ÖRTÜ ALTI ÜRETİM SİSTEMLERİ

Topraksız tarımda kullanılan substratlar (yetiştirme ortamları) organik, inorganik ve sentetik olarak gruplandırılmaktadır. Organik substratlar: Torf, Hindistan cevizi torfu, talaş, ağaç kabuğu ve çeltik havuzudur. İnorganik doğal substratalr: kum, çakıl ve volkan tüfüdür. Inorganik işlem görmüş substratlar: perlit ve kayayünüdür. Sentetik substrat ise poliüretandır.

Topraksız tarımda toprak dezenfeksiyonu gerekmediğinden, bu yolla çevrenin olumsuz etkilenme riski ortadan kalkmaktadır. Bununla birlikte, dikkat edilmediği takdirde topraksız tarımın da çevreye olumsuz etkileri olabilir. Topraksız tarımda atılan besin çözeltileri, atılan plastikler (yer örtüsü olarak kullanılan, yetiştirme yerlerinin hazırlığında kullanılan plastikler vb.) ve atılan yetiştirme ortamları (kayayünü) çevre kirliliğine yol açmaktadır.

Topraksız tarımın seralarda ticari üretimde kullanımı özellikle Kuzey Avrupa ülkelerinde 1970’li yıllardan itibaren yaygınlaşmıştır. Bu duruma yol açan en önemli neden topraksız tarımın seralarda toprak dezenfeksiyonu gereğini ortadan kaldırmasıdır. Sera topraklarında hastalık etmenleri ve nematodların artış göstermesi seralarda üretimin sürdürülmesi için toprak dezenfeksiyonunu gerekli hale getirmektedir. Toprak dezenfeksiyonu fiziksel veya kimyasal yolla yapılabilir. Fiziksel dezenfeksiyon, toprak sıcaklığının yükseltilmesi esasına dayanır. Sera topraklarının fiziksel dezenfeksiyonu buharla veya güneş enerjisi ile (solarizasyon) gerçekleştirilmektedir. Buharla toprak dezenfeksiyonu etkili olmasına karşın güç ve pahalıdır. 1970’li yıllarda ortaya çıkan dünya enerji krizi nedeniyle buharla toprak dezenfeksiyonu maliyetinin artması Kuzey Avrupa ülkelerinde topraksız tarımın yaygınlaşmasına neden olmuştur. Kimyasal toprak dezenfeksiyonu ise çevre ve insan sağlığı açısından bazı riskler taşımaktadır. Kimyasal toprak dezenfeksiyonunda dünyanın farklı ülkelerinde uzun yıllar kullanılan metilbromitin (MeBr) ozon tabakasına zarar verdiği; toprak, su ve yetiştirilen ürünlerde brom kalıntısına yol açtığı belirlenmiştir. Bu nedenlerle Montreal Protokolü uyarınca gelişmiş ülkelerden başlayarak kullanımı yasaklanmaktadır. Türkiye’de de toprak dezenfeksiyonu amaçlı olarak kullanımı 2007 yılından itibaren yasaklanmıştır. MeBr kullanımındaki yasaklar seralarda toprak dezenfeksiyonuna alternatif arayışlarını gündeme getirmiştir, bu uygulamalar arasında özellikle modern seralarda topraksız tarım ilk sırada yer almaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Ülkemizde ilk topraksız tarım işletmeleri seracılığın merkezi olan Antalya’da 1995 yılında kurulmuştur. Yüksek verim ve kaliteye ulaşmak için sera iklimlendirmesi şart olduğundan, topraksız tarım işletmeleri jeotermal alanlara (İzmir, Denizli, Aydın, Manisa, Afyon vd.) yönelmiştir. Türkiye’de topraksız tarım yapan modern sera işletmelerinde domates üretimi yaygındır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Aeroponik Bu yöntemde besin çözeltisi çıplak bitki köklerine sis halinde uygulanmaktadır, bu nedenle çözeltinin oksijen içeriğinin azalması sorunu ile karşılaşılmamaktadır. Tekniğin uygulanabilmesi için ışık geçirmeyen bir kaba, besin çözeltisi tankına ve sisleme düzenine gereksinim vardır. Aeroponik tekniği birim alandaki bitki sayısını artırmaya yönelik olarak da kullanılabilmektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Topraksız tarımda kullanılan substratlar (yetiştirme ortamları) organik, inorganik ve sentetik olarak gruplandırılmaktadır. Bunlar;

Organik: Torf, Hindistan cevizi torfu, Ağaç kabuğu Çeltik kavuzu

 İnorganik:Kum, Çakıl Kaya yünü, Talaş Volkan tüfü, Perlit

Sentetik:Poliüretan köpük

Doğru cevap B şıkkıdır.

Topraksız yetiştirme ortamının rolü, bitkilere su ve besin maddesi sağlamak, bitkilerin ayakta durmasına yardımcı olmaktır. İdeal bir yetiştirme ortamının aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekir: • Bitkileri ayakta tutabilmeli, • Hacim ağırlığı düşük olmalı, • Gözenekliliği %75-80’den az olmamalı, • Hava ve su oranı yeterli olmalı, • pH’sı 5.0-6.5 arasında olmalı veya kolaylıkla ayarlanabilmeli, • Tuz içeriği düşük olmalı, • Tercihen kimyasal olarak inert olmalı, • Özellikleri zaman içerisinde değişmemeli, • Hastalık ve zararlılar ile bulaşık olmamalı, • Üretim sonrası atık sorunu olmamalı, • Ucuz olmalı. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yataklarda yetiştirilen bitkilere besin çözeltisi iki bitki sırasının arasından geçirilen bir damla sulama borusu ile verilebilir veya bir yatağa bitki sıralarına paralel olarak iki sıra damla sulama borusu yerleştirilir. Bu tekniğin olumlu ve olumsuz yönleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: Olumlu yönleri • Geleneksel tarzda toprakta yapılan yetiştiriciliğe benzerliği en fazla olan topraksız tarım yöntemidir. • Yataklarda yapılan yetiştiricilikte torba veya saksılarda olduğu gibi özel damlatıcıların kullanılması gerekli değildir. • Taze soğan, salata-marul ve yeşillikler gibi sık ekilen/dikilen bitkilerin yetiştiriciliğine uygundur. • Topraksız tarıma yeni başlayan küçük üreticiler için daha uygun bir sistemdir. • Tuğla veya gazbeton benzeri malzeme kullanılarak sabit yataklar hazırlandığında, torba kullanımına kıyasla atılan plastik miktarı azalmaktadır. Olumsuz yönleri • Üretim dönemi sonunda kullanılan substratın değiştirilmesi ve yatakların yeni substratla doldurulması güç ve zaman alıcıdır. • Torba veya saksılarda yetiştiriciliğe göre bitki başına kullanılan ortam hacmi genelde daha fazladır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Topraksız tarımda su kaynağının kalitesi önemlidir. Suyun EC (Elektriki geçirgenlik) ve pH değeri ile sodyum (Na+), klor (Cl- ), kalsiyum (Ca+2), magnezyum (Mg+2), sülfat (SO4 -2), bikarbonat (HCO3 - ) ve bor (B) içeriğinin bilinmesi gerekir. EC değerinin 0.5 mS/cm, sodyumun 35, klorun 50, sülfatın 50, bikarbonatın 250, borun 0.5 mg/L’yi geçmemesi istenir. 5.0-7.0 pH değerine sahip sular besin çözeltisi hazırlamada rahatlıkla kullanılabilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Kapalı sistemler, su ve gübre tasarrufundan çok çevre koruma açısından önemlidirler. Ayrıca kapalı sistemde yukarıda belirtilen dezavantajların en aza indirilmesi mümkündür. Ortamdan drene olan besin çözeltisinin EC değerinin sürekli izlenmesi ve 4-6 hafta arayla element analizlerinin yapılması yoluyla besin çözeltisinde element dengesi bitki gelişimini olumsuz etkilemeyecek şekilde korunabilir. Çözeltinin hastalık etmenleri ile bulaşma riski dezenfeksiyon ile önlenebilir. Çözelti dezenfeksiyonu filtrasyon, pastörizasyon, kimyasal uygulaması ve çözeltinin UV lambaların altından geçirilmesi gibi farklı yöntemler ile gerçekleştirilebilir. Ticari sistemlerde bu amaçla en yaygın yöntem UV lambaların kullanılmasıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Substrat kültüründe özellikle ticari sistemlerde, besin çözeltisi genelde damla sulama sistemi ile verilir. Besin çözeltisi, kullanılan ortamın özellikleri ve hacmi ile bitkinin gelişme dönemi ve iklim koşulları dikkate alınarak günde birkaç kez, verilen çözeltinin yaklaşık % 20’si drene olacak şekilde uygulanır. Damlatıcılar seçilen substrat tekniğine uygun olmalıdır, torba veya saksılarda yapılan yetiştiricilikte çözeltinin çıktığı noktadan damlaması gerekir. Damlatıcıların debilerinin 1-3 litre/saat arasında olması uygundur. Büyük işletmelerde su ve stok besin çözeltilerinin karıştırılması belli bir EC ve pH değerine göre otomatik olarak yapılmaktadır. Bunun yanı sıra dozlama işini belli bir seyreltme oranına göre gerçekleştirmek de mümkündür. Otomatik sulama-gübreleme ünitesi olmayan küçük üreticiler veya hobi ya da deneysel amaçlı uygulamalarda su ve stok çözeltiler bir tankın içerisinde karıştırılarak da aynı işlem yapılabilir. Dipten sulama yöntemi hobi amaçlı kullanım için daha uygundur. Bu yöntemde besin çözeltisi yetiştirme ortamına dipten uygulanmakta ve ortam içinde kapilarite ile yükselmektedir. Besin çözeltisi tankı, saksılar ve üzerinde valf bulunan saksı altlıklarına gereksinim vardır. Besin çözeltisi tanktan saksı altlıklarına valflerin açılıp kapanması ile iletilmektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Toprak dezenfeksiyonu gereğini ortadan kaldırması nedeniyle, topraksız tarım çevre dostu üretim şekli olarak gündeme gelmiştir. Ancak, dikkat edilmediği takdirde topraksız tarımın da çevreye olumsuz etkileri olabilir. Topraksız tarımda atılan besin çözeltileri, atılan plastikler (yer örtüsü olarak kullanılan, yetiştirme yerlerinin hazırlığında kullanılan plastikler vb) ve atılan yetiştirme ortamları (kayayünü) çevre kirliliğine yol açmaktadır. Kirlilik unsurlarının oluşumu kullanılan topraksız tarım tekniğine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin su kültüründe atık substrat sorunu bulunmamaktadır. Substrat kültüründe de atılan besin çözeltisi miktarı, kullanılan sistemin açık ve kapalı olmasına bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca, geri dönüşüm açısından substratlar arasında farklılıklar bulunmaktadır. Topraksız tarımın çevreye olumsuz etkilerini en aza indirmek için aşağıdaki önlemlerin alınması gerekmektedir. • Atılan çözelti miktarını azaltmak için kapalı sistem kullanılmalıdır. • Atılan substrat miktarını azaltmak üzere substratların bir üretim döneminden fazla kullanılması tercih edilmelidir. Denemeler pek çok topraksız ortamın 4-5 yıl süreyle kullanılabileceğini ortaya koymuştur. • Kullanım sonrası arazi ıslahında veya inşaat sektöründe kullanılabilmeleri nedeniyle geri dönüşümü kolay olan yetiştirme ortamları tercih edilmelidir. • Plastikler de kullanım sonrasında çevreye atılmamalı, toplanarak geri dönüşümü sağlanmalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Torba veya saksılarda yetiştiriciliğe göre bitki başına kullanılan ortam
hacmi genelde daha fazladır.

Toprakta kil minerallerinin katyon değişim kapasitesi nedeniyle besin
elementleri tutulabilir. Topraksız ortamların ise genelde katyon değişim
kapasitesi düşüktür.

Topraksız tarımın seralarda ticari üretimde kullanımı özellikle Kuzey Avrupa ülkelerinde 1970’li yıllardan itibaren yaygınlaşmıştır. Bu duruma yol açan en önemli neden topraksız tarımın seralarda toprak dezenfeksiyonu gereğini ortadan kaldırmasıdır. Sera topraklarında hastalık etmenleri ve nematodların artış göstermesi seralarda üretimin sürdürülmesi için toprak dezenfeksiyonunu gerekli hale getirmektedir.

Toprak dezenfeksiyonu fiziksel veya kimyasal yolla yapılabilir. Fiziksel dezenfeksiyon, toprak sıcaklığının yükseltilmesi esasına dayanır. Sera topraklarının fiziksel dezenfeksiyonu buharla veya güneş enerjisi ile (solarizasyon) gerçekleştirilmektedir. Buharla toprak dezenfeksiyonu etkili olmasına karşın güç ve pahalıdır.