ÖRTÜ ALTI ÜRETİM SİSTEMLERİ

Seralarımızda yetiştirilen sebze türleri arasında ilk sırada yer alan domates, Solanaceae (Patlıcangiller) familyasındandır.

Domates üzümsü meyve yapısına sahiptir. Başlangıçta renk yeşildir ve bu dönemde zehirli bir alkoloid olan solanin içerir. Meyve irileşip normal büyüklüğünü alınca yeşil renk açılır, karotenoidler likopene dönüşerek meyve esas rengi olan kırmızıya döner. Domates meyvesi kırmızı yanında, turuncu, pembe, sarı, siyahımsı kırmızı, kırmızı üstüne siyah çizgili renklerde olabilmektedir. Meyvenin rengini, kabuk ve et renkleri birlikte oluşturur. Kabuk şeffaf yada sarı renkli olabilir. Döllenme ve
meyve bağlamadan sonra, meyve olgunlaşıncaya kadar 45-70 günlük bir süre gerekir. Domates meyvelerinde büyüklük, çeşit ve tohum sayısı ile ilgilidir ve ortalama meyve ağırlığı 2-3 g’dan 800-1000 g’a kadar değişir.

Ülkemizde seralarda domatesten sonra en çok üretimi yapılan tür olan hıyar, Cucurbitaceae (Kabakgiller) familyasındandır. Bilimsel adı Cucumis sativus alan hıyarın anavatanının Hindistan olduğu düşünülmektedir.

Meyve irilikleri bakımından farklılıklar mevcuttur:

Kiraz (cherry): 20-25 g

Kokteyl: 25-65 g

Orta küçük: 65-100 g

Orta: 100-140 g

Orta büyük: 140-180 g

İri: 180-220 g

Çok iri: 220 g

Eğer bitkinin koltuk sürgünleri alınmadan büyütülürse bitkiler çalı görünümü alır, besin maddeleri yan sürgünler tarafından kullanıldığı için generatif gelişme yavaşlar, ışıklanma ve hava hareketi azalır, hastalık ve zararlı üremesi kolaylaşır ve
kültürel işlemler güçleşir. Koltuk alma işlemi sabah saatlerinde bitkinin turgor kapasitesi yüksek iken (kırma işlemi kolay olur) ve 4-5 cm boyda iken yapılmalıdır. Koltuk alma sürgünü elle sağa sola devirerek kopartmak şeklinde yapılır. Haftada
en az bir kez bitkiler dolaşılıp koltuklar alınmalıdır.

Domates bitkisinin büyüme ucunun kesilip büyümenin durdurulmasına uç alma denir. Domates yetiştiriciliğinde uç alma üretimi sonlandırmak ve birim alanda istenen salkım sayısını sağlamak amacıyla yapılmaktadır.

Bir gramdaki tohum sayısı 25-38 arasında değişir. 1000 dane ağırlığı ortalama 28 gram civarındadır.

Hıyar tohumlarının çimlenmesi 12°C’de başlasa da optimal çimlenme için sıcaklık 27°C olmalıdır.

Hıyar yetiştiriciliğinde hiçbir zaman oransal nemin %50’nin altına düşmesine izin vermemek gerekir. Eğer oransal nem düşük seviyelerde ise bitkiler geniş yaprakları ile çok su kaybeder.

Orta uzunlukta meyveli çeşitler (Beith Alpha tipi): Meyve uzunluğu 15-20 cm’dir. Türkiye’de yetiştirilen 200’e yakın hıyar çeşidinden 6’sı uzun meyveli, 5’i kısa meyvelidir. Çeşitlerin %95’i Beith Alpha tipindedir.

Uzun meyveli çeşitler (Langa): Meyve uzunluğu 25-40 cm’dir. İhracata yönelik yetiştiriciliği vardır. Avrupa pazarı düşünüldüğünde bu tip çeşitler tercih edilmelidir

2008 yılı verilerine göre 360893 dekar olan sera alanlarımızın %96’sında sebze yetiştiriciliği gerçekleştirilmektedir. Toplam sebze sera alanının %61.2’sinde domates, %23.4’ünde hıyar, %8.4’ünde biber ve %3.5’inde patlıcan yetiştirilirken geriye kalan %3.5’lik dilimde ise kabak, kavun, fasulye ve marul-salata yetiştiriciliği yapılmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tohumlar uygun saklama koşullarında çimlenme güçlerini 1 yıl değil, 4-5 yıl korur. Doğru cevap E şıkkıdır.

Oransal nemin düşük olması özellikle sıcak zamanlarda kırmızı örümcek zararlısının ortaya çıkmasına ve yayılmasına neden olur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Sıcak iklim sebzesi olan domatesin mevsimi dışında seralarda başarılı bir şekilde
yetiştirilmesi için birbirleri ile ilişkili olan sıcaklık, nem, ışık, hava hareketi ve sera atmosferinin karbondioksit düzeyi gibi iklim faktörlerinin düzenlenmesi önem
taşır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sera domates yetiştiriciliğinde üretim takvimi; üretimin tek ürün veya çift ürün olmasına göre değişir. 15 aralık sadece tek ürün alınan ilk hasat tarihidir. Doğru cevap B şıkıdır.

Sera domates yetiştiriciliğinde karşılaşılan ve meyve kalitesini düşüren en önemli
sorunlardan biri de fizyolojik bozuklukların görülmesidir. Lekeli olgunlaşmadaki bu sorunlar gelişen yeşil meyvede lekeli, kahverengimsi gri, yassılaşmış alanlar görülür. Doğru cevap B şıkkıdır.

Sera domates yetiştiriciliğinde görülen önemli bitki kayıplarına neden olan  hastalıklardan biride kurşuni küf(Botrytis cinerea)'tür. Doğru cevap D şıkkıkdır.

Başlangıçta yani fide devresinde yuvarlak, tüylü ve yumuşak olduğu; gelişme ilerledikçe gövdenin sert ve köşeli bir şekil aldığı görülmektedir ifadesi seralarda domates bitkisi ile ilgili bir özelliktir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Multi çeşitler: Boğumdan 2-3 veya daha fazla meyve verir. Genelde az koltuk
sürgünü meydana getirirler. Doğru cevap A şıkkıdır.

Budama yetiştirme mevsimi ve çeşitlere bağlı olarak yürütülür. Budama işlemlerinde, seralarda yetiştirilen hıyar çeşitleri sadece dişi çiçek veren çeşitlerdir ve meyve gelişimi için döllenme gerekli değildir. Ancak bazen çok az sayıda da olsa erkek çiçek görülmektedir. Bunlar görüldüğünde hemen toplanmalıdır. Aksi halde erkek çiçeklerin neden olduğu döllenme sonucu gelişen ve pazar de¤eri olmayan şekli bozuk meyveler oluşur. Doğru cevap E şıkkıdır.