.

Hıyar yetiştiriciliğinde kök ortamı sıcaklığı 15°C’den az olmamalıdır. İdeal kök ortamı sıcaklığı 20-21°C’dir. Bu sıcaklık derecesinde kök gelişmesi kuvvetli olur ve köklerin su ve besin maddelerinden faydalanması artar.

Genellikle serada hıyar yetiştiriciliği uzun (tek ürün) veya kısa dönem (sonbahar/ilkbahar) üretimi şeklinde gerçekleştirilir. Uzun dönem yetiştiriciliği çok yaygın değildir.

Üretim Dönemi

Tohum ekimi

Dikim

İlk hasat

Son hasat

Tek ürün

1 Ekim-15 Ekim

1 Kasım-15 Kasım

15 Aralık-1 Ocak

30 Haziran-15 Temmuz

Sonbahar

1 Ağustos-1 Eylül

1 Eylül-1 Ekim

1 Ekim-1 Kasım

1 Ocak-1 Şubat

İlkbahar

1 Ocak-15 Ocak

15 Şubat-1 Mart

1 Nisan-15 Nisan

1 Temmuz- **

Orta uzunlukta meyveli çeşitler (Beith Alpha tipi): Meyve uzunluğu 15-20 cm’dir. Türkiye’de yetiştirilen 200’e yakın hıyar çeşidinden 6’sı uzun meyveli, 5’i kısa meyvelidir. Çeşitlerin %95’i Beith Alpha tipindedir.

Meyvelerin raf ömrü üzerine etkili faktörlerin başında sıcaklık gelmektedir. 25°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda saklanan meyveler hızlı bir şekilde bozulmak­tadır. Hıyarda raf ömrü üzerine bitkilerin yetişme koşullarının da etkisi büyüktür. Aşırı azot, yetersiz potasyum gübrelemesi meyvelerin raf ömrünü azaltır. Açık renkli meyvelerin raf ömrünün koyu renkli olanlara göre daha kısa olduğu bildirilmektedir. Hıyar meyveleri 10-15°C sıcaklıkta ve %90-95 oransal nemde 10-15 gün süre ile saklanabilir. Hıyar meyveleri, domates ve elma gibi etilen salgılayarak hasat sonrasında olgunlaşmaya devam eden ürünler ile aynı yerde bulundurul­mamalıdır. Aksi takdirde bu ürünlerin olgunlaşması sırasında açığa çıkan etilen hıyar meyvelerinin erken yaşlanmasına sebep olarak raf ömrünü kısaltır.

Toplam sebze sera alanının %61.2’sinde domates, %23.4’ünde hıyar, %8.4’ünde biber ve %3.5’inde patlıcan yetiştirilirken geriye kalan %3.5’lik dilimde ise kabak, kavun, fasulye ve marul-salata yetiştiriciliği yapılmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Domates bitkisi gövde büyümesine göre “Sınırlı büyüme gösteren (Bodur)” ve “Sınırlı büyüme göstermeyen (Sırık)” olmak üzere ikiye ayrılır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Domates yetiştiriciliğinde özellikle tozlaşma ve döllenme olaylarının yani meyve tutumunun meydana gelebilmesi için sıcaklık kritik bir faktördür ve yeterli sayıda ve canlılıkta çiçek tozunun oluşması için sıcaklık 10°C’nin altına düşmemelidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Meyve ağırlığına göre domates tipleri:
Kiraz (cherry) 10-25 gr,  Kokteyl 25-65 gr, Orta küçük 65-100 gr, Orta 100-140 gr, Orta büyük 140-180 gr, İri 180-220 gr, Çok iri 220 gr dır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Dikime hazır bir fidede ilk çiçek salkım tomurcuğu belirmiş durumdadır, 4-5 gerçek yapraklıdır, yaprak renkleri koyu yeşil ve parlaktır, gövde esnektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Çiçek-meyve budaması salkımlar üzerindeki meyve sayısını azaltarak pazarlanabilir meyve sayısını arttırmak amacıyla yapılır. Bir salkımda, iri meyveli çeşitlerde genelde 4-5, salkım olarak hasat edilen domates çeşitlerinde 6 meyve bırakılır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Domates yetiştiriciliğinde uç alma üretimi sonlandırmak ve birim alanda istenen salkım sayısını sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Üretimin bitirilmesi istenen tarihten 2 ay önce bitkinin büyüme ucu son salkım üzerinden 2 yaprak bırakılarak kesilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sera domates yetiştiriciliğinde karşılaşılan fizyolojik bozukluklar;

Çiçek Burnu Çürüklüğü, Kedi Yüzü, Lekeli Olgunlaşma, Güneş Yanıklığı, Boylamasına (Radyal) Meyve Çatlaması, Meyve Sapı Tarafında Dairesel Çatlamalar ve Salkım Kırılmasıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Sıcağı seven bir bitki olan hıyar, 0.5°C ile 5°C arasında üşür, -2°C’de donar. Hıyar tohumlarının çimlenmesi 12°C’de başlasa da optimal çimlenme için sıcaklık 27°C olmalıdır. Düşük sıcaklıklarda çimlenme süresi uzamaktadır, 35°C’den yüksek sıcaklıklar da çimlenmeyi olumsuz etkilemektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hıyar yetiştiriciliğinde bitki sıralarının yönü bitkilerin ışıktan daha iyi faydalanması için mutlaka kuzey-güney istikametinde olmalıdır. İyi bir ışıklanma ve hava hareketi için metrekaredeki bitki sayısının 2’yi geçmemesi tavsiye edilmekle beraber, ülkemiz seracılığında tek ürün yetiştiriciliğinde dekara 2000-2200 fide, çift ürün yetiştiriciliğinde dekara 3000-3500 fide kullanılır. Doğru cevap B şıkkıdır.